Definicja STARA BAŚŃ KRASZEWSKIEGO

Co znaczy STARA BAŚŃ KRASZEWSKIEGO: Pierwszą powieścią otwierającą cykl, a raczej intencja cyklu o całości dziejów Polski jest pochodząca z 1876 r. Stara baśń. Dążenie do maksymalnie obiektywnego i opartego na naukowych faktach i badaniach odtworzenia rzeczywistości niefikcjonalnej w dziele literackim było w razie tego dzieła szczególnie trudne, z racji na nikły w dobie pozytywizmu majątek archeologii i historii w odniesieniu czasów Polski sprzed jej chrztu. Dlatego Kraszewski dopiero w kolejnych tomach tego cyklu mógł stosownie wyeksponować materiał dokumentalny. Z kolei w Starej baśni mamy do czynienia ze swoistą interpretacją dawnych podań i legend (zastępujących w sporym stopniu materiał faktograficzny) dokonaną poprzez pisarza. Część przekazów podana jest w formie jaką znamy, część z kolei została zracjonalizowana (na przykład myszy, które zjadły Popiela w legendzie, u Kraszewskiego stają się rodem Myszków - zajadłych wojowników). Materiał naukowy został zaś w pierwszej kolejności wyzyskany w warstwie powieści dotyczącej obyczajowości ówczesnych ludzi (na przykład scena pogrzebu Wisza). O ile w innych, przedtem wydanych powieściach historycznych tego autora na plan pierwszy wysuwane były losy pojedynczych, w zasadzie zawsze fikcyjnych bohaterów, o tyle w opowieści o kształtowaniu się państwowości polskiej mamy do czynienia z szeroką, silnie obsadzoną różnorodnymi typami ludzkimi, przedstawicielami różnych grup socjalnych, epicką perspektywą. Nie liczą się poszczególne jednostki (aczkolwiek na tym bogatym tle dostrzec możemy wysoce zindywidualizowane portrety, na przykład Doman i Dziwa, których losy w warstwie formalnej nawiązują do modnego w owych czasach wzorca powieści przygodowo sensacyjnej), lecz intencja zbiorowości i jego konsekwentna realizacja. Podtytuł Starej baśni - Powieść z IX wieku - sugeruje ważność owych czasów, które aczkolwiek tak odległe i dla pozytywistów niewiele znane, stanowiły o korzeniach państwowości i tradycji historycznej, co miało niebagatelne znaczenie dla pozbawionych nadziei, po upadku stworzenia, rodaków. Podobną funkcję miał przedstawiony w tekście konflikt słowiańsko germański i jego pozytywne, dla potomków Piasta, rozwiązanie. Złe władanie poprzez Popiela Chwostka powierzoną mu dziedziną wynikło w pierwszej kolejności z siły wpływów na dworze niemieckiej żony księcia i jej zauszników. Książę i jego żona posiadają wyraźnych antagonistów w osobach Piasta i Rzepichy. Tak biegunowe przedstawienie głównych bohaterów konfliktu i obdarzenie ich zestawem wyrazistych cech ma umożliwić czytelnikowi jednoznaczne rozpoznanie i ocenę.
W powieści mamy do czynienia z wyraźną archaizacją języka i stylizacją na przekaz baśniowy, na przykład: "Wyszła Brunhilda, spojrzała dookoła, ręce łamie i oczy zakrywa. Chwost się śmieje, lecz blady chodzi" i "Ot tobie dzień ostatni Chwoście obrzydły! pokłoń się słońcu, a pożegnaj, ponieważ go nie zobaczysz nigdy więcej", czy charakterystyczne zakończenie "I ja tam byłem, miód, piwo piłem, ponieważ każda stara baśń tak się przecie kończyć powinna". Pierwsza część zaplanowanego poprzez Kraszewskiego cyklu wzbudziła ogromne zainteresowanie czytelników i uznanie krytyki. Owo twórcze połączenie legend, skąpych zapisków późniejszych kronikarzy (Gall Anonim, Wincenty Kadłubek) ze współczesną autorowi wiedzą historyczną, archeologiczną i etnograficzną z powodzeniem zostało powtórzone w kolejnych tomach tego cyklu, opisujących czasy pierwszych Piastów. O ile pozytywiści cenili faktograficzną dokładność i obiektywizm, to w razie powieści, do których materiał źródłowy był tak znikomy, powiększona rola kompetencji (swoja wizja przedstawionych czasów) autora w opisie i ocenie wydarzeń, była jedynym metodą realizacji postawionego celu. Dotyczące czasów późniejszych powieści Kraszewskiego są już tego aspektu w znacznym stopniu pozbawione - opierają się na bogato reprezentowanej w dziele, czasem nawet zbyt nużącej czytelnika, dokumentacji faktograficznej.
Zobacz także: POWIEŚĆ HISTORYCZNA