Co znaczy TRADYCJA LITERACKA:
Poezja polska po 1918 r., w nowej sytuacji socjalnej i estetycznej, musiała określić się nie tylko wobec powstających dopiero (niejednokrotnie w sposób żywiołowy) propozycji artystycznych, ale również wobec zastanego dziedzictwa kulturalnego. Pamiętać musimy, że struktura środowiska literackiego po I wojnie światowej nie była jednolita. Do literatury niepodległej Polski weszli przedstawiciele czterech pokoleń pisarskich, poczynając od autorów jeszcze pozytywistycznych, przez dwie generacje młodopolskie, na autentycznych debiutantach kończąc. Poezja polska po roku 1918 stanęła tym samym wobec konieczności rewizji odziedziczonej tradycji - z jednej strony o wyraźnie społecznikowskim i politycznym charakterze, z drugiej - o charakterze niemal wyłącznie nastawionym na problematykę sztuki "czystej", niezaangażowanej bezpośrednio w dziejącą się rzeczywistość.
W pierwszym rzędzie zanegowaniu podlegała tradycja młodopolska. Po roku 1918, w pierwszej kolejności w liryce, młodopolszczyznę postrzegano jako zdarzenie niekorzystne, nie tylko nie warte żadnej kontynuacji, lecz również wybitnie nie "w stylu" nowej epoki. Repliką na modernistyczny estetyzm i dekadentyzm, wyrażający się między innymi w preferowanej wówczas nastrojowości wiersza, swoistej manierze produkowania podobnych klisz lirycznych, w wyraźnym modelu wiersza otwartego - była w dwudziestoleciu konstrukcja wiersza zrygoryzowanego (zobacz Gatunki literackie); zamiast poetyzmów, mowy salonowej, przedmiotem zainteresowania uczyniono język kolokwialny, miejski; zamiast solilqium - taki typ wyrazu uczuć, który byłby reprezentatywny dla ogółu. Odrzucono również, wyraźny w szczególności w końcowym etapie Młodej Polski, schemat wiersza patriotycznego. Dwudziestolecie ze swoim mitem początku, zamykającym to, co dawne, zrodzone na czas niewoli, miało otwierać nowy faza w dziejach kultury polskiej, kultury wyzwolonej z dawnych sentymentów, nastawionej na odbiorcę nowoczesnego, odrzucającego dawne schematy myślenia i dawne przyzwyczajenia literackie.
Młoda Polska, mimo wyraźnych dowodów potwierdzających jej staroświeckość i mimo jawnych na nią ataków we inicjalnych latach 20., nie została przezwyciężona w polskiej literaturze poprzez całe dwudziestolecie. Dla wielu autorów (i to nie tylko tych, którzy debiutowali tuż przed rokiem 1918) w tej "staromodnej" epoce tkwiły wartości, które - ich zdaniem - warto było kontynuować. Uwyraźniło się to między innymi w ekspresyjnym modelu wiersza, jakże charakterystycznego na przykład dla autorów z kręgu poznańskiego "Zdroju" (ekspresjonizm), polskich futurystów (w obydwu odłamach: krakowskim i warszawskim), czy także pisarzy kręgu Czartaka. Z owym modelem wiersza współgrała również dziedzina prymitywistyczna, wywodząca się z młodopolskiego franciszkanizmu Jana Kasprowicza, czy także koncepcji "literaturze odrodzeńczej" Leopolda Staffa. Nadto - fakt jakże doniosły - na teorii języka poetyckiego dwudziestolecia bardzo mocno zaciążyły koncepcje symbolistyczne, mające przecież własną znaczną antecedencję właśnie w Młodej Polsce.
Także w prozie dwudziestolecia międzywojennego widoczny był prymat tej epoki. Konstrukcje powieści młodopolskiej przenikną do nowo pisanych utworów, stając się w pierwszej fazie jedyną tradycją akceptowaną. Widać to choćby na przykładzie prozy politycznej (Kadena Bandrowskiego, Żeromskiego, Struga, Nałkowskiej) czy prozy z wiodącym tematem historii i współczesności. Zresztą w dwudziestoleciu jedną z ważniejszych wartości w prozie będzie nie tyle wierność jakiemuś jednemu systemowi narracyjnemu - czy w ogóle światopoglądowemu, ile wierność takiej konstrukcji, gdzie zespolone będą ze sobą różne style pisarskie. Ten schemat prozatorski, będąc produktem młodopolskiej narracji ekspresjonistycznej, zakładał koincydencję różnych przedmiotów, które aby się nie kłóciły ze sobą w ramach założonego schematu, ale ten model poszerzały o nowe jakości estetyczne. W tym względzie "otwartość" mechanizmu prozatorskiego dwudziestolecia jest w prostej linii kontynuacją zapoczątkowej poprzez Młodą Polskę strategii nowego stylu. Być może dałoby się również obronić pogląd, wedle którego podobnej strategii należy szukać już w drugiej fazie pozytywizmu, ale temat ten tutaj tylko zasygnalizujmy.
Pozytywistyczna tradycja literacka znajdzie gdyż w dwudziestoleciu mniejsze uznanie u artystów. Niewątpliwie będzie ona widoczna na obszarze prozy historycznej, niemniej jako wartość akceptowana pojawiać się jednak będzie sporadycznie, jako reperkusja nie wszystkich tematów współczesnych (na przykład w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego pod postacią symbolicznych "szklanych domów"). I jakkolwiek wielu jeszcze autorów pozytywistycznych tworzyć będzie w dwudziestoleciu (na przykład Maria Rodziewiczówna), to jednak idee tamtej literatury nie zostaną powszechnie zaaprobowane, ale zamknięte. Doceniony poprzez dwudziestolecie temat pracy tym wspólnie znajdzie inna realizację, rzadko także będzie on rozpatrywany w kategoriach solidaryzmu społecznego, tak przecież ważnego dla pozytywizmu.
Podobnie będzie także z tradycją romantyczną, uznaną poprzez autorów dwudziestolecia za istotny komponent świadomości zbiorowej, ale w nowych czasach - co najmniej w warstwie narodowej historiozofii - przebrzmiały, nieaktualny. Dlatego wobec idei romantyzmu poeci Skamandra prezentować będą stanowisko negatywistyczne, futuryści rozpoczną nawoływać do przewietrzania muzeów i burzenia pomników, a awangardziści stwierdzą, że romantyczny sposób ekspresji lirycznej jest nienowoczesny. I jakkolwiek w połowie lat 30. odżyje znów romantyzm również w inkryminowanej dotąd postaci (na przykład w Wolności tragicznej Kazimierza Wierzyńskiego), to jednak wartością akceptowaną w dwudziestoleciu pozostanie jedynie jego wizerunek "wizyjny" (Słowackiego) i cywilizacyjno historyczny (Norwida), tak znacznie przeobrażony poprzez debiutantów dekady przed II wojną światową, ale wyraźny również u artystów tej miary, co Tuwim czy Przyboś.
Osobnego podejścia wymaga "międzyepoka" 1918-1947, gdzie na nowo odżyły tendencje romantyzmu niepodległościowego, patriotycznego (w szczególności w polskiej literaturze wychodźczej), ale również, gdzie rewaloryzacji podległa dotychczasowa poezja po roku 1918. Podokres ten (zobacz Periodyzacja), specyficznych warunków życia literackiego, na nowo przywrócił naszej twórczości tematykę wolnościową, pobudził ducha narodowego, ale - w planie kształtu artystycznego utworów - mało wymienił. Poza ekipą tekstów tradycjonalnie postromantycznych, przeważały jednak (widać to wyraźnie w dorobku młodych pisarzy czasu okupacji) utwory, dla których wzorcem była twórczość autorów z dwudziestolecia. W ten sposób już w obrębie samego okresu 1918-1947 ustaliła się tendencja intensywnej waloryzacji tradycji dalszej i bliższej, stapiania jej w jeden organizm.
Widać to także po roku 1947. Poezja polska już w tak radykalnym stopniu nie odrzuci idei estetycznych, o jakie walczono po roku 1918. Przeciwnie - można zasadnie stwierdzić, że dla tego okresu wartości z lat 1918-1947 staną się (wedle ustalenia Michała Głowińskiego i Janusza Sławińskiego) "węzłowym punktem tradycji", tzn. poezja wtedy tworzona "czytana [...] bywa [poprzez następców] na dwa metody: należy już do wielkiego dorobku czasu przeszłego, lecz nie utraciła jeszcze cech aktualności". Głowiński i Sławiński piszą: "literatura dwudziestolecia, tak silnie zakotwiczona w literaturze współczesnej, stała się tym faktorem, który w naszych czasach aktywnie wpływa na kształtowanie się tradycji w ogóle. To ona właśnie ustala w dużej mierze relacja do epok poprzednich. W tym sensie, gdy się patrzy z naszej dzisiejszej perspektywy, literatura międzywojenna stała się węzłowym punktem tradycji. To za jej pośrednictwem przejmuje się wątki literaturze romantycznej i młodopolskiej, a również - literaturze epok poprzednich. Stała się ona jakby filtrem, przez który przechodzą przedmioty dawniejszej tradycji literackiej, aby dzisiaj w pełni zademonstrować własną aktywność. Również w tej funkcji ujawnia się ogromna rola literaturze międzywojennej jako ogniwa w rozwoju literaturze polskiej. Nie tylko dokonała ona przekształceń w tradycjach, które oddziedziczyła; sama stała się tradycją, wpływając zarazem na kształtowanie innych tradycji".
Dodajmy tutaj: nie dotyczy to wyłącznie literaturze tego czasu, lecz również innych form twórczości literackiej - na przykład prozy. Nie bez powodu dla dzisiejszej świadomości prozatorskiej początków poszukuje się między innymi w latach 30., w dorobku Brunona Schulza, Witolda Gombrowicza i innych debiutantów tej dekady. Dwudziestolecie jako węzłowy pkt. tradycji dla najnowszej literatury polskiej jeszcze niejeden raz stanie się obszarem, gdzie polskiemu pisarzowi przyjdzie się odnaleźć.
(Marian Kisiel)
W pierwszym rzędzie zanegowaniu podlegała tradycja młodopolska. Po roku 1918, w pierwszej kolejności w liryce, młodopolszczyznę postrzegano jako zdarzenie niekorzystne, nie tylko nie warte żadnej kontynuacji, lecz również wybitnie nie "w stylu" nowej epoki. Repliką na modernistyczny estetyzm i dekadentyzm, wyrażający się między innymi w preferowanej wówczas nastrojowości wiersza, swoistej manierze produkowania podobnych klisz lirycznych, w wyraźnym modelu wiersza otwartego - była w dwudziestoleciu konstrukcja wiersza zrygoryzowanego (zobacz Gatunki literackie); zamiast poetyzmów, mowy salonowej, przedmiotem zainteresowania uczyniono język kolokwialny, miejski; zamiast solilqium - taki typ wyrazu uczuć, który byłby reprezentatywny dla ogółu. Odrzucono również, wyraźny w szczególności w końcowym etapie Młodej Polski, schemat wiersza patriotycznego. Dwudziestolecie ze swoim mitem początku, zamykającym to, co dawne, zrodzone na czas niewoli, miało otwierać nowy faza w dziejach kultury polskiej, kultury wyzwolonej z dawnych sentymentów, nastawionej na odbiorcę nowoczesnego, odrzucającego dawne schematy myślenia i dawne przyzwyczajenia literackie.
Młoda Polska, mimo wyraźnych dowodów potwierdzających jej staroświeckość i mimo jawnych na nią ataków we inicjalnych latach 20., nie została przezwyciężona w polskiej literaturze poprzez całe dwudziestolecie. Dla wielu autorów (i to nie tylko tych, którzy debiutowali tuż przed rokiem 1918) w tej "staromodnej" epoce tkwiły wartości, które - ich zdaniem - warto było kontynuować. Uwyraźniło się to między innymi w ekspresyjnym modelu wiersza, jakże charakterystycznego na przykład dla autorów z kręgu poznańskiego "Zdroju" (ekspresjonizm), polskich futurystów (w obydwu odłamach: krakowskim i warszawskim), czy także pisarzy kręgu Czartaka. Z owym modelem wiersza współgrała również dziedzina prymitywistyczna, wywodząca się z młodopolskiego franciszkanizmu Jana Kasprowicza, czy także koncepcji "literaturze odrodzeńczej" Leopolda Staffa. Nadto - fakt jakże doniosły - na teorii języka poetyckiego dwudziestolecia bardzo mocno zaciążyły koncepcje symbolistyczne, mające przecież własną znaczną antecedencję właśnie w Młodej Polsce.
Także w prozie dwudziestolecia międzywojennego widoczny był prymat tej epoki. Konstrukcje powieści młodopolskiej przenikną do nowo pisanych utworów, stając się w pierwszej fazie jedyną tradycją akceptowaną. Widać to choćby na przykładzie prozy politycznej (Kadena Bandrowskiego, Żeromskiego, Struga, Nałkowskiej) czy prozy z wiodącym tematem historii i współczesności. Zresztą w dwudziestoleciu jedną z ważniejszych wartości w prozie będzie nie tyle wierność jakiemuś jednemu systemowi narracyjnemu - czy w ogóle światopoglądowemu, ile wierność takiej konstrukcji, gdzie zespolone będą ze sobą różne style pisarskie. Ten schemat prozatorski, będąc produktem młodopolskiej narracji ekspresjonistycznej, zakładał koincydencję różnych przedmiotów, które aby się nie kłóciły ze sobą w ramach założonego schematu, ale ten model poszerzały o nowe jakości estetyczne. W tym względzie "otwartość" mechanizmu prozatorskiego dwudziestolecia jest w prostej linii kontynuacją zapoczątkowej poprzez Młodą Polskę strategii nowego stylu. Być może dałoby się również obronić pogląd, wedle którego podobnej strategii należy szukać już w drugiej fazie pozytywizmu, ale temat ten tutaj tylko zasygnalizujmy.
Pozytywistyczna tradycja literacka znajdzie gdyż w dwudziestoleciu mniejsze uznanie u artystów. Niewątpliwie będzie ona widoczna na obszarze prozy historycznej, niemniej jako wartość akceptowana pojawiać się jednak będzie sporadycznie, jako reperkusja nie wszystkich tematów współczesnych (na przykład w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego pod postacią symbolicznych "szklanych domów"). I jakkolwiek wielu jeszcze autorów pozytywistycznych tworzyć będzie w dwudziestoleciu (na przykład Maria Rodziewiczówna), to jednak idee tamtej literatury nie zostaną powszechnie zaaprobowane, ale zamknięte. Doceniony poprzez dwudziestolecie temat pracy tym wspólnie znajdzie inna realizację, rzadko także będzie on rozpatrywany w kategoriach solidaryzmu społecznego, tak przecież ważnego dla pozytywizmu.
Podobnie będzie także z tradycją romantyczną, uznaną poprzez autorów dwudziestolecia za istotny komponent świadomości zbiorowej, ale w nowych czasach - co najmniej w warstwie narodowej historiozofii - przebrzmiały, nieaktualny. Dlatego wobec idei romantyzmu poeci Skamandra prezentować będą stanowisko negatywistyczne, futuryści rozpoczną nawoływać do przewietrzania muzeów i burzenia pomników, a awangardziści stwierdzą, że romantyczny sposób ekspresji lirycznej jest nienowoczesny. I jakkolwiek w połowie lat 30. odżyje znów romantyzm również w inkryminowanej dotąd postaci (na przykład w Wolności tragicznej Kazimierza Wierzyńskiego), to jednak wartością akceptowaną w dwudziestoleciu pozostanie jedynie jego wizerunek "wizyjny" (Słowackiego) i cywilizacyjno historyczny (Norwida), tak znacznie przeobrażony poprzez debiutantów dekady przed II wojną światową, ale wyraźny również u artystów tej miary, co Tuwim czy Przyboś.
Osobnego podejścia wymaga "międzyepoka" 1918-1947, gdzie na nowo odżyły tendencje romantyzmu niepodległościowego, patriotycznego (w szczególności w polskiej literaturze wychodźczej), ale również, gdzie rewaloryzacji podległa dotychczasowa poezja po roku 1918. Podokres ten (zobacz Periodyzacja), specyficznych warunków życia literackiego, na nowo przywrócił naszej twórczości tematykę wolnościową, pobudził ducha narodowego, ale - w planie kształtu artystycznego utworów - mało wymienił. Poza ekipą tekstów tradycjonalnie postromantycznych, przeważały jednak (widać to wyraźnie w dorobku młodych pisarzy czasu okupacji) utwory, dla których wzorcem była twórczość autorów z dwudziestolecia. W ten sposób już w obrębie samego okresu 1918-1947 ustaliła się tendencja intensywnej waloryzacji tradycji dalszej i bliższej, stapiania jej w jeden organizm.
Widać to także po roku 1947. Poezja polska już w tak radykalnym stopniu nie odrzuci idei estetycznych, o jakie walczono po roku 1918. Przeciwnie - można zasadnie stwierdzić, że dla tego okresu wartości z lat 1918-1947 staną się (wedle ustalenia Michała Głowińskiego i Janusza Sławińskiego) "węzłowym punktem tradycji", tzn. poezja wtedy tworzona "czytana [...] bywa [poprzez następców] na dwa metody: należy już do wielkiego dorobku czasu przeszłego, lecz nie utraciła jeszcze cech aktualności". Głowiński i Sławiński piszą: "literatura dwudziestolecia, tak silnie zakotwiczona w literaturze współczesnej, stała się tym faktorem, który w naszych czasach aktywnie wpływa na kształtowanie się tradycji w ogóle. To ona właśnie ustala w dużej mierze relacja do epok poprzednich. W tym sensie, gdy się patrzy z naszej dzisiejszej perspektywy, literatura międzywojenna stała się węzłowym punktem tradycji. To za jej pośrednictwem przejmuje się wątki literaturze romantycznej i młodopolskiej, a również - literaturze epok poprzednich. Stała się ona jakby filtrem, przez który przechodzą przedmioty dawniejszej tradycji literackiej, aby dzisiaj w pełni zademonstrować własną aktywność. Również w tej funkcji ujawnia się ogromna rola literaturze międzywojennej jako ogniwa w rozwoju literaturze polskiej. Nie tylko dokonała ona przekształceń w tradycjach, które oddziedziczyła; sama stała się tradycją, wpływając zarazem na kształtowanie innych tradycji".
Dodajmy tutaj: nie dotyczy to wyłącznie literaturze tego czasu, lecz również innych form twórczości literackiej - na przykład prozy. Nie bez powodu dla dzisiejszej świadomości prozatorskiej początków poszukuje się między innymi w latach 30., w dorobku Brunona Schulza, Witolda Gombrowicza i innych debiutantów tej dekady. Dwudziestolecie jako węzłowy pkt. tradycji dla najnowszej literatury polskiej jeszcze niejeden raz stanie się obszarem, gdzie polskiemu pisarzowi przyjdzie się odnaleźć.
(Marian Kisiel)
- Co znaczy TEATR:
- Porównanie które mimo rozmiaru strat ruszyło zaraz po zakończeniu wojny, w roku 1947 zdaje się nabierać pewnej stabilizacji. Wydarzeniem nie tylko artystycznym staje się ogólnopolski Festiwal Szekspirowski tradycja literacka co znaczy.
- Krzyżówka TRADYCJA LITERACKA:
- Dlaczego pisze: Tradycja rodzi się zawsze w akcie emocjonalnej identyfikacji z przeszłością, ściślej - z jej ustalonymi składnikami. Jest więc tylko częścią dziedzictwa, wyłania się zaś w skutku selekcji i tradycja literacka krzyżówka.
- Co to jest TWÓRCZOŚĆ USTNA:
- Jak lepiej misjonarze przybywający do Polski nareszcie X stulecia zastali tu na pewno bogatą kulturę rodzimą wyrastającą z podłoża słowiańskich wierzeń, obrzędów i obyczajów, ograniczoną jednak wyłącznie do tradycja literacka co to jest.
- Słownik TĘDY / NOWE USTA PEIPERA:
- Kiedy artykułów programowych Tadeusza Peipera z lat 1922-1929, drukowanych raczej (aczkolwiek nie tylko!) w redagowanej poprzez niego Zwrotnicy (zobacz Awangarda Krakowska), opublikowany w roku 1930 tradycja literacka słownik.
- Czym jest TRAGEDIA:
- Od czego zależy klasycyzmu i w rozważaniach poświęconych koncepcji teatru tragedię plasowano bardzo wysoko (nawet wyżej niż epopeję). Oświeceniowa teoria owego gatunku nawiązywała do tradycji antyku (raczej Poetyki tradycja literacka czym jest.
Czym jest tradycja literacka znaczenie w Motywy literatura T .
