Co znaczy MODERNIZM:
Jeden z w najwyższym stopniu ogólnych terminów epoki, który pretendował do rangi ustalenia całego okresu. Znaczy zespół postaw światopoglądowych, nastawień emocjonalnych i technik literackich, który wystąpił w poezji europejskiej około 1890 r. i trwał przynajmniej do końca wieku albo również po roku 1900 (do 1903, 1910, 1918). Używano go czasem wymiennie z terminem: Młoda Polska. Do obiegu literackiego wprowadził go - na gruncie niemieckojęzycznym - Hermann Bahr. Modernizm pochodzi od niem. die Moderne albo fr. le modernisme (nowoczesność).
Etapem poprzedzającym i przygotowującym modernizm był przełom antypozytywistyczny. Modernizm odwraca ontologię pozytywizmu, radykalnie przekształca jego antropologię i aksjologię. Pozytywistyczny materializm zastępuje idealizmem, racjonalizm - irracjonalizmem, kolektywizm - indywidualizmem, optymizm (poznawczy, historiozoficzny, egzystencjalny) - pesymizmem, determinizm przyrodniczy, interpretowany dotąd jako źródło bezpieczeństwa człowieka i gwarancja pożądanego kierunku rozwoju świata staje się przyczyną tragicznego zniewolenia jednostek. Wątpi się w niepodważalne dotąd poznawcze kompetencje edukacji. Wskazuje się na fakt, Iż zapoczątkowane w pozytywizmie, szersze niż dotąd udostępnianie wyników badań naukowych w najmniejszym stopniu nie poprawiło warunków bytu ludzi najbiedniejszych; nie podniosło także na wyższy poziom socjalnej moralności. Nikłe efekty "pracy organicznej" i "pracy u podstaw" odnotowuje ówczesna poezja dojrzałego (krytycznego) realizmu, odwołuje się do nich publicystyka. Atmosfera powszechnego zwątpienia w kompleks dotychczasowych wartości, dogmatów i wiar dochodzi do głosu we inicjalnych wystąpieniach modernistów. "My, późno urodzeni, przestaliśmy wierzyć w prawdę" - pisze Stanisław Przybyszewski w Zur Psychologie des Individuums (1891). Antoni Lange ujmuje to ostrzej w poemacie Na przełomie stuleci (W sylwestrową noc z r. 1900 na 1901): "Wierzę w podłości triumf i ciemnoty / I w nędzy wiecznej i głodu królestwa, / I w mękę wiecznej za rajem tęsknoty, / Która się wymienia w tęsknotę nicestwa, / I w wiekuiste nowe zła pomioty". Młody Żeromski zapisuje w dzienniku: "Zupełna świadomość siebie - to okropny pesymizm". Dodajmy, Iż pesymiści i sceptycy tego czasu są pilnymi czytelnikami Schopenhauera i Nietzschego. Schopenhauerowskie kategorie cierpienia i bólu uważane jest za fundamentalne doświadczenie ludzkiej egzystencji. Nic zatem dziwnego, Iż utylitaryzm, stanowiący jeszcze dopiero co miernik wartości postaw socjalnych i kryterium oceny dzieł literackich, zostaje odrzucony jako przejaw trywializacji życia i sztuki, dowód kompromitującego "zniżenia ideałów". Zmieszczaniałe, utylitarne pisarstwo nie przemawia do młodych, zbuntowanych i zrozpaczonych ludzi. Uczeni europejscy piszą o "wieku nerwowym" i o "ogromnym bankructwie umysłowym". Przypomina się, Iż edukacja odebrała człowiekowi religię, nie dając mu nic w zamian. Publicyści sygnalizują "epidemię rozpaczy". "Nowoczesny" sceptyk próbuje jakoś zapełnić miejsca, opuszczone poprzez dotychczasowe "prawdy"; ucieka się do prowizorycznych i kontrowersyjnych antidotów, ?Xeby zapomnieć o lęku i cierpieniu.
Kazimierz Wyka ustala terminem "modernizm" wstępną, dekadencką fazę Młodej Polski. Tworzy ją I pokolenie pisarzy okresu, urodzonych w latach 1860-1878. Ta generacja przeżyła upadek wiary w kompleks pewników pozytywistycznych (z determinizmem na czele) jako własne przeżycie pokoleniowe (zastąpiło ono istotny fakt polityczny, którym na przykład dla romantyków było stworzenie listopadowe, dla pozytywistów - styczniowe). Powróćmy do listy środków uśmierzających modernistyczny "ból istnienia": 1. "rozpaczliwy hedonizm" (szukanie dystrakcji w orgiastycznej albo perwersyjnej erotyce, narkotykach, alkoholu); 2. tęsknota do nieistnienia, wyrażona w obrazach nirwany albo Zgonu; 3. dawanie ujścia nastrojom eschatologicznym i anarchistycznym (wyobrażenia kosmicznej katastrofy, niezmiernie częsty motyw dies irae, akty anarchistycznego terroru i destrukcji); 4. programowy spirytualizm (znajduje słowo w manifestach estetycznych preekspresjonizmu i symbolizmu (osnową bytu - Absolut dusza; świat idei platońskich); 5. walczący, dynamiczny estetyzm: tu Sztuka zajmuje miejsce nieobecnej religii, zaś twórca staje się jej rewelatorem i kapłanem przeciwstawiając się ideologii i płaskiej, ułatwionej, komercyjnej kulturze filistra. Formułuje się postulat sztuki autonomicznej, uwolnionej od wszelkich pozaartystycznych obowiązków. Bunt modernistyczny wyrażał się również w prowokowaniu mieszczańskiego odbiorcy. Moderniści epatowali cygańskim strojem (peleryna!) i niesolidnym trybem życia. Bytowali w zamkniętych dla profanów, elitarnych kręgach cyganerii, odbywali skandaliczne pijaństwa, demonstracyjnie łamali obyczajowe tabu.
Daleko posunięta rezerwa wobec realistycznej sztuki, w szczególności w jej zwulgaryzowanej, naturalistycznej wersji, wywołana jest troską o zaniedbanie w poezji problemów psychiki indywidualnej. Naturalizm ograniczył się do sporządzania "inwentarza świata", do opisywania rzeczywistości zewnętrznej. Skrzywdzony (i przywrócony do łask) indywidualizm wypowiada się w dwóch nurtach dekadentyzmu: pasywnym (Verlaine´owskim) i czynnym (Przybyszewskiego i autorów Forpoczt).
Modernizm czerpie literackie podniety z literaturze francuskiego parnasizmu (Leconte de Lisle) i symbolizmu (Charles Baudelaire, Paul Verlaine, Artur Rimbaud). Korzysta także z doświadczeń skandynawskich dramaturgów - H. Ibsena i A. Strindberga i symbolistycznego, statycznego dramatu M. Maeterlincka. Nawiązuje do zdobyczy prozy europejskiej, która jeszcze przed rokiem 1890 ogłaszała powrót indywidualizmu (P. Bourget, F. Dostojewski), manifestowała zaciekawienie złożonością psychiki ludzkiej i zmianami w wypadku sztuki i twórcy (J.K. Huysmans, G. D´Annunzio, O. Wilde i wskazywała na metafizyczny wymiar ludzkiego losu (Dostojewski).
Od przedstawionej tu chronologii polskiego modernizmu jest różna datowanie modernizmu zachodnioeuropejskiego. Pojawia się on (wg określeń anglosaskich uczonych) około 1910 r., wspólnie z pierwszymi wystąpieniami przedstawicieli rozmaitych kierunków awangardowych, które nieprzerwanie rozwijają się aż do 2. połowy XX w. W dalszym ciągu rozpoznaje się oznaki reakcji na dogasający modernizm, zwane postmodernizmem.
(Krystyna Kralkowska Gątkowska)
Etapem poprzedzającym i przygotowującym modernizm był przełom antypozytywistyczny. Modernizm odwraca ontologię pozytywizmu, radykalnie przekształca jego antropologię i aksjologię. Pozytywistyczny materializm zastępuje idealizmem, racjonalizm - irracjonalizmem, kolektywizm - indywidualizmem, optymizm (poznawczy, historiozoficzny, egzystencjalny) - pesymizmem, determinizm przyrodniczy, interpretowany dotąd jako źródło bezpieczeństwa człowieka i gwarancja pożądanego kierunku rozwoju świata staje się przyczyną tragicznego zniewolenia jednostek. Wątpi się w niepodważalne dotąd poznawcze kompetencje edukacji. Wskazuje się na fakt, Iż zapoczątkowane w pozytywizmie, szersze niż dotąd udostępnianie wyników badań naukowych w najmniejszym stopniu nie poprawiło warunków bytu ludzi najbiedniejszych; nie podniosło także na wyższy poziom socjalnej moralności. Nikłe efekty "pracy organicznej" i "pracy u podstaw" odnotowuje ówczesna poezja dojrzałego (krytycznego) realizmu, odwołuje się do nich publicystyka. Atmosfera powszechnego zwątpienia w kompleks dotychczasowych wartości, dogmatów i wiar dochodzi do głosu we inicjalnych wystąpieniach modernistów. "My, późno urodzeni, przestaliśmy wierzyć w prawdę" - pisze Stanisław Przybyszewski w Zur Psychologie des Individuums (1891). Antoni Lange ujmuje to ostrzej w poemacie Na przełomie stuleci (W sylwestrową noc z r. 1900 na 1901): "Wierzę w podłości triumf i ciemnoty / I w nędzy wiecznej i głodu królestwa, / I w mękę wiecznej za rajem tęsknoty, / Która się wymienia w tęsknotę nicestwa, / I w wiekuiste nowe zła pomioty". Młody Żeromski zapisuje w dzienniku: "Zupełna świadomość siebie - to okropny pesymizm". Dodajmy, Iż pesymiści i sceptycy tego czasu są pilnymi czytelnikami Schopenhauera i Nietzschego. Schopenhauerowskie kategorie cierpienia i bólu uważane jest za fundamentalne doświadczenie ludzkiej egzystencji. Nic zatem dziwnego, Iż utylitaryzm, stanowiący jeszcze dopiero co miernik wartości postaw socjalnych i kryterium oceny dzieł literackich, zostaje odrzucony jako przejaw trywializacji życia i sztuki, dowód kompromitującego "zniżenia ideałów". Zmieszczaniałe, utylitarne pisarstwo nie przemawia do młodych, zbuntowanych i zrozpaczonych ludzi. Uczeni europejscy piszą o "wieku nerwowym" i o "ogromnym bankructwie umysłowym". Przypomina się, Iż edukacja odebrała człowiekowi religię, nie dając mu nic w zamian. Publicyści sygnalizują "epidemię rozpaczy". "Nowoczesny" sceptyk próbuje jakoś zapełnić miejsca, opuszczone poprzez dotychczasowe "prawdy"; ucieka się do prowizorycznych i kontrowersyjnych antidotów, ?Xeby zapomnieć o lęku i cierpieniu.
Kazimierz Wyka ustala terminem "modernizm" wstępną, dekadencką fazę Młodej Polski. Tworzy ją I pokolenie pisarzy okresu, urodzonych w latach 1860-1878. Ta generacja przeżyła upadek wiary w kompleks pewników pozytywistycznych (z determinizmem na czele) jako własne przeżycie pokoleniowe (zastąpiło ono istotny fakt polityczny, którym na przykład dla romantyków było stworzenie listopadowe, dla pozytywistów - styczniowe). Powróćmy do listy środków uśmierzających modernistyczny "ból istnienia": 1. "rozpaczliwy hedonizm" (szukanie dystrakcji w orgiastycznej albo perwersyjnej erotyce, narkotykach, alkoholu); 2. tęsknota do nieistnienia, wyrażona w obrazach nirwany albo Zgonu; 3. dawanie ujścia nastrojom eschatologicznym i anarchistycznym (wyobrażenia kosmicznej katastrofy, niezmiernie częsty motyw dies irae, akty anarchistycznego terroru i destrukcji); 4. programowy spirytualizm (znajduje słowo w manifestach estetycznych preekspresjonizmu i symbolizmu (osnową bytu - Absolut dusza; świat idei platońskich); 5. walczący, dynamiczny estetyzm: tu Sztuka zajmuje miejsce nieobecnej religii, zaś twórca staje się jej rewelatorem i kapłanem przeciwstawiając się ideologii i płaskiej, ułatwionej, komercyjnej kulturze filistra. Formułuje się postulat sztuki autonomicznej, uwolnionej od wszelkich pozaartystycznych obowiązków. Bunt modernistyczny wyrażał się również w prowokowaniu mieszczańskiego odbiorcy. Moderniści epatowali cygańskim strojem (peleryna!) i niesolidnym trybem życia. Bytowali w zamkniętych dla profanów, elitarnych kręgach cyganerii, odbywali skandaliczne pijaństwa, demonstracyjnie łamali obyczajowe tabu.
Daleko posunięta rezerwa wobec realistycznej sztuki, w szczególności w jej zwulgaryzowanej, naturalistycznej wersji, wywołana jest troską o zaniedbanie w poezji problemów psychiki indywidualnej. Naturalizm ograniczył się do sporządzania "inwentarza świata", do opisywania rzeczywistości zewnętrznej. Skrzywdzony (i przywrócony do łask) indywidualizm wypowiada się w dwóch nurtach dekadentyzmu: pasywnym (Verlaine´owskim) i czynnym (Przybyszewskiego i autorów Forpoczt).
Modernizm czerpie literackie podniety z literaturze francuskiego parnasizmu (Leconte de Lisle) i symbolizmu (Charles Baudelaire, Paul Verlaine, Artur Rimbaud). Korzysta także z doświadczeń skandynawskich dramaturgów - H. Ibsena i A. Strindberga i symbolistycznego, statycznego dramatu M. Maeterlincka. Nawiązuje do zdobyczy prozy europejskiej, która jeszcze przed rokiem 1890 ogłaszała powrót indywidualizmu (P. Bourget, F. Dostojewski), manifestowała zaciekawienie złożonością psychiki ludzkiej i zmianami w wypadku sztuki i twórcy (J.K. Huysmans, G. D´Annunzio, O. Wilde i wskazywała na metafizyczny wymiar ludzkiego losu (Dostojewski).
Od przedstawionej tu chronologii polskiego modernizmu jest różna datowanie modernizmu zachodnioeuropejskiego. Pojawia się on (wg określeń anglosaskich uczonych) około 1910 r., wspólnie z pierwszymi wystąpieniami przedstawicieli rozmaitych kierunków awangardowych, które nieprzerwanie rozwijają się aż do 2. połowy XX w. W dalszym ciągu rozpoznaje się oznaki reakcji na dogasający modernizm, zwane postmodernizmem.
(Krystyna Kralkowska Gątkowska)
- Co znaczy MECENAT:
- Porównanie pochodzi od nazwiska Caiusa Cilniusa Maecenasa (zmarłego w 8 r. przed naszą erą), arystokraty rzymskiego - protektora pisarzy i pisarzy, szczególnie przyjaciela i dobroczyńcy rzymskiego poety modernizm co znaczy.
- Krzyżówka MATKA SPARTANKA:
- Dlaczego libretta operowego jest Franciszek Dionizy Kniaźnin. W pierwotnej wersji sztuka powstała najpierw 1786 r. (druga red. 1787). Poeta ukazał w sztuce powodzenie czynu zbrojnego podjętego w imię modernizm krzyżówka.
- Co to jest MARTA ELIZY ORZESZKOWEJ:
- Jak lepiej Obrazek z lat głodowych) i publicystycznym (O Historii cywilizacji angielskiej Henryka Tomasza Buckle´a) debiucie Orzeszkowej, jeszcze w tym samym roku - 1866 - ukazuje się pierwszy z jej wielu modernizm co to jest.
- Słownik MONACHOMACHIA I ANTYMONACHOMACHIA:
- Kiedy heroikomiczny Ignacego Krasickiego, wydany w Lipsku w 1778 r. (bez wskazania nazwiska autora), jest uznawany za idealną realizację tego gatunku w polskiej poezji. Pisarz dał w utworze popis modernizm słownik.
- Czym jest MANIFESTY:
- Od czego zależy stanowi teoretyczne uogólnienie bądź uzasadnienie dotychczasowej twórczości przeważnie ekipy literackiej. Może być również zapowiedzią, niekoniecznie wykonywaną w przyszłości, nowych założeń modernizm czym jest.
Czym jest modernizm znaczenie w Motywy literatura M .
