Co znaczy TEATR NARODOWY:
W maju 1765 r. Stanisław August powołał w Warszawie pierwszy w Polsce stały teatr publiczny. W obrębie tej nadrzędnej instytucji do r. 1791 wspólny zarząd obejmował teatr obcojęzyczny, gdzie występowały sprowadzane z zagranicy zawodowe ekipy aktorów, tancerzy i śpiewaków, i scenę polską, z którą wiążą się dzieje i postęp Teatru Narodowego. Początkowo (1765-1768) siedzibą nowej instytucji był podniszczony nieco budynek Operalni przy ul. Królewskiej. Po dworskim teatrze Sasów pozostało w nim całe wyposażenie (dekoracje i teatralna maszyneria). Potem (1773-1778) siedzibą teatru był Pałac Radziwiłłowski. Dopiero nowy gmach, wzniesiony w 1779 r. przy pl. Krasińskich, pozwolił dostosować koncepcję sceny i widowni przewidzianej na tys. osób (a po rozbudowie w 1791 r. - 1350) do standardów europejskich. Widzowie zajmowali miejsca w trzech kondygnacjach lóż, na parterze, galerii i tak zwany paradyzie. Nowocześnie urządzona, głęboka scena bez kurtyny, oddzielona od widowni rampą oświetloną lampami oliwnymi i miejscem dla orkiestry, uzyskała większe możliwości ekspresywnego oddziaływania na publiczność. Dekoracje, kostiumy i rekwizyty początkowo miały skonwencjonalizowany charakter, potem jednak z uwagi na współczesną tematykę sztuk w scenografii uwzględniano rodzime realia, a w strojach ówczesną modę.
W planach Stanisława Augusta i jego współpracowników scena polska miała odegrać znaczną rolę w przemianach obyczajów i mentalności polskiego społeczeństwa w duchu oświeceniowym. Król wymagał, aby w sztukach ośmieszane były postaci, zjawiska i postawy przynależące do zachowawczego, zdegenerowanego świata sarmackiego, a jednocześnie idealizacji podlegali "oświeceni" bohaterzy. Od samego początku teatrowi wyznaczono więc cele wychowawcze, co znalazło słowo w wypowiedziach poświęconych sztuce scenicznej i zaleceniach repertuarowych. W drukowanym na łamach "Monitora" cyklu artykułów pt. Pochwała teatru (1765-1766) I. Krasicki zarysował koncepcję teatru jako świeckiej instytucji państwowej, która winna pełnić funkcje dydaktyczne przez podejmowanie w sztukach tematyki o wadze socjalnej i państwowej.
Mimo ambitnych zamierzeń ośrodka królewskiego działalność polskiej sceny od początku natrafiała na problemy. Wiązało się to zarówno z doborem współpracowników (autorów sztuk i aktorów), jak i koncepcją repertuarową forsowaną poprzez króla. Gdy stworzono rodzimy zespół aktorski i ustalono plan występów (z trupami obcojęzycznymi), przyszedł na czas premierę. Konkurs ogłoszony poprzez króla wygrała komedia Natręci Józefa Bielawskiego, ale premiera tej słabej sztuki w starym stylu (19 XI 1765) nie była ogromnym wydarzeniem artystycznym, godnym inauguracyjnego przedstawienia.
Zmiana w repertuarze polskiej sceny nastąpiła wspólnie z pozyskaniem do współpracy Franciszka Bohomolca, autora sztuk wystawianych w szkołach jezuickich. Wraz z Krasickim napisał on komedię Małżeństwo z kalendarza (1766), gdzie między innymi ośmieszył wstecznictwo i ciemnotę starej, prowincjonalnej szlachty (Staruszkiewicz), a w pozytywnym świetle ukazał wykształconych, oświeconych młodych ludzi (Eliza i pułkownik Ernst, cudzoziemski szlachcic), których połączyło szczere uczucie. Sztuką zgodną z założeniami dydaktyczno moralizatorskego teatru Destouches´a, a również z oczekiwaniami środowiska królewskiego, poeta zapoczątkował model tak zwany "komedii bohomolcowej", powielany potem z niewielkimi zmianami (między innymi Marnotrawca, Ceremoniant). Premiera Małżeństwa z kalendarza odbyła się w atmosferze skandalu. Sarmacka część widowni uznała przedstawienie za publiczne poniżanie jej godności. To wzburzenie Bohomolec starał się uspokoić komedią pt. Staruszkiewicz, gdzie zweryfikował generalizowaną uprzednio pochlebną opinię o cudzoziemcach i niekorzystną o rodzimej szlachcie. Zanim scena narodowa została zamknięta na siedem lat, w jej repertuarze zagościły sztuki, które zawierały przedmioty charakterystyczne dla komedii płaczliwej i dramy (między innymi Pan dobry Bohomolca i Nadgroda cnoty).
Drugi faza działalności narodowej sceny przypada na lata 1774-1778. Początkowo wystawiano pisane prozą rodzime sztuki, nawiązujące do wcześniejszego repertuaru i schematu komedii o charakterze dydaktycznym i antysarmackim. Kluczowymi autorami byli: Bohomolec (Czary, Staruszka młoda) i A.K. Czartoryski (między innymi Dumny, Panna na wydaniu). W programie teatru stałe miejsce uzyskały adaptacje słynnych dram (między innymi Bewerleja Moora, Zbiega z miłości ku rodzicom Stephaniego, Nędznika Merciera), a potrzebę wprowadzania na scenę mieszczańskich bohaterów uzasadnił W. Mitzler de Kolof w Listach uczonego. Z kolei w szlacheckim nurcie teatru postulowano adaptację obcych sztuk (raczej francuskiej komedii pomolierowskiej) w celu doskonalenia języka dialogów, wyrażania uczuć. Program ten od strony teoretycznej zarysował Czartoryski w przedmowie do Panny na wydaniu. Zalecał nasycanie schematu wyjaśnionych i adaptowanych komedii rodzimymi realiami obyczajowymi, historycznymi, społecznymi i politycznymi.
Od 1778 r. z dziejami narodowej sceny związany był Wojciech Bogusławski. Jego aktorskie i pisarskie zdolności zyskały uznanie od wystawienia w 1778 r. poszerzonej wersji Nędzy uszczęśliwionej - pierwszej polskiej opery komicznej z chłopskim bohaterem. Z kolei przełomowym momentem w dziejach polskiej sceny i rodzimej twórczości dramatycznej było zjednanie do współpracy Franciszka Zabłockiego. Jego komedie w pełni odpowiadały założeniom królewskiej polityki kulturalnej (między innymi Zabobonnik, Sarmatyzm). Mistrzowskimi adaptacjami w decyzyjny sposób przyczynił się do przemiany polskiej sztuki scenicznej (Fircyk w zalotach). Nadzwyczajnie sprawnie posługiwał się zróżnicowanym stylistycznie językiem. Pisane wierszem komedie wyposażał w dynamiczną akcję. W dialogach znakomicie operował replikami.
Dla dziejów narodowego teatru szczególnie znaczny był moment drugiej dyrekcji Bogusławskiego (1790-1794), który przypadł na burzliwy i doniosły czas od Sejmu Czteroletniego aż po insurekcję. Przez odpowiedni dobór repertuaru warszawska scena czynnie uczestniczyła w bieżących wydarzeniach politycznych. Popierała program ugrupowania patriotycznego i zaangażowała się w obronę jego postulatów, między innymi dotyczących ustanowienia praw dla trzeciego stanu. Nawiązywała do walki, jaka na sali sejmowej i poza nią rozgrywała się pomiędzy postępowym stronnictwem reformatorskim a obozem hetmańskim, reprezentującym interesy starej szlachty (J.U. Niemcewicza Powrót posła). Oddawała entuzjastyczną atmosferę patriotyczną, jaka zapanowała po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja (W. Bogusławskiego Dowód wdzięczności narodu). Istotnym wydarzeniem artystycznym i patriotycznym było wystawienie w rocznicę Konstytucji narodowej dramy historycznej Niemcewicza Kazimierz Ogromny. Na warszawskiej scenie oprócz komedii gościły również opery, komedie płaczliwe i wyjaśnione i adaptowane dramy mieszczańskie. Teatr upominał się o prawa dla stanu mieszczańskiego, w momencie targowicy ożywiał antymagnackie i antytargowickie nastroje (między innymi Bogusławskiego Henryk VI na łowach), budził nadzieje patriotyczne, a tuż przed wybuchem insurekcji zachęcał do zbrojnego czynu operą Cud mniemany, a więc Krakowiacy i Górale.
Po upadku stworzenia Bogusławski przeniósł się do Lwowa, a po powrocie (1799) w nowych uwarunkowaniach politycznych ponownie kierował warszawską sceną. W 1814 r. nowym dyrektorem został Ludwik Osiński. Odbył na wydatek państwa podróże na Zachód w celu zdobycia wiedzy o kierunkach rozwoju teatru, a po powrocie przystąpił do reformy polskiej sceny, co wiązało się ze dużymi inwestycjami: przebudował teatr, unowocześnił wyposażenie, zadbał o szkolenie aktorów. W programie dominowały tragedie narodowe i przekłady obcych sztuk. Zainteresowaniem cieszyły się także opery poważne. Aby pozyskać szerszą widownię, wzbogacono repertuar o komedie, dramy i balet. Te rozwiązania nie przynosiły jednak wystarczających dochodów. Ostatecznie teatr został upaństwowiony w 1827 r. i rozpoczął reprezentować interesy władz zaborczych. To pociągnęło za sobą zdecydowane zmiany repertuarowe - w pierwszej kolejności ograniczenie sztuk o tematyce narodowej i patriotycznej.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: BOGUSŁAWSKI WOJCIECH, BOHOMOLEC FRANCISZEK, CUD MNIEMANY, A więc KRAKOWIACY I GÓRALE, CZARTORYSKI ADAM KAZIMIERZ, KLASYCYZM, KOMEDIA, MECENAT, POWRÓT POSŁA, STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI, TOWARZYSTWO IKSÓW, TRAGEDIA, ZABŁOCKI FRANCISZEK
W planach Stanisława Augusta i jego współpracowników scena polska miała odegrać znaczną rolę w przemianach obyczajów i mentalności polskiego społeczeństwa w duchu oświeceniowym. Król wymagał, aby w sztukach ośmieszane były postaci, zjawiska i postawy przynależące do zachowawczego, zdegenerowanego świata sarmackiego, a jednocześnie idealizacji podlegali "oświeceni" bohaterzy. Od samego początku teatrowi wyznaczono więc cele wychowawcze, co znalazło słowo w wypowiedziach poświęconych sztuce scenicznej i zaleceniach repertuarowych. W drukowanym na łamach "Monitora" cyklu artykułów pt. Pochwała teatru (1765-1766) I. Krasicki zarysował koncepcję teatru jako świeckiej instytucji państwowej, która winna pełnić funkcje dydaktyczne przez podejmowanie w sztukach tematyki o wadze socjalnej i państwowej.
Mimo ambitnych zamierzeń ośrodka królewskiego działalność polskiej sceny od początku natrafiała na problemy. Wiązało się to zarówno z doborem współpracowników (autorów sztuk i aktorów), jak i koncepcją repertuarową forsowaną poprzez króla. Gdy stworzono rodzimy zespół aktorski i ustalono plan występów (z trupami obcojęzycznymi), przyszedł na czas premierę. Konkurs ogłoszony poprzez króla wygrała komedia Natręci Józefa Bielawskiego, ale premiera tej słabej sztuki w starym stylu (19 XI 1765) nie była ogromnym wydarzeniem artystycznym, godnym inauguracyjnego przedstawienia.
Zmiana w repertuarze polskiej sceny nastąpiła wspólnie z pozyskaniem do współpracy Franciszka Bohomolca, autora sztuk wystawianych w szkołach jezuickich. Wraz z Krasickim napisał on komedię Małżeństwo z kalendarza (1766), gdzie między innymi ośmieszył wstecznictwo i ciemnotę starej, prowincjonalnej szlachty (Staruszkiewicz), a w pozytywnym świetle ukazał wykształconych, oświeconych młodych ludzi (Eliza i pułkownik Ernst, cudzoziemski szlachcic), których połączyło szczere uczucie. Sztuką zgodną z założeniami dydaktyczno moralizatorskego teatru Destouches´a, a również z oczekiwaniami środowiska królewskiego, poeta zapoczątkował model tak zwany "komedii bohomolcowej", powielany potem z niewielkimi zmianami (między innymi Marnotrawca, Ceremoniant). Premiera Małżeństwa z kalendarza odbyła się w atmosferze skandalu. Sarmacka część widowni uznała przedstawienie za publiczne poniżanie jej godności. To wzburzenie Bohomolec starał się uspokoić komedią pt. Staruszkiewicz, gdzie zweryfikował generalizowaną uprzednio pochlebną opinię o cudzoziemcach i niekorzystną o rodzimej szlachcie. Zanim scena narodowa została zamknięta na siedem lat, w jej repertuarze zagościły sztuki, które zawierały przedmioty charakterystyczne dla komedii płaczliwej i dramy (między innymi Pan dobry Bohomolca i Nadgroda cnoty).
Drugi faza działalności narodowej sceny przypada na lata 1774-1778. Początkowo wystawiano pisane prozą rodzime sztuki, nawiązujące do wcześniejszego repertuaru i schematu komedii o charakterze dydaktycznym i antysarmackim. Kluczowymi autorami byli: Bohomolec (Czary, Staruszka młoda) i A.K. Czartoryski (między innymi Dumny, Panna na wydaniu). W programie teatru stałe miejsce uzyskały adaptacje słynnych dram (między innymi Bewerleja Moora, Zbiega z miłości ku rodzicom Stephaniego, Nędznika Merciera), a potrzebę wprowadzania na scenę mieszczańskich bohaterów uzasadnił W. Mitzler de Kolof w Listach uczonego. Z kolei w szlacheckim nurcie teatru postulowano adaptację obcych sztuk (raczej francuskiej komedii pomolierowskiej) w celu doskonalenia języka dialogów, wyrażania uczuć. Program ten od strony teoretycznej zarysował Czartoryski w przedmowie do Panny na wydaniu. Zalecał nasycanie schematu wyjaśnionych i adaptowanych komedii rodzimymi realiami obyczajowymi, historycznymi, społecznymi i politycznymi.
Od 1778 r. z dziejami narodowej sceny związany był Wojciech Bogusławski. Jego aktorskie i pisarskie zdolności zyskały uznanie od wystawienia w 1778 r. poszerzonej wersji Nędzy uszczęśliwionej - pierwszej polskiej opery komicznej z chłopskim bohaterem. Z kolei przełomowym momentem w dziejach polskiej sceny i rodzimej twórczości dramatycznej było zjednanie do współpracy Franciszka Zabłockiego. Jego komedie w pełni odpowiadały założeniom królewskiej polityki kulturalnej (między innymi Zabobonnik, Sarmatyzm). Mistrzowskimi adaptacjami w decyzyjny sposób przyczynił się do przemiany polskiej sztuki scenicznej (Fircyk w zalotach). Nadzwyczajnie sprawnie posługiwał się zróżnicowanym stylistycznie językiem. Pisane wierszem komedie wyposażał w dynamiczną akcję. W dialogach znakomicie operował replikami.
Dla dziejów narodowego teatru szczególnie znaczny był moment drugiej dyrekcji Bogusławskiego (1790-1794), który przypadł na burzliwy i doniosły czas od Sejmu Czteroletniego aż po insurekcję. Przez odpowiedni dobór repertuaru warszawska scena czynnie uczestniczyła w bieżących wydarzeniach politycznych. Popierała program ugrupowania patriotycznego i zaangażowała się w obronę jego postulatów, między innymi dotyczących ustanowienia praw dla trzeciego stanu. Nawiązywała do walki, jaka na sali sejmowej i poza nią rozgrywała się pomiędzy postępowym stronnictwem reformatorskim a obozem hetmańskim, reprezentującym interesy starej szlachty (J.U. Niemcewicza Powrót posła). Oddawała entuzjastyczną atmosferę patriotyczną, jaka zapanowała po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja (W. Bogusławskiego Dowód wdzięczności narodu). Istotnym wydarzeniem artystycznym i patriotycznym było wystawienie w rocznicę Konstytucji narodowej dramy historycznej Niemcewicza Kazimierz Ogromny. Na warszawskiej scenie oprócz komedii gościły również opery, komedie płaczliwe i wyjaśnione i adaptowane dramy mieszczańskie. Teatr upominał się o prawa dla stanu mieszczańskiego, w momencie targowicy ożywiał antymagnackie i antytargowickie nastroje (między innymi Bogusławskiego Henryk VI na łowach), budził nadzieje patriotyczne, a tuż przed wybuchem insurekcji zachęcał do zbrojnego czynu operą Cud mniemany, a więc Krakowiacy i Górale.
Po upadku stworzenia Bogusławski przeniósł się do Lwowa, a po powrocie (1799) w nowych uwarunkowaniach politycznych ponownie kierował warszawską sceną. W 1814 r. nowym dyrektorem został Ludwik Osiński. Odbył na wydatek państwa podróże na Zachód w celu zdobycia wiedzy o kierunkach rozwoju teatru, a po powrocie przystąpił do reformy polskiej sceny, co wiązało się ze dużymi inwestycjami: przebudował teatr, unowocześnił wyposażenie, zadbał o szkolenie aktorów. W programie dominowały tragedie narodowe i przekłady obcych sztuk. Zainteresowaniem cieszyły się także opery poważne. Aby pozyskać szerszą widownię, wzbogacono repertuar o komedie, dramy i balet. Te rozwiązania nie przynosiły jednak wystarczających dochodów. Ostatecznie teatr został upaństwowiony w 1827 r. i rozpoczął reprezentować interesy władz zaborczych. To pociągnęło za sobą zdecydowane zmiany repertuarowe - w pierwszej kolejności ograniczenie sztuk o tematyce narodowej i patriotycznej.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: BOGUSŁAWSKI WOJCIECH, BOHOMOLEC FRANCISZEK, CUD MNIEMANY, A więc KRAKOWIACY I GÓRALE, CZARTORYSKI ADAM KAZIMIERZ, KLASYCYZM, KOMEDIA, MECENAT, POWRÓT POSŁA, STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI, TOWARZYSTWO IKSÓW, TRAGEDIA, ZABŁOCKI FRANCISZEK
- Co znaczy TRADYCJA LITERACKA:
- Porównanie 1918 r., w nowej sytuacji socjalnej i estetycznej, musiała określić się nie tylko wobec powstających dopiero (niejednokrotnie w sposób żywiołowy) propozycji artystycznych, ale również wobec zastanego teatr narodowy co znaczy.
- Krzyżówka TYRTEIZM:
- Dlaczego eponimiczne, utworzone dla ustalenia istotnej cechy i całego nurtu w polskiej literaturze patriotycznej (Maria Janion używa tu ustalenia kanon tyrtejski , przeważnie zresztą w opozycji do kanonu teatr narodowy krzyżówka.
- Co to jest TOWIANIZM:
- Jak lepiej filozoficznych i religijnych, rozwijanych na gruncie koncepcji mistycznych i idei polskiego mesjanizmu narodowego, głoszonych poprzez Andrzeja Towiańskiego, założyciela utworzonego w 1842 r. Koła teatr narodowy co to jest.
- Słownik TRADYCJA LITERACKA:
- Kiedy renesansowej decydującą rolę - podobnie jak w średniowieczu czy baroku - odgrywa tradycja literacka, którą odpowiednio z pojęciem Janusza Sławińskiego kojarzymy tutaj jako całokształt doświadczeń teatr narodowy słownik.
- Czym jest TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUK W WARSZAWIE (1800-183:
- Od czego zależy polska interdyscyplinarna akademia nauk o charakterze ogólnonarodowym. Towarzystwo, powołane w Warszawie pod koniec 1800 r. z inicjatywy Stanisława Sołtyka, działało do 1832 r. Skupiało znakomitych teatr narodowy czym jest.
Czym jest teatr narodowy znaczenie w Motywy literatura T .
