Postać JÓZEF ANDRZEJ ZAŁUSKI biografia

Kim był JÓZEF ANDRZEJ ZAŁUSKI co zrobił: 1 2 sierpnia 1 7 0 2 - 7 stycznia 1 7 7 4Należał do kształtującej się w XVIII w. ekipy dobrze wykształconych i widzących potrzebę reform Rzeczy-pospolitej, tak zwany oświeconych. Kształcił się na początku w państwie (w Warszawie i Gdańsku), a później, jak przewarzająca część bogatych synów szlacheckich, wyjechał za granicę, aby studiować teologię w Paryżu. Po powrocie w 1724 r. uzyskał doktorat w Krakowie. Wówczas także poświęcił się karierze duchownej i przyjął w 1727 r. święcenia kapłańskie (rok potem został kanonikiem kapituły krakowskiej). Równocześnie pełnił urząd referendarza koronnego. W trakcie wojny domowej w Polsce, toczącej się między zwolennikami Augusta III Sasa i Stanisława Leszczyńskiego, poparł tego drugiego. Wraz z królem wyjechał później do Francji, gdzie pełnił funkcję kapelana żony króla, Katarzyny. Zapewniło mu to uzyskanie beneficjów we Francji. W 1742 r. powrócił do państwie i został na początku opatem w Wąchocku, a w 1759 r. mianowano go biskupem kijowskim. Wtedy doszło także do jego słynnego porwania w 1767 r., w trakcie obrad sejmu, poprzez posła rosyjskiego, Mikołaja Repnina. Załuski należał wówczas do tak zwany katolickiej konfederacji radomskiej (pośród porwanych dostojników znajdowali się również między innymi: biskup krakowski, Kajetan Sołtyk, hetman polny koronny, Wacław Rzewuski i jego syn, Seweryn). Wszyscy bezprawnie porwani polscy senatorowie pozostali w Kałudze poprzez 5 lat, w okresie, kiedy sterroryzowany sejm doprowadził do równouprawnienia dysydentów i uchwalił tak zwany prawa kardynalne, gwarantujące dotychczasowe przywileje ustrojowe szlachty w Rzeczypospolitej. Po powrocie, pozostając w opozycji do Stanisława Augusta Poniatowskiego, poświęcił się pasji bibliofilskiej. W latach 1747-1774 zgromadził wspólnie z bratem fundamentalny zestaw stworzonej razem Biblioteki Załuskich. Był równocześnie inicjatorem polskiego życia naukowego i kulturalnego. Założył pierwsze polskie towarzystwo literackie - Towarzystwo Literatów. Skupiało ono oświeconych magnatów i za cel stawiało sobie sprowadzanie z zagranicy wartościowych książek i ich druk w j. polskim. Opracował również w rękopisie pierwszą monumentalną, dziesięciotomową bibliografię Bibliotheca Polona magna universalis (niestety, spłonęła w trakcie II wojny światowej). Był autorem wielu utworów literackich (w spuściźnie pozostawił ok. 6 tys. fraszek i kilkanaście utworów dramatycznych). Dziełem jego życia stało się powstanie pierwszej polskiej biblioteki publicznej, otwartej w 1747 r. w Warszawie po połączeniu zbiorów jego i brata, również biskupa i kanclerza wielkiego koronnego w czasach saskich - Andrzeja Stanisława Załuskiego. Ta tak zwany Biblioteka Załuskich stała się fundamentalnym księgozbiorem dla badań naukowych w momencie polskiego oświecenia. W 1774 r. przejęła ją Komisja Nauki Narodowej. W 1795 r. Rosjanie na rozkaz carycy Katarzyny II wywieźli ją do Petersburga, gdzie pozostała do I wojny światowej. Te olbrzymie zbiory, pieczołowicie gromadzone poprzez obydwu braci, tylko częściowo wróciły do Polski po pokoju ryskim w 1921 r. Dzieła jej prawie całkowitego zniszczenia dokonali Niemcy w trakcie II wojny światowej, kiedy zbiory w większości spłonęły w czasie stworzenia warszawskiego. W XVIII w., w momencie swojej świetności Biblioteka zawierała ok. 400 tys. książek i 20 tys. rękopisów (w tym wczesnośredniowieczne) i 40 tys. sztychów, należąc do największych w ówczesnej Europie. (RK)