Definicja POEZJA ROMANTYZMU KRAJOWEGO

Co znaczy POEZJA ROMANTYZMU KRAJOWEGO: Po upadku stworzenia listopadowego polskie społeczeństwo podzieliło się wyraźnie. Część Polaków - osoby bezpośrednio biorące udział w stworzeniu i politycy, artyści - zmuszona była wyjechać i osiedlić się za granicą, raczej we Francji. Tę emigrację nazwano potem Ogromną Emigracją z racji na jej znaczenie dla kultury narodowej. W tym czasie państwo dotknęły ciężkie represje polityczne. W wyniku tego wymieniła się również atmosfera intelektualna, gdyż zostały zamknięte uniwersytety, zaostrzona cenzura. W takiej sytuacji rozwija się i tworzy w państwie druga i trzecia generacja romantyków polskich.
Do drugiej generacji, nazywanej także "rocznikiem 20", należą osoby urodzone w latach 1815-1825, debiutujące około roku 1840, na przykład Ryszard Berwiński, Gustaw Ehrenberg, Teofil Lenartowicz, Cyprian Norwid, Władysław Syrokomla, Kornel Ujejski, Edmund Wasilewski, Roman Zmorski. Do trzeciej - pisarze, którzy zaczęli tworzyć około roku 1860, niedługo przed powstaniem styczniowym. Mieli jednak bardzo podobne doświadczenia życiowe. Sami nazywali siebie szaleńcami, mścicielami. Czuli, Iż są przeznaczeni Zgonu, brali udział w różnorodnych spiskach, walkach w roku 1846, 1848 i w stworzeniu styczniowym. Bohater liryczny z wiersza Berwińskiego mówi o sobie "wolności późny pogrobowiec" (Pogrobowiec). Mimo tonu rozpaczy widać tu jednak nieustępliwość w dążeniu do powstania nowego świata. Mieczysław Romanowski, przedstawiciel ostatniej generacji romantyków, w liryku Żegnaj jeszcze silniej podkreśla konieczność walki, pisze: "Jam przedburzowiec, przeklęte plemię! / A możem z piorunów jeden, / Co własnym sercem uderzy w ziemię, / Aczkolwiek dziś tak cichy - i bieden." Byli to ludzie, dla których patriotyzm to najwyższa cnota, nie potrafili żyć bez ojczyzny, w niewoli, w atmosferze terroru, pośród samobójczych Zgonu, zadawanych sobie, aby uniknąć zdrady, pośród egzekucji, zsyłek na Sybir. Te prześladowania wzbudzały gniew i bunt.
Poeci w państwie kontynuują idee i formy ich wyrażania charakterystyczne dla romantyzmu przedlistopadowego, w okresie gdy na emigracji powstają arcydzieła literatury polskiej, jak Dziadów część III, Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, Kordian, Balladyna Juliusza Słowackiego, Nie Boska Komedia Zygmunta Krasińskiego. Nastąpił tam przełom, sedno świata próbowano tłumaczyć przez mesjanizm - wiarę w nadejście po okresie nieszczęść zbawiciela ocalającego naród, towianizm - oparty na koncepcji doskonalenia siebie (człowiek posiadający wyjątkowo czystego ducha sprowadzi łaskę Boga i jego pomoc dla narodu wybranego). Obie koncepcje odwracały się od zemsty, kładąc nacisk na pokorę i ofiarę. Odmienna była filozofia genezyjska Słowackiego, gdzie ofiara, również ta czyniona ze swego ciała, pozwalała duchowi przejść na wyższy faza rozwoju, do następnego wcielenia w łańcuchu reinkarnacji, a tworzeniu nowych form towarzyszy nieustanne niszczenie tych, które ostatnio zostały wypracowane.
W państwie z kolei mesjanizm pojawia się sporadycznie (aktualny jest na przykład w cyklu Skargi Jeremiego Ujejskiego), nie ma tu rozrachunków z powstaniem, nadal panuje ideologia spisku. Literatura jest, jak w dziełach Mickiewicza (w szczególności w Konradzie Wallenrodzie), utożsamiana z czynem, a pisarz - to wieszcz, wcielenie antycznego poety Tyrteusza, którego pieśń, wg legendy, tak rozpaliła ducha Spartan, Iż pomogła im zwyciężyć nieprzyjaciół (te wydarzenia są, np., kanwą powstałego w 1861 r. poematu Tyrteusz Władysława Ludwika Anczyca). Tyrtejskie pieśni wzbudzały otuchę, zachęcały do walki. Nadal głoszone są pochwały młodości, zapału, wolności. Teraz te słowa wiązane są z walką polityczną, a spiski coraz częściej łączą się z postulatami wyzwolenia nie tylko narodowego, lecz i społecznego.
Poeci, odwołujący się do schematów wypracowanych we inicjalnym romantyzmie, odtwarzają schemat bohatera literackiego - bajronicznego młodzieńca, patrzącego dzikim wzrokiem, z szyderczym uśmiechem na ustach, pełnego marzeń, lecz i poczucia wyobcowania, wzgardy dla innych, chęci zemsty i obdarzonego pragnieniem zniszczenia, zarazem nieszczęśliwie zakochanego poety. Pieśni tyrtejskie dążą do ukazania mężczyzny wyzwolonego ze słabości, a więc egotyzmu, indywidualizmu, miłości do kobiety. Kochanką staje się Polska, kobiety w patriotycznych piosenkach jedynie żegnają się z ukochanym przed jego wyjazdem albo czekają na jego powrót, myśląc nie o sobie, ale o państwie. "Bywaj, dziewczę, zdrowe, ojczyzna mnie woła!" - tak zaczyna się anonimowa piosenka z czasów stworzenia listopadowego. Odpowiedź brzmi "Czuję to, bom Polka: ojczyzna w potrzebie / Nie pamiętaj o mnie, nie oszczędzaj siebie;" (Pożegnanie). Motywy te przewijają się poprzez całą polistopadową twórczość pisarzy krajowych. Romanowski trzydzieści lat potem pisze: "Cóż tam marzyć o kochaniu, / O bogdance, o róż rwaniu - / Dla nas nie ma róż!" (Cóż tam marzyć!). Kobieta ukazywana jest w literaturze tyrtejskiej w jednej roli - rycerskiego anioła, pobudzającego mężczyznę do walki i przynoszącego mu ukojenie po walkach.
Motywem działania bohatera tyrtejskiego jest zemsta, już nie za osobiste zniewagi, jak we inicjalnym romantyzmie, lecz za państwo. Pojawia się także motyw zemsty ludu, jak na przykład w radykalnej literaturze Ehrenberga. "Magnatom lud ucztę zgotuje" - czytamy w wierszu Szlachta w roku 1831, opisującym bohaterskie walki narodu, chłopów z "Rękami czarnymi od pługa", w okresie gdy szlachta zajmowała się polityką, układami z carem.
Obrazy rewolucyjnej destrukcji świata regularnie odwołują się do wizji katastrof naturalnych: wybuchów wulkanów, powodzi, trzęsień ziemi, burz. Wg Marii Janion przyroda w omawianym typie literaturze jest wzorem niszczycielskich sił dla człowieka albo zastępuje gesty rewolucjonistów. Z kolei konstrukcyjne poczynania można dostrzec w mniej licznych obrazach działalności ludzi: żeglowania po wodzie, lotu w przestworzach, rewolucji ukazywanej jako taniec albo marsz.
Twórczość pisarzy krajowych bardzo regularnie ma nie tylko epigońską tematykę, lecz także formę. Nadużywano takich metod kształtowania wypowiedzi jak fragmentaryczność czy ludowa śpiewność, wypaczano ich pierwotny sedno. Ta ostatnia bywała nawet tak nieudolnie użytkowana, Iż jeden z krytyków pisał o "rymowanej młocce" literaturze silącej się za wszelaką cenę na melodyjność. Chwalebnym wyjątkiem były wiersze Lenartowicza.
Z najstarszej generacji romantyków po stworzeniu listopadowym tworzy w państwie Wincenty Pol. Autor od zbioru patriotycznych literaturze, opartych na doświadczeniach stworzenia, nadzwyczajnie popularnych Pieśni Janusza, przeszedł do konserwatywnych gawęd szlacheckich w rodzaju Wypadków JPana Benedykta Winnickiego..., bezkrytycznie chwalących przeszłość. Poprzez kilka lat, przed wyjazdem do Francji, działa tu również Seweryn Goszczyński, który przedostał się po stworzeniu na teren Galicji - konspirator, założyciel tajnego Związku Dwudziestu Jeden i Stowarzyszenia Ludu Polskiego i ekipy literackiej Ziewonia, dążącej do powstania literatury narodowej opartej na twórczości ludowej dawnych Słowian.
Poza Ziewonią istniała w państwie jeszcze druga ekipa pisarzy, zwana Cyganerią Warszawską, działająca w Warszawie. Należeli do niej między innymi Roman Zmorski, Józef Bohdan Dziekoński, Włodzimierz Wolski. Ekipa ta nie tylko prowokowała swoim wyglądem i zachowaniem, lecz miała także wspólny program, kładący nacisk na patriotyzm, zwrot do ludowości, niechęć wobec miasta i środowiska salonów.
Poprzez pewien czas do środowiska Cyganerii Warszawskiej zbliżył się Teofil Lenartowicz. Jego próby powstania literatury przesyconej ludowością były o sporo bardziej udane niż ziewończyków. Traktował ludowość jako część współczesnej mu kultury, a nie dawnych czasów. Nie przetwarzał, nie parafrazował tekstów folklorystycznych, lecz tworzył nowe poezje na sposób ludowy, a gdy wykorzystywał autentyczne ludowe teksty, nadawał im ton subtelnej liryczności. W najwyższym stopniu znanym wierszem Lenartowicza jest Złoty kubek, gdzie ukazane zostało osierocone dziecko, łatwe i niewinne, dające artyście wskazówki, jak ma tworzyć, gdyż dziecko potrafi odczuć siłę i wartość literaturze.
Cyprian Norwid do czasu swojego wyjazdu za granicę, czyli do roku 1842, również był nieformalnie związany ze środowiskiem Cyganerii. Wiersze z tamtego okresu (debiutował w 1840 r.) są typowe dla jego pokolenia. Cechuje je epigonizm, niechęć do salonów, utożsamianych ze światem pozorów i nieszczerości, ludomaństwo i postulaty aktywnego działania.
Do twórczości ludowej odwoływał się również Władysław Syrokomla (Ludwik Kondratowicz), określający siebie mianem "lirnika wioskowego". W okolicy gawęd ludowych zasłynął cyklem liryków Melodie z domu obłąkanych, ukazujących świat pełen przemocy i bezduszności.
Natomiast Kornel Ujejski zasłynął z patriotycznych wierszy, w najwyższym stopniu dostępny był cykl jego liryków Skargi Jeremiego. Odwołując się do tradycji biblijnej i literaturze wieszczów - Mickiewicza i Słowackiego, stworzył on przejmujący obraz cierpienia ludzi po galicyjskim stworzeniu chłopskim w 1846 r., które ukazuje jako rezultat działania zaborców. Teksty te przesycone są mesjanistyczną wiarą w nadejście sprawiedliwych czasów.
Rewolucyjne nastroje pojawiały się w wierszach Gustawa Ehrenberga, krytykującego szlachtę i magnaterię za niepowodzenie stworzenia listopadowego (wiersz Szlachta w roku 1831 rozpoczynający się słowami: "Gdy naród na pole wystąpił z orężem, / Panowie na sejmie radzili") i Edmunda Wasilewskiego.
Ryszard Berwiński w cyklu Księga światła i złudzeń ukazał ewolucję bohatera romantycznego podążającego od miłości do kobiety ku patriotyzmowi i rewolucjonizmowi. Autor ten był również folklorystą, napisał Studia o gusłach, czarach, zabobonach i przesądach ludowych. Uważał, Iż poznanie ludu jest konieczne do poznania istoty narodu.
W najwyższym stopniu znany przedstawiciel trzeciej generacji romantyków, Mieczysław Romanowski, tworzył patriotyczne pieśni wzywające do walki, a również gawędy; jego najdojrzalszym utworem jest Dziewczę z Sącza, pierwszy polski epos mieszczański, wzorowany na Panu Tadeuszu Mickiewicza.
(Anna Krysztofiak)
Zobacz także: Literatura EPIGONÓW ROMANTYZMU