Co znaczy Fizjokratyzm:
był systemem ekonomicznym, a zarazem kierunkiem filozoficznym, zainicjowanym we Francji w latach 50. XVIII w. poprzez F. Quesneya. Poglądy i koncepcje "mistrza" (wyłożone między innymi w Tablicy ekonomicznej, zawierającej model obiegu i pomnażania całej gospodarki narodowej) popularyzowali i propagowali między innymi markiz de Mirabeau, P.S. Dupont de Nemours, A.R.J. Turgot. Za decyzyjny czynnik gospodarczego rozwoju uznawali rolnictwo wielkoobszarowe, wspierane poprzez wysokie i efektywne nakłady kapitałowe. Zagadnienia ekonomiczne powiązali z problematyką filozoficzną i antropologiczną, wskazując potrzebę i sposobność nowego urządzenia świata w zgodzie z prawami natury. Fundamentem deklarowanej poprzez nich postawy światopoglądowej była idea porządku naturalnego, przyznanie każdemu człowiekowi (z wyjątkiem statusu społecznego) prawa do wolności osobistej i własności, a również do swobody w działaniu. Sporą wagę przywiązywali ponadto do praw moralnych, akcentując potrzebę ich respektowania i przestrzegania. Głosili przekonanie, Iż organizacja państwa winna zagwarantować ochronę wolności, bezpieczeństwa i własności obywateli - w zgodzie z prawem naturalnym.
O popularności idei fizjokratycznych w Polsce decydowała kreślona poprzez francuskich teoretyków wizja łagodnego przejścia od zacofanej gospodarki do nowoczesnych stosunków ekonomicznych, zbliżonych do modelu kapitalistycznego, przy równoczesnym zachowaniu podstaw obowiązującego mechanizmu politycznego. Perspektywa przyspieszenia i znacznego podwyższenia wzrostu gospodarczego bez naruszenia feudalnych stosunków własnościowych przychylnie nastawiała właścicieli ogromnych latyfundiów do owego programu. Wyraźne ślady nawiązań do ekonomicznych aspektów tej doktryny noszą ówczesne prace przeznaczone koniecznym przemianom i przeobrażeniom, jakie winno przejść zacofane i niewydajne rolnictwo polskie. Z kolei filozoficzna wykładnia fizjokratyzmu znalazła odbicie w rozprawach poświęconych koncepcjom politycznym i społecznym i teoriom edukacyjnym, które nawiązywały do zasad porządku moralnego i prawa naturalnego. Do tych właśnie idei "obywatelskiej nauki" odwoływał się program edukacji moralnej propagowany poprzez Komisję Nauki Narodowej, a również rekomendowany poprzez Staszica do wdrażania w "szkołach narodowych" (Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, 1787). Fizjokratyczne podłoże miały także filozoficzne rozważania Kołłątaja dotyczące nadrzędnych, wywiedzionych z praw moralnych i naturalnych, zasad życia społeczno politycznego i obywatelskich "powinności" i "należytości" (Porządek fizyczno moralny).
Filozoficzną podstawę głoszonych w oświeceniu przekonań, że nadrzędny biznes socjalny i perspektywa powszechnego dobrobytu winny hamować egoistyczne ambicje, namiętności i dążenia jednostek, a również ograniczać ich korzyści indywidualne, stanowił utylitaryzm ukształtowany we Francji i Anglii najpierw XVIII w. Jego zwolennikiem był angielski prawnik J. Bentham (Wprowadzenie do zasad moralności) i Helvétius, myśliciel francuski, akcentujący potrzebę wywoływania "sztucznej tożsamości interesów" jednostki i społeczeństwa (O umyśle, O człowieku, O szczęściu). W razie działalności artystycznej (literatury, kultury i sztuki) kryterium "praktyczności" ściśle związane było z wymogiem silnego i skutecznego (moralnego i edukacyjnego) oddziaływania na odbiorców. Propagowanie odpowiednich wzorców osobowych, modelu i stylu życia i hierarchii wartości mającej na uwadze dobro ogółu najsilniej ujawniło się w poezji nurtu klasycystycznego. Przedstawiciele sentymentalizmu nie negowali wymogu socjalnej użyteczności dzieł, ale równie silnie akcentowali potrzebę oddziaływania na uczucia odbiorców i wzbogacania i pobudzania sfery ich emocjonalnych doznań. Artysty rokoka w zasadzie odrzucali obowiązek społecznego utylitaryzmu sztuki i literatury. Eksponowali z kolei w pojedynkę pojmowaną korzyść i potrzebę czerpania przyjemności z obcowania z pięknymi wytworami kultury.
W oświeceniu silnie zaznaczył się także libertynizm, który wiązał się z szerzej pojętym krytycyzmem myśli filozoficznej i postaw socjalnych. W kulturze nowożytnej tym mianem ustala się inspirowany filozoficzną myślą Epikura i Lukrecjusza zespół zjawisk o charakterze światopoglądowym, obyczajowym i literackim, które były wyrazem poglądów i postaw materialistycznych, krytycznie nastawionych wobec religii. Nazwa "libertyn" miała przeważnie pejoratywny wydźwięk. Niejednokrotnie obejmowano nią także przedstawicieli innych nurtów myślowych (między innymi ateizmu i deizmu), krytycznie, a nawet wrogo nastawionych do uznanych autorytetów, szablonowych poglądów i norm obyczajowych. Libertyni głosili poglądy właściwe z duchem racjonalizmu. Poszukiwali źródeł i metod osiągania szczęścia poprzez jednostkę. Przeciwni jakimkolwiek ograniczeniom w procesie poznania, głosili hasła powszechnej tolerancji. Dążyli do przezwyciężenia myślowej, intelektualnej i obyczajowej dominacji chrześcijaństwa w życiu społecznym. Niejednokrotnie rozważania o charakterze filozoficznym łączyły się z przemyśleniami z zakresu etyki i refleksjami nad szerzej pojętą ludzką naturą (w wypowiedziach La Mettriego, Helvétiusa, Woltera, Diderota). W nurcie obyczajowym przejawem krytycyzmu libertynów były przeważnie prowokacyjne wystąpienia przeciw religii i Kościołowi, a również łamanie i ostentacyjne lekceważenie przyjętych powszechnie norm moralnych i obyczajowych. Przeciwnicy zarzucali im zbyt swobodny, a nawet rozwiązły tryb życia, negatywnie oddziałujący na socjalne morale. Poezja europejska zrodzona z ducha libertyńskiego z sporą swobodą traktowała socjalne nakazy i obowiązki moralne.
W Polsce drugiej połowy XVIII w. wpływy poglądów i postaw libertyńskich zaznaczyły się raczej w tekstach literackich, mających znaczny udział w formowaniu bliskiego deizmowi nurtu myśli oświeceniowej. Utwory rodzimych pisarzy wspólnie z dziełami francuskich krążyły w wąskim, elitarnym kręgu w formie odpisów, gdyż z racji na obowiązującą cenzurę, pilnie strzegącą dobrych obyczajów i autorytetu religii, praktycznie nie było możliwości ich swobodnego rozpowszechniania w wersji drukowanej. Tony libertyńskie pojawiały się w twórczości Naruszewicza jako autora tekstów obscenicznych, a również wypowiedzi atakujących duchowieństwo. Antykościelne stanowisko zajmował również Trembecki (na przykład Oda nie do druku) jako zwolennik hedonizmu i filozofii materialistycznej, a również szermierz religijnej tolerancji. Zbuntowany Węgierski i znany z postępowych poglądów socjalnych Jasiński również nie ukrywali antyreligijnych i antykościelnych postaw. Z kolei w kręgu arystokratycznym (między innymi w wórczości Miera) silniejszy wpływ uzyskały leżące u podstaw libertynizmu inspiracje antyczne, tzn. pierwiastki epikurejskie i hedonistyczne, wiążące się z akceptacją uroków i przyjemności radosnego, arkadyjskiego życia. Na osobną uwagę zasługuje podbudowana intelektualnie libertyńska postawa J. Potockiego.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: OŚWIECENIE
O popularności idei fizjokratycznych w Polsce decydowała kreślona poprzez francuskich teoretyków wizja łagodnego przejścia od zacofanej gospodarki do nowoczesnych stosunków ekonomicznych, zbliżonych do modelu kapitalistycznego, przy równoczesnym zachowaniu podstaw obowiązującego mechanizmu politycznego. Perspektywa przyspieszenia i znacznego podwyższenia wzrostu gospodarczego bez naruszenia feudalnych stosunków własnościowych przychylnie nastawiała właścicieli ogromnych latyfundiów do owego programu. Wyraźne ślady nawiązań do ekonomicznych aspektów tej doktryny noszą ówczesne prace przeznaczone koniecznym przemianom i przeobrażeniom, jakie winno przejść zacofane i niewydajne rolnictwo polskie. Z kolei filozoficzna wykładnia fizjokratyzmu znalazła odbicie w rozprawach poświęconych koncepcjom politycznym i społecznym i teoriom edukacyjnym, które nawiązywały do zasad porządku moralnego i prawa naturalnego. Do tych właśnie idei "obywatelskiej nauki" odwoływał się program edukacji moralnej propagowany poprzez Komisję Nauki Narodowej, a również rekomendowany poprzez Staszica do wdrażania w "szkołach narodowych" (Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, 1787). Fizjokratyczne podłoże miały także filozoficzne rozważania Kołłątaja dotyczące nadrzędnych, wywiedzionych z praw moralnych i naturalnych, zasad życia społeczno politycznego i obywatelskich "powinności" i "należytości" (Porządek fizyczno moralny).
Filozoficzną podstawę głoszonych w oświeceniu przekonań, że nadrzędny biznes socjalny i perspektywa powszechnego dobrobytu winny hamować egoistyczne ambicje, namiętności i dążenia jednostek, a również ograniczać ich korzyści indywidualne, stanowił utylitaryzm ukształtowany we Francji i Anglii najpierw XVIII w. Jego zwolennikiem był angielski prawnik J. Bentham (Wprowadzenie do zasad moralności) i Helvétius, myśliciel francuski, akcentujący potrzebę wywoływania "sztucznej tożsamości interesów" jednostki i społeczeństwa (O umyśle, O człowieku, O szczęściu). W razie działalności artystycznej (literatury, kultury i sztuki) kryterium "praktyczności" ściśle związane było z wymogiem silnego i skutecznego (moralnego i edukacyjnego) oddziaływania na odbiorców. Propagowanie odpowiednich wzorców osobowych, modelu i stylu życia i hierarchii wartości mającej na uwadze dobro ogółu najsilniej ujawniło się w poezji nurtu klasycystycznego. Przedstawiciele sentymentalizmu nie negowali wymogu socjalnej użyteczności dzieł, ale równie silnie akcentowali potrzebę oddziaływania na uczucia odbiorców i wzbogacania i pobudzania sfery ich emocjonalnych doznań. Artysty rokoka w zasadzie odrzucali obowiązek społecznego utylitaryzmu sztuki i literatury. Eksponowali z kolei w pojedynkę pojmowaną korzyść i potrzebę czerpania przyjemności z obcowania z pięknymi wytworami kultury.
W oświeceniu silnie zaznaczył się także libertynizm, który wiązał się z szerzej pojętym krytycyzmem myśli filozoficznej i postaw socjalnych. W kulturze nowożytnej tym mianem ustala się inspirowany filozoficzną myślą Epikura i Lukrecjusza zespół zjawisk o charakterze światopoglądowym, obyczajowym i literackim, które były wyrazem poglądów i postaw materialistycznych, krytycznie nastawionych wobec religii. Nazwa "libertyn" miała przeważnie pejoratywny wydźwięk. Niejednokrotnie obejmowano nią także przedstawicieli innych nurtów myślowych (między innymi ateizmu i deizmu), krytycznie, a nawet wrogo nastawionych do uznanych autorytetów, szablonowych poglądów i norm obyczajowych. Libertyni głosili poglądy właściwe z duchem racjonalizmu. Poszukiwali źródeł i metod osiągania szczęścia poprzez jednostkę. Przeciwni jakimkolwiek ograniczeniom w procesie poznania, głosili hasła powszechnej tolerancji. Dążyli do przezwyciężenia myślowej, intelektualnej i obyczajowej dominacji chrześcijaństwa w życiu społecznym. Niejednokrotnie rozważania o charakterze filozoficznym łączyły się z przemyśleniami z zakresu etyki i refleksjami nad szerzej pojętą ludzką naturą (w wypowiedziach La Mettriego, Helvétiusa, Woltera, Diderota). W nurcie obyczajowym przejawem krytycyzmu libertynów były przeważnie prowokacyjne wystąpienia przeciw religii i Kościołowi, a również łamanie i ostentacyjne lekceważenie przyjętych powszechnie norm moralnych i obyczajowych. Przeciwnicy zarzucali im zbyt swobodny, a nawet rozwiązły tryb życia, negatywnie oddziałujący na socjalne morale. Poezja europejska zrodzona z ducha libertyńskiego z sporą swobodą traktowała socjalne nakazy i obowiązki moralne.
W Polsce drugiej połowy XVIII w. wpływy poglądów i postaw libertyńskich zaznaczyły się raczej w tekstach literackich, mających znaczny udział w formowaniu bliskiego deizmowi nurtu myśli oświeceniowej. Utwory rodzimych pisarzy wspólnie z dziełami francuskich krążyły w wąskim, elitarnym kręgu w formie odpisów, gdyż z racji na obowiązującą cenzurę, pilnie strzegącą dobrych obyczajów i autorytetu religii, praktycznie nie było możliwości ich swobodnego rozpowszechniania w wersji drukowanej. Tony libertyńskie pojawiały się w twórczości Naruszewicza jako autora tekstów obscenicznych, a również wypowiedzi atakujących duchowieństwo. Antykościelne stanowisko zajmował również Trembecki (na przykład Oda nie do druku) jako zwolennik hedonizmu i filozofii materialistycznej, a również szermierz religijnej tolerancji. Zbuntowany Węgierski i znany z postępowych poglądów socjalnych Jasiński również nie ukrywali antyreligijnych i antykościelnych postaw. Z kolei w kręgu arystokratycznym (między innymi w wórczości Miera) silniejszy wpływ uzyskały leżące u podstaw libertynizmu inspiracje antyczne, tzn. pierwiastki epikurejskie i hedonistyczne, wiążące się z akceptacją uroków i przyjemności radosnego, arkadyjskiego życia. Na osobną uwagę zasługuje podbudowana intelektualnie libertyńska postawa J. Potockiego.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: OŚWIECENIE
- Co znaczy FRASZKI JANA KOCHANOWSKIEGO:
- Porównanie czytelnik, w szczególności ten, który zetknął się z antologią Juliana Tuwima Cztery wieki fraszki polskiej, sądzi regularnie, Iż fraszka to krótki utwór wierszowany o treści niepoważnej, wręcz fizjokratyzm co znaczy.
- Krzyżówka FIN DE SIE`CLE:
- Dlaczego charakteryzujących ostatnie dziesięciolecia XIX w., o zawartości niejednoznacznej, a nawet wewnętrznie sprzecznej. Termin, pochodzący z języka francuskiego, znaczy koniec wieku . W ramach tego fizjokratyzm krzyżówka.
- Co to jest FELIŃSKI ALOJZY (1771-1820):
- Jak lepiej dramaturgiem i tłumaczem. Po ukończeniu szkół pijarskich i początkach kariery prawniczej przybył do Warszawy (1789), gdzie nawiązał kontakty ze stołecznym środowiskiem literackim i towarzyskim (A fizjokratyzm co to jest.
- Słownik FENOMEN GOMBROWICZA:
- Kiedy momencie międzywojennym opublikował tom opowiadań Pamiętnik z okresu dojrzewania, powieść Ferdydurke, powieść w odcinkach Opętani i dramat Iwona, księżniczka Burgunda, a również szereg felietonów fizjokratyzm słownik.
- Czym jest FRAGMENT ROMANTYCZNY:
- Od czego zależy literaturze nie została usystematyzowana poprzez artystów tego prądu. Ich przeświadczenia estetyczne znajdujemy rozsiane w różnych i zróżnicowanych pod względem genologicznym miejscach (wstępy i fizjokratyzm czym jest.
Czym jest fizjokratyzm znaczenie w Motywy literatura F .
