Co znaczy DZIENNIKI INTELEKTUALNE:
Ramy gatunkowe "dziennika" wyznacza regularność (zazwyczaj - codzienność) prowadzonych w nim zapisków. Dziennik powstaje więc z dnia dziennie i przez wzgląd na tym owa regularność i chronologia prowadzenia notatek stanowią jego jedyną ramę kompozycyjną. O tematycznej zawartości dziennikowych zapisów decyduje więc nie intencja kompozycyjny autora, ale bieżące wydarzenia - zarówno historyczne, jak i dotyczące prywatnej (regularnie intymnej) biografii pisarza - albo - np. jego aktualne fascynacje lekturowe. Tradycja gatunku wywodzi się z XVIII w., wtedy także ukształtowały się jego dwie odmiany gatunkowe - dziennik intymny i dziennik podróży. XVIII wieczne i XIX wieczne dzienniki z reguły nie były poświęcone do druku, nie były także traktowane jako utwory literackie. Reguła ta uległa zmianie w wieku dwudziestym - dzienniki wpierw często publikowane były w periodykach literackich (na przykład (zobacz) Dziennik Gombrowicza, Dziennik pisany nocą Herlinga Grudzińskiego) - przejmowały w nich funkcję felietonu - później zaczęły powstawać jako teksty poświęcone do publikacji książkowej (na przykład Dziennik pisany w biały dzień S. Laksa i Rok Myśliwego C. Miłosza). Od początku bliskie były związki i powinowactwa dziennika z gatunkiem pamiętnika.
Również w dwudziestym wieku dzienniki zaczęły być w perspektywie odbioru odczuwane jako utwory literackie - w poezji europejskiej początki tego procesu wiążą się z dziennikami A. Gide´a, J. Greena, w poezji polskiej mechanizm ten przygotowały dzienniki S. Żeromskiego, Z. Nałkowskiej i M. Dąbrowskiej, a utrwaliły dzienniki W. Gombrowicza, A. Bobkowskiego, J. Lechonia i G. Herlinga Grudzińskiego. Specyfiką polskich dzienników pisarzy jest dokonująca się w nich aktualizacja XVII i XVIII wiecznych sylw domowych; współczesne dzienniki są więc w ujęciu wielu badaczy XX wieczną odmianą barokowych i oświeceniowych silva rerum. Takie cechy dzienników, jak: prowincjonalizm, partykularyzm, hybrydyczność, autobiograficzność, autotematyzm, "procesualność", "sylwiczność" i "niegotowość"; stały się w drugiej połowie XX w. literackimi wartościami.
Dzienniki podróży to odmiana gatunkowa polegająca na tym, że obowiązek regularności prowadzenia notatek wykonywany jest jako stosunek z podróży. Specjalną popularnością dziennki podróży cieszyły się w poezji oświeceniowej i romantycznej (na przykład Dziennik podróży do Tatrów S. Goszczyńskiego), w polskiej poezji współczesnej tę odmianę gatunkową reprezentują Podróże do Włoch i Podróże do Polski J. Iwaszkiewicza, Trzy podróże J.J. Szczepańskiego, Dzienniki podróży J. Stempowskiego, Podróż do Burmy G. Herlinga Grudzińskiego, Szkice piórkiem A. Bobkowskiego, Obmapywanie Europy i AAAmeryka M. Białoszewskiego, sporo cech tego gatunku realizuje także Rok Myśliwego C. Miłosza.
Dziennik intymny jako gatunek literacki ukształtował się na przełomie XVIII i XIX w. raczej we Francji, co należy wiązać z kształtowaniem się nowych koncepcji antropologicznych, kładących nacisk na indywidualizm i ważność jednostkowych przeżyć człowieka. Jedynym wskaźnikiem gatunkowym dziennika intymnego jest obowiązek formalny - chronologiczny układ notatek. Dziennik intymny jest strukturą w sposób naturalny hybrydyczną, szczególnie bliskie są jego związki z gatunkiem felietonu, eseju i reportażu. W polskiej poezji współczesnej paradygmat dziennika intymnego realizują między innymi Dziennik J. Lechonia, Dziennik W. Gombrowicza, Dziennik pisany nocą G. Herlinga Grudzińskiego, Dziennik bez samogłosek A. Wata, Dziennik 1954 L. Tyrmanda, Kalendarz i klepsydra, Wschody i zachody księżyca i Nowy Świat i okolice T. Konwickiego i Miesiące K. Brandysa.
Dzienniki intelektualne różnią się pomiędzy sobą wpisaną w ich strukturę relacją pomiędzy narratorem a czytelnikiem. Wg tego kryterium wyróżnić można dzienniki, które powstają "w obecności" czytelnika i są z góry nastawione na dsykurs z literacką publicznością i z góry są poświęcone do druku. Taki charakter mają na przykład dzienniki W. Gombrowicza, G. Herlinga Grudzińskiego (Dziennik pisany nocą), C. Miłosza (Rok Myśliwego) czy T. Konwickiego (Kalendarz i klepsydra, Wschody i zachody księżyca i Nowy Świat i okolice). Przeciwstawną postawę narratora wobec czytelnika reprezentują dzienniki A. Wata (Dziennik bez samogłosek), K. Brandysa (Miesiące) i A. Bobkowskiego (Szkice piórkiem). Odmienność postawy ma własne skutki dla tematyki dziennikowych notatek i obrazu świata w nich przedstawionego, a zbliża także te dzienniki do europejskiej tradycji dziennika intymnego (Gouncourtów, Gide´a, Pepysa). Obydwie tendencje krzyżują się w Dzienniku J. Lechonia, a świadomość ważności tej stosunku stała się obiektem gry toczonej w dziennikach M. Białoszewskiego.
Następnym faktorem różnicującym omawiany tu dział piśmiennictwa jest relacja narratora do świata przedstawionego albo dominująca w dzienniku funkcja. Postawę narratora można określić jako refleksyjną bądź autokreacyjną. Postawa refleksyjna (dominująca w dziennikach A. Bobkowskiego, L. Tyrmanda, G. Herlinga Grudzińskiego, A. Wata, K. Brandysa czy M. Białoszewskiego) bazuje na tym, że celem pisania (i publikowania) dziennikowych notatek jest poddanie refleksji bieżących wydarzeń politycznych (na przykład zabójstwo prezydenta J.F. Kennedy´ego w Dzienniku bez samogłosek A. Wata czy wprowadzenie stanu wojennego w Polsce w Dzienniku pisanym nocą G. Herlinga Grudzińskiego), aktualnej lektury (na przykład u Wata komentarz do lektury opowiadań T. Borowskiego czy refleksje na marginesie lektury wierszy Z. Herberta w Dzienniku 1954 L. Tyrmanda), zdarzeń z własnego życia intymnego (na przykład u A. Wata refleksje na temat własnej dolegliwości) i publicznego (na przykład w Miesiącach K. Brandysa na temat swojej i żony działalności w tworzących się strukturach nielegalnej opozycji demokratycznej w PRL). Przeciwną postawą narratora charakteryzują się dzienniki W. Gombrowicza, J. Lechonia, C. Miłosza, M. Białoszewskiego czy S. Laksa. Ich zasadniczym "tematem" jest "ja" narratora, nie mniej jednak nie jest owo "ja" tożsame z osobą autora, jest rodzajem autokreacji. Poeta kreuje swoją legendę albo kreuje siebie jako takiego, jakim chce być widziany w czytelniczym odbiorze. Ów motyw autokreacyjny jest kluczowym wątkiem Dziennika W. Gombrowicza, stanowi jego oś kompozycyjną, jest także obiektem swoistej gry literackiej, polegającej na uczynieniu w wielu fragmentach Dziennika "Witolda Gombrowicza" trzecioosobowym bohaterem literackim.
Szkice piórkiem A. Bobkowskiego, Dziennik pisany w biały dzień S. Laksa, Rok Myśliwego, C. Miłosza, Dziennik 1954 L. Tyrmanda, Obmapywanie Europy i AAAmeryka M. Białoszewskiego, Dzienniki podróży J. Stempowskiego - to dzienniki, gdzie bardzo łatwo wskazać na ich ramy kompozycyjne. Te "ramy" stanowi bądź to dokładnie określony wycinek czasowy (u A. Bobkowskiego o jego wydzieleniu zadecydowały wydarzenia historyczne, w sytuacji Miłosza ten wycinek jest manifestacyjnie przypadkowy) albo zamknięcie dziennika w ramach czasowych i przestrzennych relacjonowanej podróży. Świadomość własnej kompozycji w bardzo wyraźny sposób ustala także sporo przedmiotów Dziennika W. Gombrowicza. W tym wypadku mamy jednak do czynienia z komponowaniem dziennika wokół paru dynamicznie w toku nawarstwiania się tekstu rozwijanych wątków motywów. Pośród głownych z nich trzeba wymienić: motyw autokreacyjny, autointerpretację własnej twórczości, wątki polemiki z marksizmem, katolicyzmem, egzystencjalizmem i strukturalizmem, wątki "wspomnieniowe" dotyczące literatury międzywojennego dwudziestolecia czy motyw "muzyczny"; wszystkie te motywy Gombrowicz sygnalizuje i "otwiera" w pierwszym tomie dziennika, zamyka zaś w jego ostatnich fragmentach. Inne dzienniki - na przykład J. Lechonia, G. Herlinga Grudzińskiego, A. Wata, T. Konwickiego, K. Brandysa - są hybrydami otwartymi, pozbawionymi świadomości własnych ram kompozycyjnych.
Dzienniki intelektualne były jednym z głownych działów piśmiennictwa w poezji polskiej tworzonej w ostatnim półwieczu na emigracji, w kręgu kultury emigracyjnej powstały także utwory powszechnie uznawane za arcydzieła gatunku - Dziennik J. Lechonia, Dzienniki podróży J. Stempowskiego, Dziennik W. Gombrowicza i Dziennik pisany nocą G. Herlinga Grudzińskiego. Również w kręgu literatury emigracyjnej dokonała się nobilitacja gatunku jako pełnoprawnego gatunku literackiego. O tej nobilitacji świadczy, Iż dziennik stał się współcześnie obiektem pastiszu i parodii literackiej i Iż do dziennikowego świata przedostaje się coraz więcej przedmiotów fikcji literackiej, uporządkowania naddanego i gry z tradycją gatunku. W kategoriach pastiszu i parodii interpretować należy Dziennik pisany w biały dzień S. Laksa "parodiujący" Dziennik pisany nocą G. Herlinga Grudzińskiego. Fikcję literacką wprowadza w strukturę swojego Dziennika pisanego nocą G. Herling Grudziński (fragment pt. Praga Kafki). O "uporządkowaniu naddanym" można mówić odnosząc się do dzienników Laksa, Miłosza i Białoszewskiego. Przedmiotów gry z tradycją gatunku można doszukiwać się w Dzienniku pisanym nocą G. Herlinga Grudzińskiego i jego polemicznym napięciu z Dziennikiem W. Gombrowicza.
(Józef Olejniczak)
Również w dwudziestym wieku dzienniki zaczęły być w perspektywie odbioru odczuwane jako utwory literackie - w poezji europejskiej początki tego procesu wiążą się z dziennikami A. Gide´a, J. Greena, w poezji polskiej mechanizm ten przygotowały dzienniki S. Żeromskiego, Z. Nałkowskiej i M. Dąbrowskiej, a utrwaliły dzienniki W. Gombrowicza, A. Bobkowskiego, J. Lechonia i G. Herlinga Grudzińskiego. Specyfiką polskich dzienników pisarzy jest dokonująca się w nich aktualizacja XVII i XVIII wiecznych sylw domowych; współczesne dzienniki są więc w ujęciu wielu badaczy XX wieczną odmianą barokowych i oświeceniowych silva rerum. Takie cechy dzienników, jak: prowincjonalizm, partykularyzm, hybrydyczność, autobiograficzność, autotematyzm, "procesualność", "sylwiczność" i "niegotowość"; stały się w drugiej połowie XX w. literackimi wartościami.
Dzienniki podróży to odmiana gatunkowa polegająca na tym, że obowiązek regularności prowadzenia notatek wykonywany jest jako stosunek z podróży. Specjalną popularnością dziennki podróży cieszyły się w poezji oświeceniowej i romantycznej (na przykład Dziennik podróży do Tatrów S. Goszczyńskiego), w polskiej poezji współczesnej tę odmianę gatunkową reprezentują Podróże do Włoch i Podróże do Polski J. Iwaszkiewicza, Trzy podróże J.J. Szczepańskiego, Dzienniki podróży J. Stempowskiego, Podróż do Burmy G. Herlinga Grudzińskiego, Szkice piórkiem A. Bobkowskiego, Obmapywanie Europy i AAAmeryka M. Białoszewskiego, sporo cech tego gatunku realizuje także Rok Myśliwego C. Miłosza.
Dziennik intymny jako gatunek literacki ukształtował się na przełomie XVIII i XIX w. raczej we Francji, co należy wiązać z kształtowaniem się nowych koncepcji antropologicznych, kładących nacisk na indywidualizm i ważność jednostkowych przeżyć człowieka. Jedynym wskaźnikiem gatunkowym dziennika intymnego jest obowiązek formalny - chronologiczny układ notatek. Dziennik intymny jest strukturą w sposób naturalny hybrydyczną, szczególnie bliskie są jego związki z gatunkiem felietonu, eseju i reportażu. W polskiej poezji współczesnej paradygmat dziennika intymnego realizują między innymi Dziennik J. Lechonia, Dziennik W. Gombrowicza, Dziennik pisany nocą G. Herlinga Grudzińskiego, Dziennik bez samogłosek A. Wata, Dziennik 1954 L. Tyrmanda, Kalendarz i klepsydra, Wschody i zachody księżyca i Nowy Świat i okolice T. Konwickiego i Miesiące K. Brandysa.
Dzienniki intelektualne różnią się pomiędzy sobą wpisaną w ich strukturę relacją pomiędzy narratorem a czytelnikiem. Wg tego kryterium wyróżnić można dzienniki, które powstają "w obecności" czytelnika i są z góry nastawione na dsykurs z literacką publicznością i z góry są poświęcone do druku. Taki charakter mają na przykład dzienniki W. Gombrowicza, G. Herlinga Grudzińskiego (Dziennik pisany nocą), C. Miłosza (Rok Myśliwego) czy T. Konwickiego (Kalendarz i klepsydra, Wschody i zachody księżyca i Nowy Świat i okolice). Przeciwstawną postawę narratora wobec czytelnika reprezentują dzienniki A. Wata (Dziennik bez samogłosek), K. Brandysa (Miesiące) i A. Bobkowskiego (Szkice piórkiem). Odmienność postawy ma własne skutki dla tematyki dziennikowych notatek i obrazu świata w nich przedstawionego, a zbliża także te dzienniki do europejskiej tradycji dziennika intymnego (Gouncourtów, Gide´a, Pepysa). Obydwie tendencje krzyżują się w Dzienniku J. Lechonia, a świadomość ważności tej stosunku stała się obiektem gry toczonej w dziennikach M. Białoszewskiego.
Następnym faktorem różnicującym omawiany tu dział piśmiennictwa jest relacja narratora do świata przedstawionego albo dominująca w dzienniku funkcja. Postawę narratora można określić jako refleksyjną bądź autokreacyjną. Postawa refleksyjna (dominująca w dziennikach A. Bobkowskiego, L. Tyrmanda, G. Herlinga Grudzińskiego, A. Wata, K. Brandysa czy M. Białoszewskiego) bazuje na tym, że celem pisania (i publikowania) dziennikowych notatek jest poddanie refleksji bieżących wydarzeń politycznych (na przykład zabójstwo prezydenta J.F. Kennedy´ego w Dzienniku bez samogłosek A. Wata czy wprowadzenie stanu wojennego w Polsce w Dzienniku pisanym nocą G. Herlinga Grudzińskiego), aktualnej lektury (na przykład u Wata komentarz do lektury opowiadań T. Borowskiego czy refleksje na marginesie lektury wierszy Z. Herberta w Dzienniku 1954 L. Tyrmanda), zdarzeń z własnego życia intymnego (na przykład u A. Wata refleksje na temat własnej dolegliwości) i publicznego (na przykład w Miesiącach K. Brandysa na temat swojej i żony działalności w tworzących się strukturach nielegalnej opozycji demokratycznej w PRL). Przeciwną postawą narratora charakteryzują się dzienniki W. Gombrowicza, J. Lechonia, C. Miłosza, M. Białoszewskiego czy S. Laksa. Ich zasadniczym "tematem" jest "ja" narratora, nie mniej jednak nie jest owo "ja" tożsame z osobą autora, jest rodzajem autokreacji. Poeta kreuje swoją legendę albo kreuje siebie jako takiego, jakim chce być widziany w czytelniczym odbiorze. Ów motyw autokreacyjny jest kluczowym wątkiem Dziennika W. Gombrowicza, stanowi jego oś kompozycyjną, jest także obiektem swoistej gry literackiej, polegającej na uczynieniu w wielu fragmentach Dziennika "Witolda Gombrowicza" trzecioosobowym bohaterem literackim.
Szkice piórkiem A. Bobkowskiego, Dziennik pisany w biały dzień S. Laksa, Rok Myśliwego, C. Miłosza, Dziennik 1954 L. Tyrmanda, Obmapywanie Europy i AAAmeryka M. Białoszewskiego, Dzienniki podróży J. Stempowskiego - to dzienniki, gdzie bardzo łatwo wskazać na ich ramy kompozycyjne. Te "ramy" stanowi bądź to dokładnie określony wycinek czasowy (u A. Bobkowskiego o jego wydzieleniu zadecydowały wydarzenia historyczne, w sytuacji Miłosza ten wycinek jest manifestacyjnie przypadkowy) albo zamknięcie dziennika w ramach czasowych i przestrzennych relacjonowanej podróży. Świadomość własnej kompozycji w bardzo wyraźny sposób ustala także sporo przedmiotów Dziennika W. Gombrowicza. W tym wypadku mamy jednak do czynienia z komponowaniem dziennika wokół paru dynamicznie w toku nawarstwiania się tekstu rozwijanych wątków motywów. Pośród głownych z nich trzeba wymienić: motyw autokreacyjny, autointerpretację własnej twórczości, wątki polemiki z marksizmem, katolicyzmem, egzystencjalizmem i strukturalizmem, wątki "wspomnieniowe" dotyczące literatury międzywojennego dwudziestolecia czy motyw "muzyczny"; wszystkie te motywy Gombrowicz sygnalizuje i "otwiera" w pierwszym tomie dziennika, zamyka zaś w jego ostatnich fragmentach. Inne dzienniki - na przykład J. Lechonia, G. Herlinga Grudzińskiego, A. Wata, T. Konwickiego, K. Brandysa - są hybrydami otwartymi, pozbawionymi świadomości własnych ram kompozycyjnych.
Dzienniki intelektualne były jednym z głownych działów piśmiennictwa w poezji polskiej tworzonej w ostatnim półwieczu na emigracji, w kręgu kultury emigracyjnej powstały także utwory powszechnie uznawane za arcydzieła gatunku - Dziennik J. Lechonia, Dzienniki podróży J. Stempowskiego, Dziennik W. Gombrowicza i Dziennik pisany nocą G. Herlinga Grudzińskiego. Również w kręgu literatury emigracyjnej dokonała się nobilitacja gatunku jako pełnoprawnego gatunku literackiego. O tej nobilitacji świadczy, Iż dziennik stał się współcześnie obiektem pastiszu i parodii literackiej i Iż do dziennikowego świata przedostaje się coraz więcej przedmiotów fikcji literackiej, uporządkowania naddanego i gry z tradycją gatunku. W kategoriach pastiszu i parodii interpretować należy Dziennik pisany w biały dzień S. Laksa "parodiujący" Dziennik pisany nocą G. Herlinga Grudzińskiego. Fikcję literacką wprowadza w strukturę swojego Dziennika pisanego nocą G. Herling Grudziński (fragment pt. Praga Kafki). O "uporządkowaniu naddanym" można mówić odnosząc się do dzienników Laksa, Miłosza i Białoszewskiego. Przedmiotów gry z tradycją gatunku można doszukiwać się w Dzienniku pisanym nocą G. Herlinga Grudzińskiego i jego polemicznym napięciu z Dziennikiem W. Gombrowicza.
(Józef Olejniczak)
- Co znaczy DOM DZIENNY, DOM NOCNY OLGI TOKARCZUK:
- Porównanie następna już powieść Olgi Tokarczuk - Dom dzienny, dom nocny - odznacza się na tle innych książek autorki. Nie był to bynajmniej utwór najpopularniejszy - wydaje się, Iż ten splendor przypadł w dzienniki intelektualne co znaczy.
- Krzyżówka DUMA O ŻÓŁKIEWSKIM:
- Dlaczego nawiązującym do rapsodycznej opowieści szkockich bardów Julian Ursyn Niemcewicz zapoczątkował nowy gatunek poetycki. Tłem opowieści, w startowych partiach wzorowanej na poemacie J. Smitha Gaul (1780 dzienniki intelektualne krzyżówka.
- Co to jest DIALOG MISTRZA POLIKARPA ZE ŚMIERCIˇ:
- Jak lepiej pozagrobowych człowieka należy do fundamentalnych zagadnień chrześcijańskiego nauczania o rzeczach ostatecznych, a więc tak zwany eschatologii, i jako taki posiada aktualność ponadczasową. Nigdy dzienniki intelektualne co to jest.
- Słownik DRAMATY ZAPOLSKIEJ:
- Kiedy dramatyczną rozpoczęła Zapolska od adaptacji na scenę znanych powieści (Chaty za wsią Kraszewskiego 1884), własnych utworów (Małaszka 1886), licznych przeróbek sztuk obcojęzycznych na potrzeby dzienniki intelektualne słownik.
- Czym jest DRAMATY RÓŻEWICZA:
- Od czego zależy przedwczesnych prób zaliczenia Różewicza do historii pozostaje on nadal artystą powiększającym swój majątek, czego dowodem mogą być przeprowadzone próby otwarte Kartoteki z udziałem autora albo dzienniki intelektualne czym jest.
Czym jest dzienniki intelektualne znaczenie w Motywy literatura D .
