Co znaczy POEZJA MICIŃSKIEGO:
Tadeusz Miciński opublikował tylko jeden zestaw wierszy, pt. W mroku gwiazd (1902). Pełne wydanie jego literaturze mieści się w niedużym tomie, na który składają się wiersze z jedynego zbioru wydanego za życia; blok literaturze w czasopiśmie "Ateneum"; wiersze z powieści Nietota. Księga tajemna Tatr (1910); utwory poetyckie pochodzące z tomu szkiców Do źródeł duszy polskiej (1906); teksty rozproszone po czasopismach; tłumaczenia: literaturze św. Teresy i spory blok przekładów z arabskiego poety Mewlany Dżelaleddina Rumiego. Miciński pisał również, bardzo charakterystyczne dla epoki, poematy prozą. Zostały one także zgromadzone i ogłoszone w osobnym tomie. Poezje w opracowaniu J. Prokopa (1980) i Poematy prozą w opracowaniu W. Gutowskiego (1985) udostępniają całą w zasadzie spuściznę poetycką Micińskiego. Był on osobowością niezwykłą. Na tle dominujących w literaturze epoki wzorców: muzyczno nastrojowego i parnasizującego, liryka preekspresjonisty, który proponuje nową estetykę - bezpośredniej, programowo niedbałej ekpresji, nie kontrolowanej erupcji treści podświadomych, który rezygnuje z ładu artystycznego, narzuconego poprzez gatunek czy na przykład "muzyczną" organizację wiersza - to niewątpliwie zdarzenie nie mające dotąd precedensu. Wyrasta z atmosfery Młodej Polski, którą radykalnie przekracza. Dlatego Miciński nie stał się pisarzem popularnym, rozpieszczanym poprzez krytyków i rozchwytywanym poprzez publiczność. Oskarżano go o niejasność i niezrozumiałość. Debiut Micińskiego przypadł po roku 1900, który określa linię graniczną między poezją dekadenckiej niemocy i pesymizmu a poezją aktywistycznej "rekonwalescencji" (tej patronują: optymistycznie odczytywany Nietzsche, racjonalistyczny witalista Bergson i romantycy, na przykład Słowacki, piewca ewoluującego Króla Ducha). Miciński nie jest jednak w swej literaturze zdecydowanym apologetą "czynu"; podobnie mało ma w sobie ze znużonego dekadenta. Zatrzymuje się niejako w ciągu, balansuje między tymi dwiema postawami. Portretuje świat w fazie katastrofy, rozpadu wartości i wiar, ale na tej diagnozie nie poprzestaje: szuka sposobów i dróg odrodzenia. Doświadczenie Zgonu, cierpień, dezintegracji psychiki, rozmaitych form okrucieństwa, które jednostce fundują inni ludzie, mechanizmy socjalne, przyrodniczy determinizm czy bez zaangażowania, bezlitosny Bóg jest w koncepcji Micińskiego nieodzownym elementem kształtowania nowej, wyzwolonej, pełnej osobowości. Zło funkcjonuje jako motor pozytywnej ewolucji. Pisarz wyzyskuje artystyczną nośność antynomii i antytez; są one założeniem, na którym opiera się konstrukcja przedmiotów składowych jego poetyckiej wizji, poczynając od podwójnej, skonfliktowanej osobowości podmiotu lirycznego, przez koncepcję przestrzeni poetyckiej, czasu i budowę naczelnego tropu, którym jest oksymoron. Uczynienie kontrastu, zgrzytu, sprzeczności - fundamentalną zasadą twórczą spokrewnia Micińskiego z młodopolskim preekspresjonizmem. U podłoża jego świata odkrywamy ekspresjonistyczną walkę sił światła i ciemności (rodem z gnozy i manicheizmu), sfery sacrum i sfery profanum. Terenem tej walki jest indywidualność, pojedynczy człowiek, nie zaś ludzkość czy zbiorowość. Najwyraźniej nie chodzi Micińskiemu o słowo uczuć kolektywnych (tak było w Hymnach Kasprowicza, gdzie konradowsko prometejski reprezentant ludzkości wadził się ze Stwórcą ziemskiego zła); fascynuje go za to tajemnicza, dualistyczna natura człowieka. Miciński jest mistrzem w penetrowaniu pokrętnej, labiryntowej podświadomości.
Zmieszanie pierwiastków dobra i zła, ich nierozdzielność - takie rozpoznanie natury człowieka, Boga i świata ofiaruje nam Miciński w swoich dziwnych, odpychających i pociągających obcością fantasmagoriach. Niczym dekadenci pochyla się ten pisarzem nad "jaźnią", nad "duszą", ale rezultatem tych studiów nie są zwiewne, prerafaelickie personifikacje, tylko niesamowite, przerażające hybrydy. Oto przykład częstej u Micińskiego liryki maski w wierszu Msza żałobna. Wewnętrzną rozterkę podmiotu pisarz projektuje na legendarną postać Rogera, króla Normanów, zdobywcy Sycylii:
Choremu niosę grzechów odpuszczenie,
lecz z mej duszy któż mnie wyratuje?
Słyszę w głębinach niepojęte drżenie
morze swój kaftan szalonego pruje.
Przypisywana "bożym pomazańcom" charyzma, dar uzdrawiania i odpuszczania grzechów to argument na rzecz "świętości" bohatera. Wgląd w jego podświadomość pozwala zrekonstruować wizerunek przerażonego grzesznika, szaleńca. Warto zwrócić uwagę na finezję z pozoru ogranej metaforyki. Morze duszy, morze podświadomości to mistyczne mare tenebrarum (pisali o nim E.A. Poe, M. Maeterlinck, S. Przybyszewski). Bohater idzie "nad brzegiem zamarzłego morza" - co znaczy podwójność sensu cytowanego urywka: "drżenie w głębinach" może dotyczyć morza w przestrzeni zewnętrznej wobec bohatera, jak i morza - przestrzeni wewnętrznej, psychicznej. Metafora w ostatnim wersie idealnie oddaje zasadniczą cechę psychiki (podświadomości), którą jest jej nieobliczalność: morze, szaleniec usiłujący zedrzeć z siebie kaftan to jakby nie do końca wykreowany sobowtór bohatera i ciekawa, "migotliwa" obrazowo i semantycznie metafora. Niemal każdy z buntowników Micińskiego: Kain, Lucyfer, Templariusz, rozdwojony w sobie podmiot poematu prozą Niedokonany posiada swego "skrytego człowieka", sobowtóra, postać przeważnie zbrodniczą, emanację zła. Tak jest i w przywołanym wierszu: w skonstruowanej z typowych "prefabrykatów" przestrzeni zewnętrzno wewnętrznej (góry nad morzem, krajobraz zimowy, czarno biały; "dziki świst" śniegu) pojawia się kościół, a w nim "na tronie rycerz - mój pośmiertny wtór". Alter ego króla ma rysy Szatana ("Włos mu w połowie zakrył trupią twarz - / z sześciorga skrzydeł płynie krew do czasz" - "krew" symbolizuje cierpienie i zło świata; to wyraz klucz tej literaturze, obecne w każdym niemal utworze). Mimo przewagi zła w sobowtórze drzemie pamięć o świetle początku (teza gnostycka): "rzekłem: rycerzu, ty się zorzą stań. / Tysiące nad nim złotych rozbłysnęło piór". Te metamorfozy nie likwidują kompletnie komplikacji osobowości, do końca pozostaje dramatycznie podzielona. Jednak w maksymalistycznym projekcie jednostkowego losu, wpisanym w tę poezję buntu, walki, onirycznych przekształceń, możliwy jest doskonały nad "człowiek słoneczny" (zorza). Miciński, uważny czytelnik Nietzschego, przejął od mistrza ideę heroicznego samodoskonalenia się bez wsparcia, kary czy nagrody Boga, który umarł. Imperatyw doskonalenia się człowieka, narodu i świata pochodzi od romantyków, lecz ustala równie dobitnie etykę ekspresjonizmu. Zło w świecie uda się wykorzenić tylko drogą "rewolucji z ducha". Mimo akcentowanego tutaj indywidualizmu literaturze Micińskiego, znajdziemy w niej utwory przesycone troską o losy państwie, aczkolwiek to przesłanie niekiedy celowo niejasne (Samobójca, Hymn do wschodzącej jutrzenki), czasami uwikłane w mit biblijny czy zamknięte w ramę konstrukcyjną baśni: (Resurrecturi, Tak mi ojczyzny mojej żal...). We wszystkich tego typu wierszach następuje przełamanie inercyjnego status quo, pojawiają się ekwiwalenty obrazowe albo bezpośrednie deklaracje zmartwychwstania, np: "Wezmę mój pług - ja Piastów pogrobowiec - / ja dumny kneź - zaoram ziemię czarną - i będą iskry iść - jak złote ziarno. - A na Łomnicy - strzaskam z porfiru grobowiec / i wyjmę moje serce...". Idea człowieka dążącego wzwyż, doskonalącego się mimo oporu własnej psychiki i przeszkód zewnętrznych (tu stymulującego także pozytywne przemiany kondycji narodu czy kosmosu - co jest rysem nadzwyczajnym, związanym z antropologią romantyczną i ekspresjonistyczną) - to koncepcja prekursorska w relacji do egzystencjalizmu. Można także zasadnie mówić o prekursorstwie tego poety wobec ekspresjonizmu (o czym już tutaj pisałam), a również o przekraczaniu horyzontu ekspresjonistycznego w kierunku nadrealizmu w wierszach świadomie konstruowanych na wzór alogicznej, eliptycznej, nie pozwalającej się rozszyfrować - wizji sennej. Słynny wiersz Migocą złote pomarańcze sprawia wrażenie takiej nadrealistycznej mieszanki erotyki, sadyzmu, niejasnego zagrożenia i absurdu. Miciński stosuje złudnie znane chwyty literaturze nastrojowo symbolicznej: pejzaż wewnętrzny, montaż skojarzeniowy, poetykę wizji sennej, symbole mity (na przykład Emanuel Lucyfer). Wprowadza jednak spotęgowaną intensywność wyrazu, dynamizuje własne przedstawienia, organizuje je, podobnie jak mistycy (których czyta, wyjaśnia, którzy go inspirują) na zasadzie coincidentiae oppositorum (współistnienia sprzeczności). Nazywany jest "pisarzem oksymoronu" (na przykład tytuł tomu W mroku gwiazd, "ciemny płomień boży", "rajów pożoga", "białe róże krwi", "mądrość niewidoma"). W poemacie prozą Niedokonany spór Chrystusa Emanuela z Lucyferem symbolizuje walkę absolutnych zasad: idealnej i realnej, reprezentowanej poprzez dobro, miłość, poświęcenie z jednej a cierpienie, szaleństwo, zbrodnie ślepego instynktu życia - z drugiej strony. Żadnej zasadzie nie przypisano w utworze bezwzględnej racji. Intencją Lucyfera jest synteza obu zasad, pojednanie przeciwieństw w przekonaniu gnostyckiej formuły: Christus verus Luciferus (Chrystus prawdziwy Lucyfer), dla dobra świata i człowieka. Czasami bardzo trudno określić, kim jest podmiot liryczny, gdzie się znajduje i co robi. Wynika to na przykład z manipulacji przestrzennymi punktami widzenia i ze zmienności statusu bohatera na przestrzeni jednego utworu: na przykład żywy - martwy, wyznawca - renegat, święty - grzeszny, szczęściarz - potępieniec, masochista - sadysta. "Kto jestem? wie tylko ten, / który wie, że mnie w ogóle nie ma. / Śni mnie ktoś, jakby ciężki sen - / płacze ktoś o mnie pod brzozami trzema!" (Niewiadomy głos). Określono poezję Micińskiego jako "niekończący się strumień wyobraźni", który pisarz ujmuje rzadziej w formy nieledwie epigramatyczne w swojej zwięzłości (na przykład czterowiersz o incipicie Dni moje...), częściej zaś w amorficzne ciągi wielu tematów i motywów, zespolonych ze sobą luźno (skojarzenia). Miciński eksperymentuje z emocyjnym wierszem wolnym, regulowanym pulsacją uczuć. Unika regularności, paralelizmów, ponieważ swobodna ekspresja uczuć rozwija się w sposób nieprzewidywalny. Zadaniem tej nieporządnej, rozwichrzonej formy jest oddanie chaosu spowiadającej się duszy. Zaskoczenie, moralny zamęt, niesmak - w okolicy zachwytu nad oryginalnością, bezpośredniością ewokowanych skojarzeń, gorączkowym tempem niesamowicie pięknych albo odrażających obrazów - takie emocje mogą towarzyszyć lekturze wierszy poety ezoteryka, erudyty (interesował się magią, okultyzmem, teozofią, badał różnorodne mechanizmy mistyczne) i wizjonera (por. Balcerzan, Kuźma, Prokop, Podraza Kwiatkowska, Gutowski, Maciejewska, Hutnikiewicz).
(Krystyna Kralkowska Gątkowska)
Zobacz także: W MROKU GWIAZD MICIŃSKIEGO, DRAMATY MICIŃSKIEGO
Zmieszanie pierwiastków dobra i zła, ich nierozdzielność - takie rozpoznanie natury człowieka, Boga i świata ofiaruje nam Miciński w swoich dziwnych, odpychających i pociągających obcością fantasmagoriach. Niczym dekadenci pochyla się ten pisarzem nad "jaźnią", nad "duszą", ale rezultatem tych studiów nie są zwiewne, prerafaelickie personifikacje, tylko niesamowite, przerażające hybrydy. Oto przykład częstej u Micińskiego liryki maski w wierszu Msza żałobna. Wewnętrzną rozterkę podmiotu pisarz projektuje na legendarną postać Rogera, króla Normanów, zdobywcy Sycylii:
Choremu niosę grzechów odpuszczenie,
lecz z mej duszy któż mnie wyratuje?
Słyszę w głębinach niepojęte drżenie
morze swój kaftan szalonego pruje.
Przypisywana "bożym pomazańcom" charyzma, dar uzdrawiania i odpuszczania grzechów to argument na rzecz "świętości" bohatera. Wgląd w jego podświadomość pozwala zrekonstruować wizerunek przerażonego grzesznika, szaleńca. Warto zwrócić uwagę na finezję z pozoru ogranej metaforyki. Morze duszy, morze podświadomości to mistyczne mare tenebrarum (pisali o nim E.A. Poe, M. Maeterlinck, S. Przybyszewski). Bohater idzie "nad brzegiem zamarzłego morza" - co znaczy podwójność sensu cytowanego urywka: "drżenie w głębinach" może dotyczyć morza w przestrzeni zewnętrznej wobec bohatera, jak i morza - przestrzeni wewnętrznej, psychicznej. Metafora w ostatnim wersie idealnie oddaje zasadniczą cechę psychiki (podświadomości), którą jest jej nieobliczalność: morze, szaleniec usiłujący zedrzeć z siebie kaftan to jakby nie do końca wykreowany sobowtór bohatera i ciekawa, "migotliwa" obrazowo i semantycznie metafora. Niemal każdy z buntowników Micińskiego: Kain, Lucyfer, Templariusz, rozdwojony w sobie podmiot poematu prozą Niedokonany posiada swego "skrytego człowieka", sobowtóra, postać przeważnie zbrodniczą, emanację zła. Tak jest i w przywołanym wierszu: w skonstruowanej z typowych "prefabrykatów" przestrzeni zewnętrzno wewnętrznej (góry nad morzem, krajobraz zimowy, czarno biały; "dziki świst" śniegu) pojawia się kościół, a w nim "na tronie rycerz - mój pośmiertny wtór". Alter ego króla ma rysy Szatana ("Włos mu w połowie zakrył trupią twarz - / z sześciorga skrzydeł płynie krew do czasz" - "krew" symbolizuje cierpienie i zło świata; to wyraz klucz tej literaturze, obecne w każdym niemal utworze). Mimo przewagi zła w sobowtórze drzemie pamięć o świetle początku (teza gnostycka): "rzekłem: rycerzu, ty się zorzą stań. / Tysiące nad nim złotych rozbłysnęło piór". Te metamorfozy nie likwidują kompletnie komplikacji osobowości, do końca pozostaje dramatycznie podzielona. Jednak w maksymalistycznym projekcie jednostkowego losu, wpisanym w tę poezję buntu, walki, onirycznych przekształceń, możliwy jest doskonały nad "człowiek słoneczny" (zorza). Miciński, uważny czytelnik Nietzschego, przejął od mistrza ideę heroicznego samodoskonalenia się bez wsparcia, kary czy nagrody Boga, który umarł. Imperatyw doskonalenia się człowieka, narodu i świata pochodzi od romantyków, lecz ustala równie dobitnie etykę ekspresjonizmu. Zło w świecie uda się wykorzenić tylko drogą "rewolucji z ducha". Mimo akcentowanego tutaj indywidualizmu literaturze Micińskiego, znajdziemy w niej utwory przesycone troską o losy państwie, aczkolwiek to przesłanie niekiedy celowo niejasne (Samobójca, Hymn do wschodzącej jutrzenki), czasami uwikłane w mit biblijny czy zamknięte w ramę konstrukcyjną baśni: (Resurrecturi, Tak mi ojczyzny mojej żal...). We wszystkich tego typu wierszach następuje przełamanie inercyjnego status quo, pojawiają się ekwiwalenty obrazowe albo bezpośrednie deklaracje zmartwychwstania, np: "Wezmę mój pług - ja Piastów pogrobowiec - / ja dumny kneź - zaoram ziemię czarną - i będą iskry iść - jak złote ziarno. - A na Łomnicy - strzaskam z porfiru grobowiec / i wyjmę moje serce...". Idea człowieka dążącego wzwyż, doskonalącego się mimo oporu własnej psychiki i przeszkód zewnętrznych (tu stymulującego także pozytywne przemiany kondycji narodu czy kosmosu - co jest rysem nadzwyczajnym, związanym z antropologią romantyczną i ekspresjonistyczną) - to koncepcja prekursorska w relacji do egzystencjalizmu. Można także zasadnie mówić o prekursorstwie tego poety wobec ekspresjonizmu (o czym już tutaj pisałam), a również o przekraczaniu horyzontu ekspresjonistycznego w kierunku nadrealizmu w wierszach świadomie konstruowanych na wzór alogicznej, eliptycznej, nie pozwalającej się rozszyfrować - wizji sennej. Słynny wiersz Migocą złote pomarańcze sprawia wrażenie takiej nadrealistycznej mieszanki erotyki, sadyzmu, niejasnego zagrożenia i absurdu. Miciński stosuje złudnie znane chwyty literaturze nastrojowo symbolicznej: pejzaż wewnętrzny, montaż skojarzeniowy, poetykę wizji sennej, symbole mity (na przykład Emanuel Lucyfer). Wprowadza jednak spotęgowaną intensywność wyrazu, dynamizuje własne przedstawienia, organizuje je, podobnie jak mistycy (których czyta, wyjaśnia, którzy go inspirują) na zasadzie coincidentiae oppositorum (współistnienia sprzeczności). Nazywany jest "pisarzem oksymoronu" (na przykład tytuł tomu W mroku gwiazd, "ciemny płomień boży", "rajów pożoga", "białe róże krwi", "mądrość niewidoma"). W poemacie prozą Niedokonany spór Chrystusa Emanuela z Lucyferem symbolizuje walkę absolutnych zasad: idealnej i realnej, reprezentowanej poprzez dobro, miłość, poświęcenie z jednej a cierpienie, szaleństwo, zbrodnie ślepego instynktu życia - z drugiej strony. Żadnej zasadzie nie przypisano w utworze bezwzględnej racji. Intencją Lucyfera jest synteza obu zasad, pojednanie przeciwieństw w przekonaniu gnostyckiej formuły: Christus verus Luciferus (Chrystus prawdziwy Lucyfer), dla dobra świata i człowieka. Czasami bardzo trudno określić, kim jest podmiot liryczny, gdzie się znajduje i co robi. Wynika to na przykład z manipulacji przestrzennymi punktami widzenia i ze zmienności statusu bohatera na przestrzeni jednego utworu: na przykład żywy - martwy, wyznawca - renegat, święty - grzeszny, szczęściarz - potępieniec, masochista - sadysta. "Kto jestem? wie tylko ten, / który wie, że mnie w ogóle nie ma. / Śni mnie ktoś, jakby ciężki sen - / płacze ktoś o mnie pod brzozami trzema!" (Niewiadomy głos). Określono poezję Micińskiego jako "niekończący się strumień wyobraźni", który pisarz ujmuje rzadziej w formy nieledwie epigramatyczne w swojej zwięzłości (na przykład czterowiersz o incipicie Dni moje...), częściej zaś w amorficzne ciągi wielu tematów i motywów, zespolonych ze sobą luźno (skojarzenia). Miciński eksperymentuje z emocyjnym wierszem wolnym, regulowanym pulsacją uczuć. Unika regularności, paralelizmów, ponieważ swobodna ekspresja uczuć rozwija się w sposób nieprzewidywalny. Zadaniem tej nieporządnej, rozwichrzonej formy jest oddanie chaosu spowiadającej się duszy. Zaskoczenie, moralny zamęt, niesmak - w okolicy zachwytu nad oryginalnością, bezpośredniością ewokowanych skojarzeń, gorączkowym tempem niesamowicie pięknych albo odrażających obrazów - takie emocje mogą towarzyszyć lekturze wierszy poety ezoteryka, erudyty (interesował się magią, okultyzmem, teozofią, badał różnorodne mechanizmy mistyczne) i wizjonera (por. Balcerzan, Kuźma, Prokop, Podraza Kwiatkowska, Gutowski, Maciejewska, Hutnikiewicz).
(Krystyna Kralkowska Gątkowska)
Zobacz także: W MROKU GWIAZD MICIŃSKIEGO, DRAMATY MICIŃSKIEGO
- Co znaczy PA¬DZIERNIK 1956:
- Porównanie symbolicznych polskiej kultury powojennej październik roku 1956 zajmuje miejsce nadzwyczajne. Właśnie wtedy, po raz pierwszy po doktrynalnej nocy stalinizmu, ujawniła się w sposób powszechny poezja micińskiego co znaczy.
- Krzyżówka PERIODYZACJA:
- Dlaczego zwykle, Iż epoka renesansu w dziejach kultury trwała w Italii od wieku XIV do początku wieku XVI (historycy przyjmują tu jako datę końcową rok 1527, tak zwany Sacco di Roma, kiedy to nastąpiło poezja micińskiego krzyżówka.
- Co to jest POEZJA W JĘZYKU ŁACIŃSKIM:
- Jak lepiej literaturę polską epok dawnych, a w szczególności średniowiecza, renesansu i baroku, musimy pamiętać o tym, Iż przewarzająca część tekstów tych epok została napisana w języku łacińskim. Także w epoce poezja micińskiego co to jest.
- Słownik POWIEŚĆ HISTORYCZNA SIENKIEWICZA:
- Kiedy Sienkiewiczowskiej powieści historycznej stanowi, jak uważa Tadeusz Bujnicki, swoistą summę wszelkich dokonań w obrębie tej formy gatunkowej. Powieści Krzyżacy, Pan Wołodyjowski i inne, może nie są poezja micińskiego słownik.
- Czym jest POEMAT DYGRESYJNY:
- Od czego zależy gatunkowych, charakterystycznych dla epoki romantyzmu, poemat dygresyjny - ten przedziwny, prawdziwie poetycki splot przedmiotów lirycznych, epickich i dramatycznych, łączących się ze sobą pod poezja micińskiego czym jest.
Czym jest poezja micińskiego znaczenie w Motywy literatura P .
