Co znaczy POWIEŚĆ POETYCKA:
Pod tą nazwą kryje się romantyczny gatunek, poemat fabularny zapisywany w formie wierszowanej, w istocie produkt i przedsięwzięcie epickie powiązane z tą jedną jedynie epoką. Ustalenie: powieść poetycka, powieść poetyczna (Słowacki nazwał tak swego Lambra, 1833, lecz na przykład Seweryn Goszczyński poprzestawał na pierwszym członie nazwy gatunkowej: Zamek kaniowski. Powieść, 1828 i Władca zamczyska. Powieść, 1842) zawierało w sobie nawiązanie do oświeceniowej jeszcze powieści (powiastki)- krótkiego utworu fabularnego prozą, o tematyce wschodniej (pisywali je między innymi Krasicki, Niemcewicz i J. Potocki) i przeświadczenie, Iż mamy tu do czynienia z wydarzeniem "nie niepodobnym do prawdy", w opozycji do fikcyjnej, literackiej kondycji poematu stricte literackiego.
Tej "prawdziwości" zdarzeń i klimatu świata przedstawionego służyć miało i uczynienie narratora jednym z przedstawicieli tego świata (wyraźny to pierwiastek ludowy), i osadzanie wydarzeń w konkretnym, rodzimym bądź egzotycznym dla mieszkańców dawnej Korony regionie, co podkreślano regularnie już w podtytule utworu: Maria. Powieść ukraińska Antoniego Malczewskiego, Grażyna. Powieść litewska Mickiewicza, Topir Góra. Powieść wołyńska Tomasza Augusta Olizarowskiego, Maryna. Powieść białoruska Aleksandra Grozy czy Bogunka na Gople. Powieść wielkopolska Ryszarda Berwińskiego. Dotykamy tu zresztą szerszego zagadnienia kolorytu lokalnego, jednej z charakterystycznych cech szkoły ukraińskiej. Niekiedy w podtytułach zwracano uwagę na orientalizm utworu: Derar. Powieść wschodnia w dwóch kasydach Aleksandra Chodźki, Mnich. Powieść wschodnia i Szanfary. Ułomki poematu arabskiego Słowackiego.
W tym ostatnim zresztą przypadku zwraca uwagę podtytułowa zapowiedź fragmentaryczności fabularnej utworu, która bywała także sygnalizowana zbliżonymi formułami: "ułamki", "epizody", "fragmenty" czy "ustępy". Romantyczna fragmentaryczność (wykonywana w wielu postaciach gatunkowych, wdzierająca się także do ich szablonowych struktur epickich i dramatycznych) miała wyrażać ideę nieskończoności. Harmonijnie wspierała ją irracjonalna tajemniczość, zagadkowość - dotycząca nie wszystkich postaci i pewnych okresów w życiu bohaterów - wymierzona przeciw racjonalistycznej idei kompletności fabularnej, przeciw skrajnemu poznawczemu optymizmowi. W sensie formalnym współtworzyła aurę fragmentaryczności, będąc równocześnie wynikiem ekspansji przedmiotów ludowych, romantyczna tendencja cytowania oryginalnych, parafrazowanych bądź tylko stylizowanych na ludowe pieśni; tak w Konradzie Wallenrodzie Mickiewicza wyodrębnione są: Powieść wajdeloty - Halbana ("Skąd Litwini wracali? / Z nocnej wracali wycieczki"), Pieśń wajdeloty ("Kiedy zaraza Litwę ma uderzyć"), ballada Alpuhara ("Już w gruzach leżą Maurów posady"); w Marii Malczewskiego z częścią fabuły zapoznajemy się z tak zwany "pieśni Masek"; w Żmii Słowacki umieścił: balladę Rusałka (w Pieśni II: Powieść kozacka), Pieśń odpływających (w Pieśni III: Pożary) i Pieśń powrotu (w Pieśni IV: Czajki).
Jednakże właściwym artystą powieści poetyckiej był niewątpliwie Walter Scott (we inicjalnym, jeszcze poetyckim okresie swej twórczości, w latach 1805-1815), to w świadomości literackiej polskiego romantyzmu - raczej dzięki opiniotwórczej w tym względzie roli Mickiewicza (O literaturze romantycznej, tytuł rozprawy za wyd. Paryż 1844; w pierwszym wyd. poprzedzała Ballady i romanse i nosiła tytuł Przemowa) - pierwszeństwo przypisano jednak lordowi Byronowi. O ile gdyż Mickiewicz dostrzegał walory Scottowskiej troski o koloryt lokalny i historyczny jego poematów, dobrze wykorzystywane jakże ważnej, romantycznej idei narodowości, przecież były one bardzo dokładnie wpisane w tradycję (a ta zawsze zawiera w sobie aspekt konserwatywny) i łatwo ulegały skonwencjonalizowaniu. W odróżnieniu do nich powieści poetyckie Byrona stanowiły zdecydowany bunt wobec zastanego "porządku" świata (od teorii poznania po sferę obyczajowości), proklamowały niczym nieskrępowany indywidualizm w odniesieniu narratora i bohatera.
Poglądy te wspierała znacząco większa popularność genialnego przekładu Giaura Byrona, dokonanego poprzez Mickiewicza, i mało mu ustępującego Korsarza (w tłumaczeniu Antoniego Edwarda Odyńca; obie powieści poetyckie ukazały się zresztą wspólnie, współoprawne, Paryż 1835), której to popularności dorównywała jedynie poczytność i pewna sensacyjność w kręgu krytyki Dziewicy jeziora Scotta w wybitnym przekładzie, znacząco zresztą wcześniejszym, Karola Sienkiewicza (Warszawa 1822).
W powieści poetyckiej, będącej "gatunkiem koronnym" (termin Opackiego) w obrębie przedlistopadowej literaturze romantycznej, poeci nasi stworzyli typ nowego bohatera, niejednokrotnie przejawiającego zdecydowane cechy byroniczne (na przykład pesymizm, poczucie bezsensu istnienia w Marii Malczewskiego, 1825; zawiedzione nadzieje bohatera powrócą jako dominanta w Wacława dziejach Seweryna Goszczyńskiego, 1833), po upadku stworzenia - spóźniony nieco wobec prądu i gatunku - Słowacki wykreuje bohatera o cechach mniej albo bardziej orientalnych (Lambro, Arab). Lecz powyżej wszystkimi górować będzie, stanowiąc jednocześnie o odrębności i specyfice polskiej odmiany powieści poetyckiej, bohater Konrada Wallenroda Mickiewicza (1828). W jego charakterystyce wysuwają się na plan pierwszy: konieczność poświęcenia osobistego szczęścia na rzecz walki o wolność podbitego narodu, walki przy zastosowaniu środków sprzecznych z etosem rycerskim, z chrześcijańską moralnością, wreszcie z tak zwany "zdrowym rozsądkiem" - aż po tragiczną Zgon. Patriotyzm jako wartość nadrzędna, nie podlegająca dyskusji, stanie się zresztą wyróżnikiem literaturze w szerszym, ponadgatunkowym znaczeniu, także w momencie polistopadowym.
W szablonowych ujęciach zwykło się zaliczać do powieści poetyckich - na prawach pierwszeństwa - także Grażynę Mickiewicza (1822), jednak naukowcy są co do tego zgodni, że jednakże wyrosła ona z "opozycji antyretorycznej" (wyrażenie Mariana Maciejewskiego), to przeważają w niej pierwiastki tradycyjnego, klasycystycznego eposu. Tak więc jako niekwestionowane arcydzieła gatunku ostaną się zapewne: Maria Malczewskiego, Konrad Wallenrod Mickiewicza, Jan Bielecki i Żmija Słowackiego, wreszcie Zamek kaniowski Goszczyńskiego. (Marek Piechota)
Zobacz także: FRAGMENT ROMANTYCZNY, Typy I GATUNKI LITERACKIE W EPOOCE ROMANTYZMU, SZKOŁA UKRAIŃSKA, WALLENRODYZM
Tej "prawdziwości" zdarzeń i klimatu świata przedstawionego służyć miało i uczynienie narratora jednym z przedstawicieli tego świata (wyraźny to pierwiastek ludowy), i osadzanie wydarzeń w konkretnym, rodzimym bądź egzotycznym dla mieszkańców dawnej Korony regionie, co podkreślano regularnie już w podtytule utworu: Maria. Powieść ukraińska Antoniego Malczewskiego, Grażyna. Powieść litewska Mickiewicza, Topir Góra. Powieść wołyńska Tomasza Augusta Olizarowskiego, Maryna. Powieść białoruska Aleksandra Grozy czy Bogunka na Gople. Powieść wielkopolska Ryszarda Berwińskiego. Dotykamy tu zresztą szerszego zagadnienia kolorytu lokalnego, jednej z charakterystycznych cech szkoły ukraińskiej. Niekiedy w podtytułach zwracano uwagę na orientalizm utworu: Derar. Powieść wschodnia w dwóch kasydach Aleksandra Chodźki, Mnich. Powieść wschodnia i Szanfary. Ułomki poematu arabskiego Słowackiego.
W tym ostatnim zresztą przypadku zwraca uwagę podtytułowa zapowiedź fragmentaryczności fabularnej utworu, która bywała także sygnalizowana zbliżonymi formułami: "ułamki", "epizody", "fragmenty" czy "ustępy". Romantyczna fragmentaryczność (wykonywana w wielu postaciach gatunkowych, wdzierająca się także do ich szablonowych struktur epickich i dramatycznych) miała wyrażać ideę nieskończoności. Harmonijnie wspierała ją irracjonalna tajemniczość, zagadkowość - dotycząca nie wszystkich postaci i pewnych okresów w życiu bohaterów - wymierzona przeciw racjonalistycznej idei kompletności fabularnej, przeciw skrajnemu poznawczemu optymizmowi. W sensie formalnym współtworzyła aurę fragmentaryczności, będąc równocześnie wynikiem ekspansji przedmiotów ludowych, romantyczna tendencja cytowania oryginalnych, parafrazowanych bądź tylko stylizowanych na ludowe pieśni; tak w Konradzie Wallenrodzie Mickiewicza wyodrębnione są: Powieść wajdeloty - Halbana ("Skąd Litwini wracali? / Z nocnej wracali wycieczki"), Pieśń wajdeloty ("Kiedy zaraza Litwę ma uderzyć"), ballada Alpuhara ("Już w gruzach leżą Maurów posady"); w Marii Malczewskiego z częścią fabuły zapoznajemy się z tak zwany "pieśni Masek"; w Żmii Słowacki umieścił: balladę Rusałka (w Pieśni II: Powieść kozacka), Pieśń odpływających (w Pieśni III: Pożary) i Pieśń powrotu (w Pieśni IV: Czajki).
Jednakże właściwym artystą powieści poetyckiej był niewątpliwie Walter Scott (we inicjalnym, jeszcze poetyckim okresie swej twórczości, w latach 1805-1815), to w świadomości literackiej polskiego romantyzmu - raczej dzięki opiniotwórczej w tym względzie roli Mickiewicza (O literaturze romantycznej, tytuł rozprawy za wyd. Paryż 1844; w pierwszym wyd. poprzedzała Ballady i romanse i nosiła tytuł Przemowa) - pierwszeństwo przypisano jednak lordowi Byronowi. O ile gdyż Mickiewicz dostrzegał walory Scottowskiej troski o koloryt lokalny i historyczny jego poematów, dobrze wykorzystywane jakże ważnej, romantycznej idei narodowości, przecież były one bardzo dokładnie wpisane w tradycję (a ta zawsze zawiera w sobie aspekt konserwatywny) i łatwo ulegały skonwencjonalizowaniu. W odróżnieniu do nich powieści poetyckie Byrona stanowiły zdecydowany bunt wobec zastanego "porządku" świata (od teorii poznania po sferę obyczajowości), proklamowały niczym nieskrępowany indywidualizm w odniesieniu narratora i bohatera.
Poglądy te wspierała znacząco większa popularność genialnego przekładu Giaura Byrona, dokonanego poprzez Mickiewicza, i mało mu ustępującego Korsarza (w tłumaczeniu Antoniego Edwarda Odyńca; obie powieści poetyckie ukazały się zresztą wspólnie, współoprawne, Paryż 1835), której to popularności dorównywała jedynie poczytność i pewna sensacyjność w kręgu krytyki Dziewicy jeziora Scotta w wybitnym przekładzie, znacząco zresztą wcześniejszym, Karola Sienkiewicza (Warszawa 1822).
W powieści poetyckiej, będącej "gatunkiem koronnym" (termin Opackiego) w obrębie przedlistopadowej literaturze romantycznej, poeci nasi stworzyli typ nowego bohatera, niejednokrotnie przejawiającego zdecydowane cechy byroniczne (na przykład pesymizm, poczucie bezsensu istnienia w Marii Malczewskiego, 1825; zawiedzione nadzieje bohatera powrócą jako dominanta w Wacława dziejach Seweryna Goszczyńskiego, 1833), po upadku stworzenia - spóźniony nieco wobec prądu i gatunku - Słowacki wykreuje bohatera o cechach mniej albo bardziej orientalnych (Lambro, Arab). Lecz powyżej wszystkimi górować będzie, stanowiąc jednocześnie o odrębności i specyfice polskiej odmiany powieści poetyckiej, bohater Konrada Wallenroda Mickiewicza (1828). W jego charakterystyce wysuwają się na plan pierwszy: konieczność poświęcenia osobistego szczęścia na rzecz walki o wolność podbitego narodu, walki przy zastosowaniu środków sprzecznych z etosem rycerskim, z chrześcijańską moralnością, wreszcie z tak zwany "zdrowym rozsądkiem" - aż po tragiczną Zgon. Patriotyzm jako wartość nadrzędna, nie podlegająca dyskusji, stanie się zresztą wyróżnikiem literaturze w szerszym, ponadgatunkowym znaczeniu, także w momencie polistopadowym.
W szablonowych ujęciach zwykło się zaliczać do powieści poetyckich - na prawach pierwszeństwa - także Grażynę Mickiewicza (1822), jednak naukowcy są co do tego zgodni, że jednakże wyrosła ona z "opozycji antyretorycznej" (wyrażenie Mariana Maciejewskiego), to przeważają w niej pierwiastki tradycyjnego, klasycystycznego eposu. Tak więc jako niekwestionowane arcydzieła gatunku ostaną się zapewne: Maria Malczewskiego, Konrad Wallenrod Mickiewicza, Jan Bielecki i Żmija Słowackiego, wreszcie Zamek kaniowski Goszczyńskiego. (Marek Piechota)
Zobacz także: FRAGMENT ROMANTYCZNY, Typy I GATUNKI LITERACKIE W EPOOCE ROMANTYZMU, SZKOŁA UKRAIŃSKA, WALLENRODYZM
- Co znaczy POEZJA PO ROKU 1994:
- Porównanie literackiej z początkiem 1994 r. wymieniła się za sprawą stworzenia nowego czasopisma literackiego, jakim był poznański Nowy Nurt . Biorąc pod uwagę jego cykl wydawniczy (dwutygodnik) i zogniskowanie powieść poetycka co znaczy.
- Krzyżówka POEZJA LEGIONOWA:
- Dlaczego tekstów poetyckich związanych z problematyką wojenną, takich autorów, jak Leopold Staff, Kazimierz Tetmajer czy Bronisława Ostrowska, w poezji polskiej tego okresu mamy do czynienia z tekstami obiegu powieść poetycka krzyżówka.
- Co to jest POWOLNA RZEKA MIŁOSZA:
- Jak lepiej materiale literaturze Miłosza dokonać - postulowanych niegdyś poprzez Kazimierza Wykę w artykule Słowe klucze [zobacz tegoż, O potrzebie historii literatury, Warszawa 1969.] - statystycznych badań powieść poetycka co to jest.
- Słownik POEZJA LANGEGO:
- Kiedy uznany już poprzez współczesnych sobie za w najwyższym stopniu pracowitego literata, chociaż regularnie pomijany był jako liryk. Jego literaturze zarzucano eklektyzm i brak indywidualizmu. Jerzy powieść poetycka słownik.
- Czym jest POEZJA KONTYNENTÓW:
- Od czego zależy polskiej poezji emigracyjnej był okresem jednym z najtrudniejszych w jej krótkich dziejach. Po względnie bogatej fali wydawnictw poetyckich, nagle nastąpiło załamanie ruchu wydawniczego, a średnia powieść poetycka czym jest.
Czym jest powieść poetycka znaczenie w Motywy literatura P .
