Co znaczy TOWARZYSTWO IKSÓW:
Do elitarnego, niejawnego Towarzystwa, działającego w Warszawie w latach 1815-1819, należeli pisarze i krytycy, którzy byli zdeklarowanymi zwolennikami i obrońcami klasycystycznego gustu. Za cel swej działalności przyjęli podniesienie poziomu przedstawień teatralnych i wpływanie na repertuar warszawskiej sceny. Nazwa Towarzystwa wywodzi się od kryptonimów "X" i "XX", którymi podpisywano publikowane w prasie (w dodatkach do "Gazety Korespondenta Warszawskiego" i "Gazety Warszawskiej") recenzje sztuk, na pewien czas omawiane na spotkaniach w salonie T. Mostowskiego. Do elitarnego gremium należeli między innymi: F. Czacki, J.M. Fredro, J. Lipiński, J.U. Niemcewicz, F. Morawski. W posiedzeniach brali także udział: K. Koźmian, A.J. Czartoryski, M. Wirtemberska. Z opiniami anonimowych krytyków (nierzadko bardzo surowymi) musieli się liczyć ludzie pióra (pisarze i tłumacze) i aktorzy.
Oficjalną działalność Iksowie rozpoczęli publikacją Listu do Redakcyj gazet warszawskich, gdzie wyrazili przekonanie, że krytyka, która "obudza [...] baczność publiczności", to idealne narzędzie "udoskonalenia dzieł, talentów autorów i aktorów". Tenże tekst zawierał pochlebną recenzję inscenizacji Hamleta Szekspira, przeniesionej poprzez W. Bogusławskiego ze Lwowa do stolicy. Pozytywnie ocenili także głośną premierę Barbary Radziwiłłówny A. Felińskiego, zarzucili jednak autorowi wprowadzenie do sztuki realiów niezgodnych z prawdą historyczną. Byli zdecydowanymi przeciwnikami dramy, łzawej, płaczliwej komedii i zbyt ekspresywnej gry aktorskiej. Recenzje zbliżone do eseju albo felietonu zawierały szczegółowy rozbiór dzieł, a również uwagi na temat tworzywa teatralnego: scenografii, gry aktorskiej, efektów szczególnych, reżyserii. Obiektem rozważań były więc nie tylko teksty dramatyczne, lecz również realizacja sztuk na scenie. Swoim opiniom i ocenom Iksowie nadawali charakter autorytatywnych, niepodważalnych sądów. Ostentacyjne, mentorskie wypowiedzi drażniły czytelników, artystów i krąg ludzi teatru. Protesty budził również lekceważący, a nawet pogardliwy relacja do osób o odmiennych upodobaniach estetycznych i teatralnych.
Elitarny, ale anachroniczny już najpierw XIX w. program Towarzystwa Iksów nie zdobył ostatecznie uznania i akceptacji szerszej publiczności teatralnej; ambitny repertuar nie spotkał się z powszechnym zainteresowaniem. Nie powiodło się utrzymać w poezji i na scenie niepodważalnego autorytetu klasycystycznych wzorców i patronujących im ideałów estetycznych. Zasługą Towarzystwa Iksów było jednak powstanie podstaw nowoczesnej krytyki teatralnej w Polsce. Recenzenci oddziaływali na estetyczne poglądy "oświeconych" widzów, lecz również uczyli ich krytycyzmu i bezpośrednio wpływali na postęp narodowej dramaturgii. Przyczynili się także znacznie do wydoskonalenia nowoczesnych form krytycznych wypowiedzi.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: KLASYCYZM, SALONY LITERACKIE, TEATR NARODOWY, TRAGEDIA
Oficjalną działalność Iksowie rozpoczęli publikacją Listu do Redakcyj gazet warszawskich, gdzie wyrazili przekonanie, że krytyka, która "obudza [...] baczność publiczności", to idealne narzędzie "udoskonalenia dzieł, talentów autorów i aktorów". Tenże tekst zawierał pochlebną recenzję inscenizacji Hamleta Szekspira, przeniesionej poprzez W. Bogusławskiego ze Lwowa do stolicy. Pozytywnie ocenili także głośną premierę Barbary Radziwiłłówny A. Felińskiego, zarzucili jednak autorowi wprowadzenie do sztuki realiów niezgodnych z prawdą historyczną. Byli zdecydowanymi przeciwnikami dramy, łzawej, płaczliwej komedii i zbyt ekspresywnej gry aktorskiej. Recenzje zbliżone do eseju albo felietonu zawierały szczegółowy rozbiór dzieł, a również uwagi na temat tworzywa teatralnego: scenografii, gry aktorskiej, efektów szczególnych, reżyserii. Obiektem rozważań były więc nie tylko teksty dramatyczne, lecz również realizacja sztuk na scenie. Swoim opiniom i ocenom Iksowie nadawali charakter autorytatywnych, niepodważalnych sądów. Ostentacyjne, mentorskie wypowiedzi drażniły czytelników, artystów i krąg ludzi teatru. Protesty budził również lekceważący, a nawet pogardliwy relacja do osób o odmiennych upodobaniach estetycznych i teatralnych.
Elitarny, ale anachroniczny już najpierw XIX w. program Towarzystwa Iksów nie zdobył ostatecznie uznania i akceptacji szerszej publiczności teatralnej; ambitny repertuar nie spotkał się z powszechnym zainteresowaniem. Nie powiodło się utrzymać w poezji i na scenie niepodważalnego autorytetu klasycystycznych wzorców i patronujących im ideałów estetycznych. Zasługą Towarzystwa Iksów było jednak powstanie podstaw nowoczesnej krytyki teatralnej w Polsce. Recenzenci oddziaływali na estetyczne poglądy "oświeconych" widzów, lecz również uczyli ich krytycyzmu i bezpośrednio wpływali na postęp narodowej dramaturgii. Przyczynili się także znacznie do wydoskonalenia nowoczesnych form krytycznych wypowiedzi.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: KLASYCYZM, SALONY LITERACKIE, TEATR NARODOWY, TRAGEDIA
Czym jest towarzystwo iksów znaczenie w Motywy literatura T .
