Co znaczy POEZJA EMIGRACYJNA:
Od klęski wrześniowej w 1939 r. poezja polska rozwijała się w dwóch nurtach. Tę sytuację, niejako naturalną w momencie trwania II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej w Polsce, utwierdziły na moment nieomal połowy wieku polityczne rozstrzygnięcia ostatnich lat i miesięcy wojny (w pierwszej kolejności traktaty podpisane po konferencjach - jałtańskiej i poczdamskiej) i tocząca się w Polsce wojna domowa i mechanizm "utrwalania" władzy ludowej, a również mechanizm "stalinizacji" życia społecznego i politycznego w Polsce. Nie mniej jednak 1947 r. nie stanowi w ujęciu historyków daty przełomowej - mechanizmy, o jakich tu mowa finalizują się raczej w 1948 r., co miało związek z obradującym w sierpniu we Wrocławiu Światowym Kongresem Intelektualistów w Obronie Pokoju i odbytym w grudniu Kongresem Zjednoczeniowym PPR i PPS. Lecz właśnie lata 1947-1948 są istotne w procesie kształtowania się nowych form polskiego życia politycznego, kulturalnego i literackiego na emigracji, a również w przebiegu przeobrażania świadomości i postaw polskich pisarzy przebywających poza granicami państwie. Pisarze w okolicach 1947 r. dokonują wyboru - o powrocie do państwie (na przykład W. Broniewski - 1945, T. Borowski, J. Tuwim - 1946, K. Iłłakowiczówna - 1947, A. Międzyrzecki - 1950, A. Słonimski - 1951) albo pozostaniu na obczyźnie. To nie był tylko wybór polityczny czy ideowy, to był również wybór postawy etycznej; od 1947 r. zaczyna się mechanizm kształtowania się etosu polskiego pisarza emigracyjnego, zaś przypadek emigracyjna przestaje być w świadomości polskich intelektualistów przebywających na emigracji traktowana jako tymczasowa, staje się sytuacją stałą, nie towarzyszy jej realna perspektywa powrotu do państwie. Przemianom w świadomości towarzyszy kształtowanie się instytucji polskiego życia literackiego, raczej prasy literackiej i wydawnictw. W 1946 r. w Londynie M. Grydzewski wydaje pierwszy numer "informacje", zaś w 1947 r. J. Giedroyć w Rzymie pierwszy numer miesięcznika "Kultura", od drugiego numeru pismo było wydawane i redagowane w Maisons Laffitte pod Paryżem. Londyn i Paryż od tego czasu staną się kluczowymi ośrodkami polskiego życia literackiego na emigracji, wokół których rozpoczną formować się środowiska literackie. Z "Wiadomościami" Grydzewskiego związani będą w pierwszej kolejności poeci starszego pokolenia, raczej Skamandryci i ich "satelici" - na przykład J. Lechoń, K. Wierzyński, S. Baliński; z "Kulturą" błyskawicznie nawiążą współpracę poeci młodszych generacji, z pokolenia Drugiej Awangardy i młodsi - na przykład J. Łobodowski, M. Pankowski czy C. Miłosz (od 1951 r.). Tomy poetyckie publikowane w latach 1946-1949 miały charakter rozliczeń z doświadczeniem wojny - frontowym i tułaczym - na przykład Drzewo rozpaczające W. Broniewskiego, Wiek klęski A. Słonimskiego (wydane w państwie w 1946 r.), Krzyże i miecze K. Wierzyńskiego (Londyn, 1946), Modlitwa na wojnę J. Łobodowskiego (Londyn, 1946) czy Wiersze zgromadzone S. Balińskiego (Londyn, 1947). Mechanizm kształtowania się etosu pisarza emigracyjnego należy uznać za skończony z początkiem lat 50., od tego progu także można jako oddzielne traktować zdarzenie historycznoliterackie "literatura emigracyjna", a faktami wyznaczającymi jego start są: wydanie poprzez K. Wierzyńskiego tomu pt. Korzec maku (Londyn, 1951), opublikowanie antologii Najwybitniejsi poeci emigracji współczesnej (Paryż, 1951) i podjęcie poprzez C. Miłosza decyzji o emigracji (1951).
Dokonanie periodyzacji literaturze emigracyjnej mającej walor wyjaśniający w tłumaczeniu wewnętrznych zjawisk procesu historycznoliterackiego nie wydaje się możliwe, wyznacza ją gdyż zbyt sporo przedmiotów zewnętrznych w relacji do literatury, takich jak: przełomy polityczne w Polsce (z którymi powiązane były decyzje pisarzy o powrocie do państwie albo o wyjeździe na emigrację), utrudniony dostęp do polskich ośrodków wydawniczych (poza kręgiem londyńskich "informacje" zdominowanym poprzez Skamandrytów i paryskiej "Kultury" regularną edycją tomów poetyckich zajmowała się tylko "Oficyna Pisarzy i Malarzy" kierowana poprzez K. i C. Bednarczyków, a działająca od 1950 r. w Londynie), a również malejące w kręgach emigrantów czytelnicze zapotrzebowanie na książkę poetycką. Z literaturą emigracyjną jako zjawiskiem historycznoliterackim powiązane jest tylko jedno wystąpienie programowo pokoleniowe, ponieważ za takie należy uznać grupę Kontynentów (B. Czaykowski, A. Busza, A. Czerniawski, B. Taborski, M. Paszkiewicz, J.S. Sito, Z. Ławrynowicz, F. Śmieja), której główny moment działalności przypadł na lata 1957-1962. Program Kontynentów opierał się w pierwszej kolejności na krytyce etosu emigranta i poetyckiej praktyki Skamandrytów i ich epigonów. W zamian za te wzory poeci Kontynentów postulowali powrót do tradycji języka poetyckiego awangardy i oparcie się na doświadczeniach nowoczesnej literaturze europejskiej, a również amerykańskiej, raczej T.S. Eliota i E. Pounda.
Historię literaturze emigracyjnej należy więc oprzeć na opisie dominujących w niej i specyficznych dla niej motywów i na przeglądzie najwybitniejszych zjawisk. Pośród motywów wymieńmy: relacja do tradycji (narodowej i literackiej; raczej romantycznej), temat "emigranta" i związany z nim specyficzny autobiografizm, relację emigracja - państwo, topos rodzinnego domu i "bliższej" ojczyzny. Zaś najwybitniejsze dokonania literaturze emigracyjnej powiązane są z następującymi pisarzami (wymieniam ich wg hierarchii ważności): C. Miłosz, K. Wierzyński, J. Lechoń, A. Wat, J. Wittlin, W. Iwaniuk, S. Barańczak, S. Baliński, A. Zagajewski, J. Łobodowski, M. Pankowski, M. Czuchnowski, J. Niemojowski, J. Pietrkiewicz, T. Sułkowski. Spis - jak widać - jest długa i można ją wydłużać albo skracać, nie uzyskując jednak waloru interpretacyjnego. Łączy ona pisarzy z różnych generacji, którzy w różnych momentach i okolicznościach historyczno biograficznych pojawili się na emigracji (na przykład Wierzyński, Lechoń i Wittlin od 1939 r., a Barańczak i Zagajewski po 1981 r.), wywodzących się z różnych tradycji i szkół poetyckich, przyjmujących wielorakie postawy poetyckie i ideowe. Wspólna jest więc dla tych pisarzy jedynie ich "emigracyjność", lecz również pojmowana na sporo sposobów - od skamandryckiej postawy polegającej na "trwaniu" przy wartościach wyrastających z tradycji II Rzeczpospolitej i decyzji niekierowania swoich utworów do czytelnika krajowego, po postawę pisarzy z kręgu Kontynentów programowo zwracających się do odbiorcy krajowego. Wniosek, jaki opierając się na tego zestawienia można sformułować, jest jeden: termin "literatura emigracyjna" nie ustala zjawiska historycznoliterackiego, nie nazywa prądu czy nurtu historycznoliterackiego, a - Iż nie wszystkie zjawiska z kręgu "literaturze emigracyjnej" są w panoramie polskiej literaturze współczesnej nadzwyczajne i znakomite, miały wielki wpływ na postęp polskiej literaturze po II wojnie światowej - to jest kwestią tego, Iż zwyczajnie znakomite indywidualności poetyckie podjęły z różnych przyczyn i w różnym czasie decyzję emigracyjną.
Wg szacunków M. Danilewicz Zielińskiej w latach 1940-1976 na emigracji wydano około 500 tomów poetyckich, nie mniej jednak przewarzająca część z nich powstała w pierwszym okresie emigracji, w latach toczącej się jeszcze wojny i w pierwszych latach po jej zakończeniu. Była to produkcja poetycka stanowiąca bezpośrednią reakcję na wojenne i emigracyjne doświadczenia, regularnie pozbawiona wartości artystycznych, epigońska, również grafomańska. Potem (od początku lat 50.) rolę wiodących gatunków literackich przejmują różne formy wypowiedzi prozatorskich - pamiętniki, dzienniki intymne, wspomnienia, reportaże, eseje; zaś literatura - dotąd pełniąca funkcję terapeutyczną - zaczęła powracać do swych szablonowych ról. Objawami tego zjawiska było zarówno pojawienie się programowego wystąpienia ekipy Kontynentów, rozpoczęcie poprzez C. Bednarczyka (w 1966 r.) regularnego wydawania kwartalnika "Oficyna Pisarzy" czy pojawienie się na łamach emigracyjnej prasy profesjonalnej krytyki literackiej kompetentnie zajmującej się literaturą (na przykład K.A. Jeleński, M. Pankowski, C. Miłosz od początku lat 50. intensyfikują własną działalność recenzencką i krytycznoliteracką), jak i poważne pomniejszenie się ilości powstających i wydawanych nowych tomów poetyckich. Miało to własne skutki w zmniejszeniu się ilości publikowania tomów pozbawionych artystycznych wartości mających jedynie wartość literacko sentymentalnego bibelotu i w zmianie strategii pisarzy emigracyjnych. Do progu lat 50. kierowali oni własne utwory do odbiorcy emigracyjnego dzielącego z nimi egzystencjalne i historyczne doświadczenia. Teraz coraz częściej owym wirtualnym odbiorcą (a również realnym - sporo tomów emigrantów było publikowanych w państwie) jest czytelnik krajowy. Poetę łączy z czytelnikiem już nie wspólnota żołnierskiego, tułaczego czy męczeńskiego losu, stosunek pomiędzy nimi rozpoczyna przybierać naturalny dla komunikacji literackiej kształt, co najmniej z perspektywy nadawcy.
C. Miłosz w słynnym eseju Prywatne wymagania wobec literatury polskiej pisze, Iż "emigracyjność" stała się powołaniem, losem i właściwością literaturze polskiej w XIX i XX w. Ranga, skala artystycznych i ideowych doświadczeń polskiej literaturze powstałej w ostatnim półwieczu na emigracji zdaje się tę hipotezę potwierdzać. Bez uwzględnienia emigracyjnych tomów J. Lechonia, K. Wierzyńskiego, C. Miłosza, A. Wata czy S. Barańczaka nie da się utworzyć sensownej panoramy polskiej literaturze XX w., jak niemożliwe było powstanie takiej w wieku XIX bez uwzględnienia emigracyjnej twórczości A. Mickiewicza, J. Słowackiego i Z. Krasińskiego.
(Józef Olejniczak)
Zobacz także: "KULTURA" PARYSKA I JEJ FENOMEN; Poezja EMIGRACYJNA WCZORAJ I DZIŚ; Literatura KONTYNENTÓW; SKAMANDRYCI W Państwie I NA EMIGRACJI
Dokonanie periodyzacji literaturze emigracyjnej mającej walor wyjaśniający w tłumaczeniu wewnętrznych zjawisk procesu historycznoliterackiego nie wydaje się możliwe, wyznacza ją gdyż zbyt sporo przedmiotów zewnętrznych w relacji do literatury, takich jak: przełomy polityczne w Polsce (z którymi powiązane były decyzje pisarzy o powrocie do państwie albo o wyjeździe na emigrację), utrudniony dostęp do polskich ośrodków wydawniczych (poza kręgiem londyńskich "informacje" zdominowanym poprzez Skamandrytów i paryskiej "Kultury" regularną edycją tomów poetyckich zajmowała się tylko "Oficyna Pisarzy i Malarzy" kierowana poprzez K. i C. Bednarczyków, a działająca od 1950 r. w Londynie), a również malejące w kręgach emigrantów czytelnicze zapotrzebowanie na książkę poetycką. Z literaturą emigracyjną jako zjawiskiem historycznoliterackim powiązane jest tylko jedno wystąpienie programowo pokoleniowe, ponieważ za takie należy uznać grupę Kontynentów (B. Czaykowski, A. Busza, A. Czerniawski, B. Taborski, M. Paszkiewicz, J.S. Sito, Z. Ławrynowicz, F. Śmieja), której główny moment działalności przypadł na lata 1957-1962. Program Kontynentów opierał się w pierwszej kolejności na krytyce etosu emigranta i poetyckiej praktyki Skamandrytów i ich epigonów. W zamian za te wzory poeci Kontynentów postulowali powrót do tradycji języka poetyckiego awangardy i oparcie się na doświadczeniach nowoczesnej literaturze europejskiej, a również amerykańskiej, raczej T.S. Eliota i E. Pounda.
Historię literaturze emigracyjnej należy więc oprzeć na opisie dominujących w niej i specyficznych dla niej motywów i na przeglądzie najwybitniejszych zjawisk. Pośród motywów wymieńmy: relacja do tradycji (narodowej i literackiej; raczej romantycznej), temat "emigranta" i związany z nim specyficzny autobiografizm, relację emigracja - państwo, topos rodzinnego domu i "bliższej" ojczyzny. Zaś najwybitniejsze dokonania literaturze emigracyjnej powiązane są z następującymi pisarzami (wymieniam ich wg hierarchii ważności): C. Miłosz, K. Wierzyński, J. Lechoń, A. Wat, J. Wittlin, W. Iwaniuk, S. Barańczak, S. Baliński, A. Zagajewski, J. Łobodowski, M. Pankowski, M. Czuchnowski, J. Niemojowski, J. Pietrkiewicz, T. Sułkowski. Spis - jak widać - jest długa i można ją wydłużać albo skracać, nie uzyskując jednak waloru interpretacyjnego. Łączy ona pisarzy z różnych generacji, którzy w różnych momentach i okolicznościach historyczno biograficznych pojawili się na emigracji (na przykład Wierzyński, Lechoń i Wittlin od 1939 r., a Barańczak i Zagajewski po 1981 r.), wywodzących się z różnych tradycji i szkół poetyckich, przyjmujących wielorakie postawy poetyckie i ideowe. Wspólna jest więc dla tych pisarzy jedynie ich "emigracyjność", lecz również pojmowana na sporo sposobów - od skamandryckiej postawy polegającej na "trwaniu" przy wartościach wyrastających z tradycji II Rzeczpospolitej i decyzji niekierowania swoich utworów do czytelnika krajowego, po postawę pisarzy z kręgu Kontynentów programowo zwracających się do odbiorcy krajowego. Wniosek, jaki opierając się na tego zestawienia można sformułować, jest jeden: termin "literatura emigracyjna" nie ustala zjawiska historycznoliterackiego, nie nazywa prądu czy nurtu historycznoliterackiego, a - Iż nie wszystkie zjawiska z kręgu "literaturze emigracyjnej" są w panoramie polskiej literaturze współczesnej nadzwyczajne i znakomite, miały wielki wpływ na postęp polskiej literaturze po II wojnie światowej - to jest kwestią tego, Iż zwyczajnie znakomite indywidualności poetyckie podjęły z różnych przyczyn i w różnym czasie decyzję emigracyjną.
Wg szacunków M. Danilewicz Zielińskiej w latach 1940-1976 na emigracji wydano około 500 tomów poetyckich, nie mniej jednak przewarzająca część z nich powstała w pierwszym okresie emigracji, w latach toczącej się jeszcze wojny i w pierwszych latach po jej zakończeniu. Była to produkcja poetycka stanowiąca bezpośrednią reakcję na wojenne i emigracyjne doświadczenia, regularnie pozbawiona wartości artystycznych, epigońska, również grafomańska. Potem (od początku lat 50.) rolę wiodących gatunków literackich przejmują różne formy wypowiedzi prozatorskich - pamiętniki, dzienniki intymne, wspomnienia, reportaże, eseje; zaś literatura - dotąd pełniąca funkcję terapeutyczną - zaczęła powracać do swych szablonowych ról. Objawami tego zjawiska było zarówno pojawienie się programowego wystąpienia ekipy Kontynentów, rozpoczęcie poprzez C. Bednarczyka (w 1966 r.) regularnego wydawania kwartalnika "Oficyna Pisarzy" czy pojawienie się na łamach emigracyjnej prasy profesjonalnej krytyki literackiej kompetentnie zajmującej się literaturą (na przykład K.A. Jeleński, M. Pankowski, C. Miłosz od początku lat 50. intensyfikują własną działalność recenzencką i krytycznoliteracką), jak i poważne pomniejszenie się ilości powstających i wydawanych nowych tomów poetyckich. Miało to własne skutki w zmniejszeniu się ilości publikowania tomów pozbawionych artystycznych wartości mających jedynie wartość literacko sentymentalnego bibelotu i w zmianie strategii pisarzy emigracyjnych. Do progu lat 50. kierowali oni własne utwory do odbiorcy emigracyjnego dzielącego z nimi egzystencjalne i historyczne doświadczenia. Teraz coraz częściej owym wirtualnym odbiorcą (a również realnym - sporo tomów emigrantów było publikowanych w państwie) jest czytelnik krajowy. Poetę łączy z czytelnikiem już nie wspólnota żołnierskiego, tułaczego czy męczeńskiego losu, stosunek pomiędzy nimi rozpoczyna przybierać naturalny dla komunikacji literackiej kształt, co najmniej z perspektywy nadawcy.
C. Miłosz w słynnym eseju Prywatne wymagania wobec literatury polskiej pisze, Iż "emigracyjność" stała się powołaniem, losem i właściwością literaturze polskiej w XIX i XX w. Ranga, skala artystycznych i ideowych doświadczeń polskiej literaturze powstałej w ostatnim półwieczu na emigracji zdaje się tę hipotezę potwierdzać. Bez uwzględnienia emigracyjnych tomów J. Lechonia, K. Wierzyńskiego, C. Miłosza, A. Wata czy S. Barańczaka nie da się utworzyć sensownej panoramy polskiej literaturze XX w., jak niemożliwe było powstanie takiej w wieku XIX bez uwzględnienia emigracyjnej twórczości A. Mickiewicza, J. Słowackiego i Z. Krasińskiego.
(Józef Olejniczak)
Zobacz także: "KULTURA" PARYSKA I JEJ FENOMEN; Poezja EMIGRACYJNA WCZORAJ I DZIŚ; Literatura KONTYNENTÓW; SKAMANDRYCI W Państwie I NA EMIGRACJI
- Co znaczy POEZJA MIŁOSZA:
- Porównanie r. decyzji o pozostaniu na emigracji we Francji, Czesław Miłosz nawiązał współpracę z paryskim miesięcznikiem Kultura i działającym przy nim Instytutem Literackim. Do 1989 r. publikował w nim poezja emigracyjna co znaczy.
- Krzyżówka POEZJA ROZLICZEŃ Z WOJNˇ:
- Dlaczego wyrastająca z doświadczeń drugiej wojny światowej nie zniknęła z literatury w kilka lat po jej zakończeniu. Okazała się doświadczeniem, które na trwałe wpisało się w świadomość pokolenia poezja emigracyjna krzyżówka.
- Co to jest PERIODYZACJA, NAZWA EPOKI, GEOGRAFIA LITERACKA:
- Jak lepiej przypada około 1890 r.; jego datę końcową zwykło się wiązać z rokiem 1918. Oba te terminy należy objaśnić i wyliczyć wątpliwości, pomimo których utrwaliły się w nauce o poezji. W pobliżu progu 1890 poezja emigracyjna co to jest.
- Słownik POEZJA ADAMA ASNYKA:
- Kiedy pisarzem czasów niepoetyckich , lecz równocześnie epigonem romantyzmu , po wydaniu pierwszego tomu poetyckiego (Poezje I, 1869) rozpoczyna (wg Markiewicza) wysuwać się Asnyk na czoło pisarzy swego poezja emigracyjna słownik.
- Czym jest POEZJA RÓŻEWICZA:
- Od czego zależy Różewicza należy do największych zjawisk liryki polskiej po II wojnie. Wielokrotnie interpretowana, nadzwyczajnie silnie wpływająca na przemiany literaturze w ostatnim półwieczu (zobacz Literatura poezja emigracyjna czym jest.
Czym jest poezja emigracyjna znaczenie w Motywy literatura P .
