Co znaczy DUMA:
Gatunek wykształcony w polskim ofświeceniu połączył inspiracje rodzimej tradycji i XVIII wiecznej literatury polskiej i obcej. Jego dwie najwcześniejsze realizacje autorstwa Juliana Ursyna Niemcewicza to Duma o Żółkiewskim (powst. 1786) i Duma o Stefanie Potockim (powst. 1788). Z nuconymi niegdyś w Polsce rzewnymi pieśniami na tematy romansowe albo bohaterskie łączyła je kompozycja właściwa dla liryki sytuacyjnej i wyrażona w monologu głównej postaci smętna zaduma nad przeszłością. Z kolei elementem nowym były nadrzędne cechy pieśni epicko lirycznej, z wyraźną przewagą żywiołu epickiego. Oba teksty na początku krążyły w odpisach, a ich druk w dobie Sejmu Wielkiego, gdy oczekiwano literaturze ożywiającej narodowego i obywatelskiego ducha, był odpowiedzią na zapotrzebowanie socjalne. Pieśni oddziaływały na zbiorową świadomość czytelnymi obrazami podnoszącymi rangę patriotycznych cnót i czynów. Wpisane w nie wyobrażenie o rycerskich obyczajach było inspirowane Pieśniami Osjana i francuskimi romansami historycznymi. Oba utwory wspólnie z Dumą o kniaziu Michale Glińskim (wyd. 1803) Niemcewicz włączył po niewielkich zmianach do Śpiewów historycznych (1816). Wkrótce także ustalenie "duma" przyjęło się jako nazwa rodzajowa dla krótkich wierszy o tematyce historycznej, między innymi F. Wężyka, S. Goszczyńskiego, M. Jarmunda.
W poezji oświeceniowej wykształciła się również liryczno refleksyjna odmiana dumy historycznej, powiązana z modną ówcześnie "literaturą ruin i grobów" i pieśniami osjanicznych bardów, zawierającymi tęskną zadumę nad minionym czasem. W żalach i "dumaniach" nad przeszłością ojczyzny miejsce epickiej stosunku zajął elegijny śpiew (Dumania Polaka w zamku Jazłowieckim; M. Jarmunda Dumania na górze Zamkowej w Krzemieńcu, 1806; K. Tymowskiego Dumania żołnierza polskiego w starożytnym zamku Maurów nad Tagiem, wyd. 1815). Osobną grupę stanowią "dumania" nad grobami rycerzy, którzy z orężem w ręku polegli w obronie ojczyzny. Nazwy "duma" używali także autorzy elegijno filozoficznych tekstów nawiązujących do dawnych romansowych śpiewów, smętnych rozmyślań i serdecznych żalów (Duma jednej Litewki, 1803; A. Brodzińskiego Dumy wojownika kochanka 1807; K. Brodzińskiego Duma nad grobem, 1816).
Podjęte poprzez Niemcewicza najpierw XIX w. próby przyswojenia rodzimej poezji angielskich ballad zaowocowały elegijnymi dumami, które łączyły pierwiastki liryczo refleksyjne z romansowymi. Utwory te zawierały charakterystyczny motyw rozstania zakochanej pary przez wzgląd na odjazdem kochanka na rycerski bój. Finał zazwyczaj bywał tragiczny - na samobójczy krok decydowały się w geście rozpaczy i obłąkania bohaterki po Zgonu junaków, a również kochankowie na skutek odmowy ręki poprzez umiłowane panny lub w wyniku ich zdrad i zakazu rodziców. Utwory te nawiązywały do dawnych, nastrojowych pieśni romansowych i do wzorca dum historyczno narodowych, stworzonego już poprzez Niemcewicza. Odwoływały się także do poetyki ludowej dumy ukraińskiej zbliżonej do szkockich ballad (między innymi Niemcewicza Alonzo i Helena, Zima, Edwin i Aniela, wyd. 1805). Wzorce przeżywania "tkliwych wzruszeń" patronowały pieśniom bohaterów sentymentalnych romansów i samodzielnym dumom lirycznym (B. Kicińskiego Halina i Ludwik, 1819; A. Zarzeckiego Edwin i Emma, 1820). Takie doznania łączyły z "dreszczykiem sensacji" dumy grozy, przywołujące nadnaturalne zjawiska, widma i zjawy. Pojawiał się w nich motyw ukarania niewiernej narzeczonej poprzez ducha kochanka (Alonzo i Helena Niemcewicza, Zamek Jazłowiecki) i motyw miłości wiernej aż za grób (Ludmiła w Ojcowie Kicińskiego). Po wydaniu Ballad i romansów Mickiewicza teksty o charakterze liryczno refleksyjnym i elegijnym utrzymały wcześniejszą nazwę, z kolei dla epickich dum utrwaliło się omijane dotąd ustalenie "ballada".
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: DUMA O ŻÓŁKIEWSKIM, SENTYMENTALIZM, ŚPIEWY HISTORYCZNE
W poezji oświeceniowej wykształciła się również liryczno refleksyjna odmiana dumy historycznej, powiązana z modną ówcześnie "literaturą ruin i grobów" i pieśniami osjanicznych bardów, zawierającymi tęskną zadumę nad minionym czasem. W żalach i "dumaniach" nad przeszłością ojczyzny miejsce epickiej stosunku zajął elegijny śpiew (Dumania Polaka w zamku Jazłowieckim; M. Jarmunda Dumania na górze Zamkowej w Krzemieńcu, 1806; K. Tymowskiego Dumania żołnierza polskiego w starożytnym zamku Maurów nad Tagiem, wyd. 1815). Osobną grupę stanowią "dumania" nad grobami rycerzy, którzy z orężem w ręku polegli w obronie ojczyzny. Nazwy "duma" używali także autorzy elegijno filozoficznych tekstów nawiązujących do dawnych romansowych śpiewów, smętnych rozmyślań i serdecznych żalów (Duma jednej Litewki, 1803; A. Brodzińskiego Dumy wojownika kochanka 1807; K. Brodzińskiego Duma nad grobem, 1816).
Podjęte poprzez Niemcewicza najpierw XIX w. próby przyswojenia rodzimej poezji angielskich ballad zaowocowały elegijnymi dumami, które łączyły pierwiastki liryczo refleksyjne z romansowymi. Utwory te zawierały charakterystyczny motyw rozstania zakochanej pary przez wzgląd na odjazdem kochanka na rycerski bój. Finał zazwyczaj bywał tragiczny - na samobójczy krok decydowały się w geście rozpaczy i obłąkania bohaterki po Zgonu junaków, a również kochankowie na skutek odmowy ręki poprzez umiłowane panny lub w wyniku ich zdrad i zakazu rodziców. Utwory te nawiązywały do dawnych, nastrojowych pieśni romansowych i do wzorca dum historyczno narodowych, stworzonego już poprzez Niemcewicza. Odwoływały się także do poetyki ludowej dumy ukraińskiej zbliżonej do szkockich ballad (między innymi Niemcewicza Alonzo i Helena, Zima, Edwin i Aniela, wyd. 1805). Wzorce przeżywania "tkliwych wzruszeń" patronowały pieśniom bohaterów sentymentalnych romansów i samodzielnym dumom lirycznym (B. Kicińskiego Halina i Ludwik, 1819; A. Zarzeckiego Edwin i Emma, 1820). Takie doznania łączyły z "dreszczykiem sensacji" dumy grozy, przywołujące nadnaturalne zjawiska, widma i zjawy. Pojawiał się w nich motyw ukarania niewiernej narzeczonej poprzez ducha kochanka (Alonzo i Helena Niemcewicza, Zamek Jazłowiecki) i motyw miłości wiernej aż za grób (Ludmiła w Ojcowie Kicińskiego). Po wydaniu Ballad i romansów Mickiewicza teksty o charakterze liryczno refleksyjnym i elegijnym utrzymały wcześniejszą nazwę, z kolei dla epickich dum utrwaliło się omijane dotąd ustalenie "ballada".
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: DUMA O ŻÓŁKIEWSKIM, SENTYMENTALIZM, ŚPIEWY HISTORYCZNE
- Co znaczy DZIADÓW CZĘŚCI II, IV I III:
- Porównanie dzieło niezwykłe. Już sama kolejność poszczególnych jego części stanowi dla współczesnego czytelnika pewną łamigłówkę, dla historyka literatury przedstawia zaś rezultat nie tyle przemyślanej poprzez duma co znaczy.
- Krzyżówka DZIENNIK GOMBROWICZA:
- Dlaczego numerze paryskiej Kultury z 1953 r. ukazał się pierwszy fragment Dziennika Witolda Gombrowicza. Od tego czasu aż do letniego numeru Kultury z 1969 r. autor (zobacz) Ślubu często - zazwyczaj w co duma krzyżówka.
- Co to jest DRAMATY GOMBROWICZA:
- Jak lepiej Witold Gombrowicz zadebiutował w 1938 r., publikując w kwietniowo czerwcowym i lipcowo wrześniowym numerze Skamandra Iwonę, księżniczkę Burgunda. Kolejne dramaty powstały i zostały wydane na duma co to jest.
- Słownik DRAMATY WYSPIAŃSKIEGO:
- Kiedy należałoby mówić o dramaturgii albo o teatrze Wyspiańskiego. Jak nikt z ludzi jego epoki, predestynowany był do powstania kompletnie własnej, niepowtarzalnej, ogarniającej wszystkie przedmioty duma słownik.
- Czym jest DIALOG MISTRZA POLIKARPA ZE ŚMIERCIˇ:
- Od czego zależy pozagrobowych człowieka należy do fundamentalnych zagadnień chrześcijańskiego nauczania o rzeczach ostatecznych, a więc tak zwany eschatologii, i jako taki posiada aktualność ponadczasową. Nigdy duma czym jest.
Czym jest duma znaczenie w Motywy literatura D .
