Co znaczy DZIEJOPISARSTWO:
W epoce antycznej dominowało jeszcze przeświadczenie o cykliczności dziejów (periodyzm). Dzieje świata ujmowano w model powtarzających się, harmonijnych faz, których stabilność zapewniać miał Logos - wieczny, nienaruszalny porządek świata. Dopiero chrześcijaństwo przełamało definitywnie tę teorię na rzecz linearnego, historycznego rozumienia dziejów. Św. Augustyn (354-430) ugruntowuje chrześcijańską koncepcję czasu historycznego (przeszłość - teraźniejszość - przyszłość), która stawia pytanie o ostateczny sedno dziejów świata. Zapoczątkowana została w ten sposób, tak charakterystyczna dla średniowiecza, prowidencjalistyczna interpretacja historii, zakładająca bezpośrednią ingerencję Opatrzności w bieg dziejów "państwa ziemskiego". Koncepcja ta zakłada nie tylko linearne trwanie, lecz także mechanizm wstępowania, wznoszenia się dziejów: od powstania świata, przez Wcielenie, aż po jego kres w czasach ostatecznych. Dlatego w historiografii średniowiecznej wyraźnie już dominuje chronologia rocznikarska, przyjmująca za pkt. wyjścia fakt Narodzenia Chrystusa (w chrześcijaństwie zachodnim) albo biblijne powstanie świata (w chrześcijaństwie wschodnim).
Za twórcę dziejopisarstwa starożytnego uznaje się Herodota, który gromadził, porządkował i przedstawiał materiały dotyczące przeszłości Grecji. Inne odmiany pisarstwa historiograficznego stworzyli między innymi Tukidydes (dokumentujący czasy sobie współczesne, istotne wydarzenia państwowe, w szczególności wojny), Juliusz Cezar (luźne notatki o wydarzeniach bieżących), Euzebiusz z Cezarei (autor historii Kościoła). Średniowiecze, jakkolwiek kontynuowało tradycję antyczną, przekształcało ją w duchu historiozofii chrześcijańskiej i wzbogacało o nowe formy dziejopisarskie.
Fundamentalnymi gatunkami dziejopisarstwa średniowiecznego były roczniki, kroniki i żywoty świętych. Roczniki (annales) wywodzą się z tak zwany tablic paschalnych, przy użyciu których obliczano daty ruchomych świąt kościelnych. Na ich marginesach notowano zrazu krótkie wiadomości o ważnych wydarzeniach, które z czasem zaczęto zbierać i przepisywać w układzie chronologicznym, dając w ten sposób start rocznikom.
Chronologiczny układ prezentacji wydarzeń zachowuje także kronika (gr. chroniká), która jest jednak metodą gatunkową o sporo bogatszą aniżeli annales, zarówno co do zakresu tematycznego (kroniki świata, narodów, wojen i tak dalej), jak także w swej konstrukcji narracyjnej i literackiej. W tym ostatnim aspekcie kronika korzysta z wzorców epiki (konstrukcja bohatera, fabularny przebieg zdarzeń, ujawnianie się narratora, posługiwanie się sztuką retoryczną). Kronikę poprzedza zazwyczaj wstęp, gdzie autor informuje czytelnika o sobie samym, o przedmiocie opowieści, przedstawia zasady wyboru i opracowania materiału. Narrator kroniki, zazwyczaj tożsamy z jej autorem, aczkolwiek ukrywa się za światem przedstawionym, jest jednak jego "reżyserem", regularnie narzucającym czytelnikowi własny mechanizm wartości. Do fundamentalnych źródeł kronikarskich należą dane z autopsji, przekazy pisane, informacje zasłyszane (ex auditu), i tradycja ustna (fama). Fundamentalnym kryterium selekcji materiału jest prawda (veritas). Przestrzega się także zasady zwięzłości (brevitas) przez pomijanie mniej ważnych szczegółów. Tok opowiadania zwalniany jest regularnie poprzez opisy, dygresje, wstawki retoryczne, ożywiany zaś dzięki dramatyzacji, stosowania mowy niezależnej i tym podobne Kompozycyjną dominantą kroniki jest świat przedstawiony (bohaterzy, gesty, zdarzenia). Kroniki średniowieczne opierają się ponadto na kilku stałych założeniach - pewna wiedza pochodzi jedynie z bezpośredniego uczestnictwa (ex visione) i obejmuje dostępną piszącemu teraźniejszość. Przeszłość jest niepoznawalna, a wiedzę o niej uzyskać można jedynie pośrednio; stopień jej wiarygodności zależy od autorytetu informatora. Charakterystyczną właściwością kronik średniowiecznych jest tak zwany egzemplaryzm: przeszłość dostarcza wzorców dla teraźniejszości, teraźniejszość winna dostarczać wzorców dla przyszłości. Historia zyskuje sedno moralny i budujący, ważne staje się w niej to, co trwałe i niezmienne. Żywotopisarstwo średniowieczne obejmuje zarówno biografie osób świeckich, jak także hagiografię, jest to żywoty świętych. Na pograniczu biografistyki i kronikarstwa sytuują się tak zwany gesta (res gestae) - opowiadania o nadzwyczajnych czynach władców i rycerzy, acta sanctorum - "gesty świętych" i acta martyrum - "gesty męczenników".
Polskie dziejopisarstwo średniowieczne rozwijało się w ramach tradycji europejskiej, przejmując z niej fundamentalne gatunki historiograficzne: roczniki, kroniki i żywotopisarstwo. Stało się ono u nas w najwyższym stopniu trwałym nurtem średniowiecznej prozy łacińskiej, zachowującym nieprzerwaną ciągłość dzięki wzajemnym nawiązaniom i kontynuacjom.
Najdawniejsze wzmianki historyczne o Polsce pochodzą ze źródeł obcych, raczej niemieckich. Zalicza się do nich między innymi powstały w Bawarii w połowie IX w. opis ziem leżących na północ od Dunaju (tak zwany Geograf Bawarski). Cennym źródłem dla czasów pierwszego władcy Polski, Mieszka, jest kronika saksońskiego benedyktyna Widukinda Rerum gestarum Saxonicarum, zaś dla okresu panowania Bolesława Chrobrego (992-1025) - Kronika Thietmara, biskupa Merserburga. Najstarsze łacińskie zapiski powstające na ziemiach polskich, aczkolwiek na pewno nie polskimi rękami sporządzane, utrwalały wydarzenia o najwyższej randze państwowej i kościelnej. Umieszczane początkowo na marginesach ksiąg liturgicznych, dały start rocznikom, z których najstarszy, prowadzony u nas od końca w. X, stanowi kontynuację rocznika pochodzenia niemieckiego, przywiezionego do Polski najprawdopodobniej poprzez pierwszego biskupa misyjnego Jordana (stąd jego nazwa: Rocznik Jordana). Zachowały się w nim pierwsze wzmianki dotyczące naszej historii: pod rokiem 965 odnotowano przybycie do Polski czeskiej księżniczki Dobrawy, pod datą 966 - przyjęcie chrztu poprzez księcia Mieszka, zaś w roku kolejnym - narodziny jego syna Bolesława. W następnych stuleciach powstają roczniki kapitulne (krakowski, świętokrzyski, poznański) i roczniki zakonne: cysterskie, franciszkańskie i dominikańskie.
Linię rozwojową średniowiecznego kronikarstwa w Polsce znaczą trzy ogromne dokonania: Kronika Anonima zwanego Gallem, Kronika mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem i Historia Polski Jana Długosza; wszystkie zostały tu tłumaczone w oddzielnych hasłach (podobnie jak żywoty świętych). Oprócz nich powstało kilka dzieł pomniejszych, o rozmaitym zakroju tematycznym, wartości historycznej i literackiej.
Rozdrobnienie dzielnicowe Polski w w. XIII sprzyjało powstawaniu kronik o charakterze bardziej regionalnym niż ogólnopaństwowym. W tak zwany Kronice wielkopolskiej, kompilacji sporządzonej nareszcie XIII w. najprawdopodobniej poprzez kustosza katedry poznańskiej Godzisława Baszkę, doszły do głosu ambicje lokalne: uwzględnia ona wprawdzie dzieje Polski od czasów prehistorycznych (wzbogacając podania Kadłubka o tak zwany cykl legend wielkopolskich, między innymi o Lechu, Czechu i Rusie), lecz w zasadzie jest kroniką dzielnicową, sławiącą księcia wielkopolskiego i adresowaną raczej do miejscowych kręgów rycersko dworskich.
Jan (Janko) z Czarnkowa (około 1320-1387), archidiakon poznański i podkanclerzy królewski, człowiek o nadzwyczajnie barwnej biografii i politycznym temperamencie (oskarżono go nawet o kradzież insygniów królewskich z grobu Kazimierza Wielkiego), w kronice spisanej w drugiej połowie XIV w. utrwalił w konwencji historyczno publicystycznego pamiętnika czasy sobie współczesne, czyli schyłek panowania dynastii piastowskiej i moment rządów Ludwika Węgierskiego (1370-1382), nieprzychylnie oceniany poprzez autora związanego z opozycją andegaweńską. Pomimo przeciętnych walorów literackich to jest niewątpliwie najżywiej napisana, a zarazem w najwyższym stopniu osobista z kronik średniowiecznej Polski, przekazująca dużo "zakulisowych" szczegółów z życia ówczesnego dworu i Kościoła.
XIII w. przyniósł ponadto dwa utwory wykraczające poza lokalny, narodowy horyzont. W połowie stulecia powstała Historia Tartarorum (Dzieje Tatarów) - stosunek z podróży do imperium tatarskiego autorstwa Benedykta Polaka, franciszkanina z Wrocławia, uczestnika papieskiego poselstwa do Wielkiego Chana. Dużą poczytnością cieszyła się w Europie spisana w drugiej połowie XIII w. poprzez dominikanina Marcina Polaka kronika papieży i cesarzy rzymskich (Cronica summorum pontificum imperatorumque).
Dodajmy, Iż w tok narracji historycznej polskich kronik średniowiecznych wplatano niekiedy obiegowe wątki zachodnich romansów rycerskich, łącząc je przy tym z tradycją lokalnych podań i legend. W Kronice wielkopolskiej znalazł się między innymi spolonizowany wariant znanej w Europie historii o rycerzu Walterze z Akwitanii i pięknej Helgundzie. W tradycji ustnej owa barwna i dramatyczna opowieść krążyła zapewne już od dawna, dopiero teraz jednak utrwalona została poprzez kronikarza, który losy Waltera (występującego tutaj jako pan na Tyńcu pod Krakowem) i niewiernej Helgundy wprowadził na trwałe do rodzimej epiki.
Trudno przecenić rolę średniowiecznego dziejopisarstwa w procesie kształtowania się świadomości narodowej i historycznej Polaków, procesie, którego w pełni dojrzałe owoce wyda dopiero epoka renesansu. Ważnym i trwałym składnikiem tej świadomości stały się między innymi stworzone i utrwalone w średniowiecznej historiografii tak zwany legendy etnogenetyczne, opowiadające o zamierzchłej przeszłości plemienia Lechitów, założeniu państwa, jego pierwszych władcach i ich czynach. Należą do nich między innymi podania o Piaście Kołodzieju i o królu Popielu (w Kronice Galla), o Kraku, Wandzie i smoku wawelskim (w Kronice Kadłubka), o Lechu, Czechu i Rusie (w Kronice wielkopolskiej).
Zobacz także: HISTORIA POLSKI JANA DŁUGOSZA, KRONIKA POLSKA WINCENTEGO KADŁUBKA, KRONIKA POLSKA GALLA ANONIMA, ŻYWOTY ŚWIĘTYCH
Za twórcę dziejopisarstwa starożytnego uznaje się Herodota, który gromadził, porządkował i przedstawiał materiały dotyczące przeszłości Grecji. Inne odmiany pisarstwa historiograficznego stworzyli między innymi Tukidydes (dokumentujący czasy sobie współczesne, istotne wydarzenia państwowe, w szczególności wojny), Juliusz Cezar (luźne notatki o wydarzeniach bieżących), Euzebiusz z Cezarei (autor historii Kościoła). Średniowiecze, jakkolwiek kontynuowało tradycję antyczną, przekształcało ją w duchu historiozofii chrześcijańskiej i wzbogacało o nowe formy dziejopisarskie.
Fundamentalnymi gatunkami dziejopisarstwa średniowiecznego były roczniki, kroniki i żywoty świętych. Roczniki (annales) wywodzą się z tak zwany tablic paschalnych, przy użyciu których obliczano daty ruchomych świąt kościelnych. Na ich marginesach notowano zrazu krótkie wiadomości o ważnych wydarzeniach, które z czasem zaczęto zbierać i przepisywać w układzie chronologicznym, dając w ten sposób start rocznikom.
Chronologiczny układ prezentacji wydarzeń zachowuje także kronika (gr. chroniká), która jest jednak metodą gatunkową o sporo bogatszą aniżeli annales, zarówno co do zakresu tematycznego (kroniki świata, narodów, wojen i tak dalej), jak także w swej konstrukcji narracyjnej i literackiej. W tym ostatnim aspekcie kronika korzysta z wzorców epiki (konstrukcja bohatera, fabularny przebieg zdarzeń, ujawnianie się narratora, posługiwanie się sztuką retoryczną). Kronikę poprzedza zazwyczaj wstęp, gdzie autor informuje czytelnika o sobie samym, o przedmiocie opowieści, przedstawia zasady wyboru i opracowania materiału. Narrator kroniki, zazwyczaj tożsamy z jej autorem, aczkolwiek ukrywa się za światem przedstawionym, jest jednak jego "reżyserem", regularnie narzucającym czytelnikowi własny mechanizm wartości. Do fundamentalnych źródeł kronikarskich należą dane z autopsji, przekazy pisane, informacje zasłyszane (ex auditu), i tradycja ustna (fama). Fundamentalnym kryterium selekcji materiału jest prawda (veritas). Przestrzega się także zasady zwięzłości (brevitas) przez pomijanie mniej ważnych szczegółów. Tok opowiadania zwalniany jest regularnie poprzez opisy, dygresje, wstawki retoryczne, ożywiany zaś dzięki dramatyzacji, stosowania mowy niezależnej i tym podobne Kompozycyjną dominantą kroniki jest świat przedstawiony (bohaterzy, gesty, zdarzenia). Kroniki średniowieczne opierają się ponadto na kilku stałych założeniach - pewna wiedza pochodzi jedynie z bezpośredniego uczestnictwa (ex visione) i obejmuje dostępną piszącemu teraźniejszość. Przeszłość jest niepoznawalna, a wiedzę o niej uzyskać można jedynie pośrednio; stopień jej wiarygodności zależy od autorytetu informatora. Charakterystyczną właściwością kronik średniowiecznych jest tak zwany egzemplaryzm: przeszłość dostarcza wzorców dla teraźniejszości, teraźniejszość winna dostarczać wzorców dla przyszłości. Historia zyskuje sedno moralny i budujący, ważne staje się w niej to, co trwałe i niezmienne. Żywotopisarstwo średniowieczne obejmuje zarówno biografie osób świeckich, jak także hagiografię, jest to żywoty świętych. Na pograniczu biografistyki i kronikarstwa sytuują się tak zwany gesta (res gestae) - opowiadania o nadzwyczajnych czynach władców i rycerzy, acta sanctorum - "gesty świętych" i acta martyrum - "gesty męczenników".
Polskie dziejopisarstwo średniowieczne rozwijało się w ramach tradycji europejskiej, przejmując z niej fundamentalne gatunki historiograficzne: roczniki, kroniki i żywotopisarstwo. Stało się ono u nas w najwyższym stopniu trwałym nurtem średniowiecznej prozy łacińskiej, zachowującym nieprzerwaną ciągłość dzięki wzajemnym nawiązaniom i kontynuacjom.
Najdawniejsze wzmianki historyczne o Polsce pochodzą ze źródeł obcych, raczej niemieckich. Zalicza się do nich między innymi powstały w Bawarii w połowie IX w. opis ziem leżących na północ od Dunaju (tak zwany Geograf Bawarski). Cennym źródłem dla czasów pierwszego władcy Polski, Mieszka, jest kronika saksońskiego benedyktyna Widukinda Rerum gestarum Saxonicarum, zaś dla okresu panowania Bolesława Chrobrego (992-1025) - Kronika Thietmara, biskupa Merserburga. Najstarsze łacińskie zapiski powstające na ziemiach polskich, aczkolwiek na pewno nie polskimi rękami sporządzane, utrwalały wydarzenia o najwyższej randze państwowej i kościelnej. Umieszczane początkowo na marginesach ksiąg liturgicznych, dały start rocznikom, z których najstarszy, prowadzony u nas od końca w. X, stanowi kontynuację rocznika pochodzenia niemieckiego, przywiezionego do Polski najprawdopodobniej poprzez pierwszego biskupa misyjnego Jordana (stąd jego nazwa: Rocznik Jordana). Zachowały się w nim pierwsze wzmianki dotyczące naszej historii: pod rokiem 965 odnotowano przybycie do Polski czeskiej księżniczki Dobrawy, pod datą 966 - przyjęcie chrztu poprzez księcia Mieszka, zaś w roku kolejnym - narodziny jego syna Bolesława. W następnych stuleciach powstają roczniki kapitulne (krakowski, świętokrzyski, poznański) i roczniki zakonne: cysterskie, franciszkańskie i dominikańskie.
Linię rozwojową średniowiecznego kronikarstwa w Polsce znaczą trzy ogromne dokonania: Kronika Anonima zwanego Gallem, Kronika mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem i Historia Polski Jana Długosza; wszystkie zostały tu tłumaczone w oddzielnych hasłach (podobnie jak żywoty świętych). Oprócz nich powstało kilka dzieł pomniejszych, o rozmaitym zakroju tematycznym, wartości historycznej i literackiej.
Rozdrobnienie dzielnicowe Polski w w. XIII sprzyjało powstawaniu kronik o charakterze bardziej regionalnym niż ogólnopaństwowym. W tak zwany Kronice wielkopolskiej, kompilacji sporządzonej nareszcie XIII w. najprawdopodobniej poprzez kustosza katedry poznańskiej Godzisława Baszkę, doszły do głosu ambicje lokalne: uwzględnia ona wprawdzie dzieje Polski od czasów prehistorycznych (wzbogacając podania Kadłubka o tak zwany cykl legend wielkopolskich, między innymi o Lechu, Czechu i Rusie), lecz w zasadzie jest kroniką dzielnicową, sławiącą księcia wielkopolskiego i adresowaną raczej do miejscowych kręgów rycersko dworskich.
Jan (Janko) z Czarnkowa (około 1320-1387), archidiakon poznański i podkanclerzy królewski, człowiek o nadzwyczajnie barwnej biografii i politycznym temperamencie (oskarżono go nawet o kradzież insygniów królewskich z grobu Kazimierza Wielkiego), w kronice spisanej w drugiej połowie XIV w. utrwalił w konwencji historyczno publicystycznego pamiętnika czasy sobie współczesne, czyli schyłek panowania dynastii piastowskiej i moment rządów Ludwika Węgierskiego (1370-1382), nieprzychylnie oceniany poprzez autora związanego z opozycją andegaweńską. Pomimo przeciętnych walorów literackich to jest niewątpliwie najżywiej napisana, a zarazem w najwyższym stopniu osobista z kronik średniowiecznej Polski, przekazująca dużo "zakulisowych" szczegółów z życia ówczesnego dworu i Kościoła.
XIII w. przyniósł ponadto dwa utwory wykraczające poza lokalny, narodowy horyzont. W połowie stulecia powstała Historia Tartarorum (Dzieje Tatarów) - stosunek z podróży do imperium tatarskiego autorstwa Benedykta Polaka, franciszkanina z Wrocławia, uczestnika papieskiego poselstwa do Wielkiego Chana. Dużą poczytnością cieszyła się w Europie spisana w drugiej połowie XIII w. poprzez dominikanina Marcina Polaka kronika papieży i cesarzy rzymskich (Cronica summorum pontificum imperatorumque).
Dodajmy, Iż w tok narracji historycznej polskich kronik średniowiecznych wplatano niekiedy obiegowe wątki zachodnich romansów rycerskich, łącząc je przy tym z tradycją lokalnych podań i legend. W Kronice wielkopolskiej znalazł się między innymi spolonizowany wariant znanej w Europie historii o rycerzu Walterze z Akwitanii i pięknej Helgundzie. W tradycji ustnej owa barwna i dramatyczna opowieść krążyła zapewne już od dawna, dopiero teraz jednak utrwalona została poprzez kronikarza, który losy Waltera (występującego tutaj jako pan na Tyńcu pod Krakowem) i niewiernej Helgundy wprowadził na trwałe do rodzimej epiki.
Trudno przecenić rolę średniowiecznego dziejopisarstwa w procesie kształtowania się świadomości narodowej i historycznej Polaków, procesie, którego w pełni dojrzałe owoce wyda dopiero epoka renesansu. Ważnym i trwałym składnikiem tej świadomości stały się między innymi stworzone i utrwalone w średniowiecznej historiografii tak zwany legendy etnogenetyczne, opowiadające o zamierzchłej przeszłości plemienia Lechitów, założeniu państwa, jego pierwszych władcach i ich czynach. Należą do nich między innymi podania o Piaście Kołodzieju i o królu Popielu (w Kronice Galla), o Kraku, Wandzie i smoku wawelskim (w Kronice Kadłubka), o Lechu, Czechu i Rusie (w Kronice wielkopolskiej).
Zobacz także: HISTORIA POLSKI JANA DŁUGOSZA, KRONIKA POLSKA WINCENTEGO KADŁUBKA, KRONIKA POLSKA GALLA ANONIMA, ŻYWOTY ŚWIĘTYCH
- Co znaczy DRAMATY RÓŻEWICZA:
- Porównanie przedwczesnych prób zaliczenia Różewicza do historii pozostaje on nadal artystą powiększającym swój majątek, czego dowodem mogą być przeprowadzone próby otwarte Kartoteki z udziałem autora albo dziejopisarstwo co znaczy.
- Krzyżówka DRAMATY ZAPOLSKIEJ:
- Dlaczego dramatyczną rozpoczęła Zapolska od adaptacji na scenę znanych powieści (Chaty za wsią Kraszewskiego 1884), własnych utworów (Małaszka 1886), licznych przeróbek sztuk obcojęzycznych na potrzeby dziejopisarstwo krzyżówka.
- Co to jest DDM (DOMINUJˇCY DYSKURS MEDIALNY):
- Jak lepiej zobacz Poezja POLSKA NA PRZEŁOMIE WIEKÓW dziejopisarstwo co to jest.
- Słownik DZIEJOPISARSTWO:
- Kiedy Europie mało wiedziano o terenach znajdujących się na wschód od Niemiec, o zamieszkujących tam ludach i ich historii. Co więcej, jeszcze w 1570 r. w korespondencji dwu znakomitych humanistów dziejopisarstwo słownik.
- Czym jest DEKADENTYZM:
- Od czego zależy światopoglądowych i artystycznych, które swój start miały około 1890 r. Pesymistyczny, posępny, pasywny nastrój towarzyszący przełomowi XIX i XX w. dobrze oddaje fragment z wiersza Paula Verlaine´a dziejopisarstwo czym jest.
Czym jest dziejopisarstwo znaczenie w Motywy literatura D .
