Co znaczy SENTYMENTALIZM:
Kierunek silnie zaznaczył swą obecność w oświeceniowej myśli filozoficznej, socjalnej, w obyczajowości i poezji europejskiej od połowy XVIII w. Sama nazwa została spopularyzowana dzięki tytułowi powieści L. Sterne´a (Podróż sentymentalna). Zwolennikom tego nurtu obce były założenia racjonalizmu patronującego klasycyzmowi, a również hedonistyczne i epikurejskie tendencje rokoka. Sentymentalizm jako prąd literacki odwoływał się do myśli filozoficznej, która skupiła uwagę na człowieku jako podmiocie poznającym świat, a również na relacjach i więziach międzyludzkich. Najwyższą rangę w procesie myślenia i w działaniach człowieka wyznaczono sferze emocjonalnej. Za jego pierwotną i naczelną cecha uznawano umiejętność odczuwania. Akcentowano brak harmonii w świecie, niekorzystny wpływ postępu i cywilizacji na charakter więzi międzyludzkich. Czerpano inspiracje z empirycznej myśl D. Hume´a, dotyczącej doświadczeń zmysłowych i umiejętności odczuwania, a również z rozważań J. Locke´a na temat postrzeżeń i wewnętrznej refleksji jako źródła ludzkiego doświadczenia i metody poznawania świata.
Po raz pierwszy postać zwartego i całościowego mechanizmu w aspekcie filozoficznym, światopoglądowym i literackim sentymentalizm uzyskał pod piórem J.J. Rousseau. W dziedzinie zjawisk socjalnych przedstawiciele tego nurtu, w nawiązaniu do rozpraw i dzieł literackich genewskiego myśliciela (Umowy socjalnej, Nowej Heloizy, Emila), głosili ideę powrotu do natury, tzn. do pierwotnych cech znamiennych dla rodzaju ludzkiego, ale utraconych w wyniku przemian cywilizacyjnych, między innymi uczuciowej wrażliwości, dobroci, przyjaźni, miłości, humanitaryzmu. Prócz dzieł Rousseau najważniejsze znaczenie dla rozwoju sentymentalnych tendencji w poezji europejskiej miały Cierpienia młodego Wertera Goethego, Pieśni Osjana Macphersona, powieści S. Richardsona i Sterne´a, sielanki i poematy S. Gessnera, dramy mieszczańskie Diderota i Lessinga, a również twórczość liryczna i sceniczna Schillera.
Poezja sentymentalna wykreowała nowy wzorzec bohatera literackiego: człowieka czułego, wrażliwego, postrzegającego świat, innych ludzi i szeroko pojętą naturę w pierwszej kolejności poprzez pryzmat związków uczuciowych. Pisarze podejmowali w tekstach poetyckich i prozie powieściowej udane próby pogłębiania psychologicznego wizerunku postaci. Akcentując rangę emocjonalnej sfery życia, postulowali wpajanie w procesie wychowania, a w dalszym ciągu przestrzeganie w społecznym współżyciu zdrowych zasad moralnych i poszanowania dla naturalnych praw człowieka. W pierwszej kolejności chodziło o zasadę równości wszystkich ludzi z racji na wspólną rodzajowi ludzkiemu umiejętność odczuwania, niezależną od pochodzenia, majętności, wpływów i praw politycznych, predyspozycji intelektualnych i władz rozumowych. Takie poglądy cieszyły się sporą popularnością w szczególności na Zachodzie, gdzie przedstawiciele mieszczaństwa ze wzmożoną siłą dopominali się o socjalny awans i przyznanie praw obywatelskich.
W Polsce poezja sentymentalizmu intensywnie rozwijała się w drugiej połowie XVIII i najpierw XIX w. W pierwszej fazie sentymentalizmu (do końca XVIII w.) tworzyli: F. Karpiński, F.D. Kniaźnin, M.D. Krajewski, F.S. Jezierski, J. Jasiński, S. Staszic, W. Bogusławski, J.U. Niemcewicz. W drugim okresie (pierwsze dwudziestolecie XIX w.), bliskim już tendencjom preromantycznym, pisali między innymi: W. Reklewski, K. Brodziński, C. Godebski, M. Wirtemberska, L. Kropiński, F. Bernatowicz, J.P. Woronicz. W przeciwieństwie od artystów klasycystycznych przedstawiciele sentymentalizmu nie byli związani ze stołecznym ośrodkiem dworskim. Najczęściej tworzyli na prowincji (między innymi Karpiński), w zorganizowanym poprzez Czartoryskich ośrodku puławskim (Kniaźnin), utrzymywali kontakty z przedstawicielami radykalnej myśli ideowo politycznej, a w drugim okresie należeli do kręgów ziemiańskich albo żołnierskich. Cechy twórczości sentymentalistów (powiązane z doborem tematyki moralnej i tonacji stylistycznej, wątków osobistych i narodowych i kreacji bohaterów rozważających problem odbudowy emocjonalnych więzi międzyludzkich, a również miejsca wrażliwej jednostki w społeczeństwie) oddziaływały na majątek pisarzy klasycyzmu i rokoka. Teoretyczne refleksje nad poezją sentymentalną, wzorcem poety i zadaniami literaturze Karpiński zawarł w rozprawie O wymowie w prozie lub wierszu (1782).
Po okresie adaptacji i tłumaczeń dram mieszczańskich (w latach 60. XVIII w.) przyszedł chwilę na oryginalne dzieła rodzime. Do gatunków uprawianych poprzez artystów sentymentalnych należały między innymi: sielanka (szczególnie popularna w odmianie czułej), pieśń, oda, duma, elegia, powieść epistolarna, drama mieszczańska. Poeci czerpali także inspiracje z ludowego folkloru. Dotyczyły one raczej tematycznych, metrycznych i wersyfikacyjnych wzorców pieśni ludowej. Sentymentalni artysty podporządkowywali językową warstwę utworów zasadzie prostoty, delikatności i łagodności. Programowo rezygnowali z ozdobnego, retorycznego stylu, alegorii i personifikacji. Preferowali schemat języka bliskiego mowie potocznej, unikali jednak nadmiernej ekspresji. ¬ródeł twórczości raczej upatrywano w wewnętrznym przeżyciu. Odrzucono wszelakie sztywne reguły, krępujące wyobraźnię i ograniczające swobodę tworzenia. Celem pisarstwa było ukazywanie wewnętrznego życia człowieka i kształtowanie autentycznych więzi międzyludzkich, opartych na zrozumieniu i sympatii.
Pisarze sentymentalnego nurtu operowali w dziełach stałym zestawem motywów i tematów. Regularnie sytuowali czułych, "przeżywających" bohaterów w naturalnej scenerii sprzyjającej wyznaniom miłosnym, refleksjom nad uczuciami przyjacielskimi i rodzinnymi, a również nad pięknem i urokiem samej przyrody. Akcentowali wyobcowanie wrażliwej jednostki, zmagającej się z swoimi uczuciami i myślami w samotności, z dala od innych ludzi, od cywilizowanego świata skażonego obłudą, zakłamaniem i pogonią za pozornymi wartościami. Ten charakterystyczny zespół motywów, a nawet swoistych rekwizytów błyskawicznie uległ silnej konwencjonalizacji i stał się elementem rozpoznawczym sentymentalnej poetyki.
Modelowi sentymentalnej uczuciowości patronowały westchnienia, melancholijne żale, skargi obficie skrapiane łzami. Do rekwizytów kręgu arkadyjskiego należały przedmioty pasterskie: spleciony z kwiatów wieniec, kosz z malinami, laska (albo kij), szemrzący ruczaj, rodzima roślinność i tym podobne Przeważnie podejmowano temat dobra i szlachetności pierwotnej natury przeciwstawionej złu cywilizacji. Obraz wyidealizowanej, niemal arkadyjskiej wsi kontrastował z wizją zdegenerowanego miasta. Analogiczny wydźwięk miało przeciwstawianie uroków sielskiego dzieciństwa i młodości doświadczeniom i porażkom wieku dojrzałego i poczuciu życiowego, emocjonalnego niespełnienia. Istotne miejsce w liryce sentymentalnej zajmowały refleksje o charakterze religijnym, moralnym i patriotycznym. Na uwagę zasługują próby powstania w literaturze i powieściowej prozie tego nurtu języka literackiego oddającego indywidualne, osobiste przeżycia, zróżnicowane uczucia i nastroje i stany emocjonalne mające wpływ na kształtowanie wewnętrznego portretu jednostki. Majątek artystów sentymentalnych szczególnie w latach 20. XIX w. zawierał przesłanki, które stanowiły wyraźną zapowiedź romantyzmu.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: BRODZIŃSKI KAZIMIERZ, DUMA, ELEGIA, FILOZOFIA I ŚWIATOPOGLˇD, KARPIŃSKI FRANCISZEK, KNIA¬NIN FRANCISZEK DIONIZY, O KLASYCZNOŚCI I ROMANTYCZNOŚCI TUDZIEŻ O DUCHU Literaturze POLSKIEJ, O WYMOWIE W PROZIE Lub WIERSZU, SIELANKA
Po raz pierwszy postać zwartego i całościowego mechanizmu w aspekcie filozoficznym, światopoglądowym i literackim sentymentalizm uzyskał pod piórem J.J. Rousseau. W dziedzinie zjawisk socjalnych przedstawiciele tego nurtu, w nawiązaniu do rozpraw i dzieł literackich genewskiego myśliciela (Umowy socjalnej, Nowej Heloizy, Emila), głosili ideę powrotu do natury, tzn. do pierwotnych cech znamiennych dla rodzaju ludzkiego, ale utraconych w wyniku przemian cywilizacyjnych, między innymi uczuciowej wrażliwości, dobroci, przyjaźni, miłości, humanitaryzmu. Prócz dzieł Rousseau najważniejsze znaczenie dla rozwoju sentymentalnych tendencji w poezji europejskiej miały Cierpienia młodego Wertera Goethego, Pieśni Osjana Macphersona, powieści S. Richardsona i Sterne´a, sielanki i poematy S. Gessnera, dramy mieszczańskie Diderota i Lessinga, a również twórczość liryczna i sceniczna Schillera.
Poezja sentymentalna wykreowała nowy wzorzec bohatera literackiego: człowieka czułego, wrażliwego, postrzegającego świat, innych ludzi i szeroko pojętą naturę w pierwszej kolejności poprzez pryzmat związków uczuciowych. Pisarze podejmowali w tekstach poetyckich i prozie powieściowej udane próby pogłębiania psychologicznego wizerunku postaci. Akcentując rangę emocjonalnej sfery życia, postulowali wpajanie w procesie wychowania, a w dalszym ciągu przestrzeganie w społecznym współżyciu zdrowych zasad moralnych i poszanowania dla naturalnych praw człowieka. W pierwszej kolejności chodziło o zasadę równości wszystkich ludzi z racji na wspólną rodzajowi ludzkiemu umiejętność odczuwania, niezależną od pochodzenia, majętności, wpływów i praw politycznych, predyspozycji intelektualnych i władz rozumowych. Takie poglądy cieszyły się sporą popularnością w szczególności na Zachodzie, gdzie przedstawiciele mieszczaństwa ze wzmożoną siłą dopominali się o socjalny awans i przyznanie praw obywatelskich.
W Polsce poezja sentymentalizmu intensywnie rozwijała się w drugiej połowie XVIII i najpierw XIX w. W pierwszej fazie sentymentalizmu (do końca XVIII w.) tworzyli: F. Karpiński, F.D. Kniaźnin, M.D. Krajewski, F.S. Jezierski, J. Jasiński, S. Staszic, W. Bogusławski, J.U. Niemcewicz. W drugim okresie (pierwsze dwudziestolecie XIX w.), bliskim już tendencjom preromantycznym, pisali między innymi: W. Reklewski, K. Brodziński, C. Godebski, M. Wirtemberska, L. Kropiński, F. Bernatowicz, J.P. Woronicz. W przeciwieństwie od artystów klasycystycznych przedstawiciele sentymentalizmu nie byli związani ze stołecznym ośrodkiem dworskim. Najczęściej tworzyli na prowincji (między innymi Karpiński), w zorganizowanym poprzez Czartoryskich ośrodku puławskim (Kniaźnin), utrzymywali kontakty z przedstawicielami radykalnej myśli ideowo politycznej, a w drugim okresie należeli do kręgów ziemiańskich albo żołnierskich. Cechy twórczości sentymentalistów (powiązane z doborem tematyki moralnej i tonacji stylistycznej, wątków osobistych i narodowych i kreacji bohaterów rozważających problem odbudowy emocjonalnych więzi międzyludzkich, a również miejsca wrażliwej jednostki w społeczeństwie) oddziaływały na majątek pisarzy klasycyzmu i rokoka. Teoretyczne refleksje nad poezją sentymentalną, wzorcem poety i zadaniami literaturze Karpiński zawarł w rozprawie O wymowie w prozie lub wierszu (1782).
Po okresie adaptacji i tłumaczeń dram mieszczańskich (w latach 60. XVIII w.) przyszedł chwilę na oryginalne dzieła rodzime. Do gatunków uprawianych poprzez artystów sentymentalnych należały między innymi: sielanka (szczególnie popularna w odmianie czułej), pieśń, oda, duma, elegia, powieść epistolarna, drama mieszczańska. Poeci czerpali także inspiracje z ludowego folkloru. Dotyczyły one raczej tematycznych, metrycznych i wersyfikacyjnych wzorców pieśni ludowej. Sentymentalni artysty podporządkowywali językową warstwę utworów zasadzie prostoty, delikatności i łagodności. Programowo rezygnowali z ozdobnego, retorycznego stylu, alegorii i personifikacji. Preferowali schemat języka bliskiego mowie potocznej, unikali jednak nadmiernej ekspresji. ¬ródeł twórczości raczej upatrywano w wewnętrznym przeżyciu. Odrzucono wszelakie sztywne reguły, krępujące wyobraźnię i ograniczające swobodę tworzenia. Celem pisarstwa było ukazywanie wewnętrznego życia człowieka i kształtowanie autentycznych więzi międzyludzkich, opartych na zrozumieniu i sympatii.
Pisarze sentymentalnego nurtu operowali w dziełach stałym zestawem motywów i tematów. Regularnie sytuowali czułych, "przeżywających" bohaterów w naturalnej scenerii sprzyjającej wyznaniom miłosnym, refleksjom nad uczuciami przyjacielskimi i rodzinnymi, a również nad pięknem i urokiem samej przyrody. Akcentowali wyobcowanie wrażliwej jednostki, zmagającej się z swoimi uczuciami i myślami w samotności, z dala od innych ludzi, od cywilizowanego świata skażonego obłudą, zakłamaniem i pogonią za pozornymi wartościami. Ten charakterystyczny zespół motywów, a nawet swoistych rekwizytów błyskawicznie uległ silnej konwencjonalizacji i stał się elementem rozpoznawczym sentymentalnej poetyki.
Modelowi sentymentalnej uczuciowości patronowały westchnienia, melancholijne żale, skargi obficie skrapiane łzami. Do rekwizytów kręgu arkadyjskiego należały przedmioty pasterskie: spleciony z kwiatów wieniec, kosz z malinami, laska (albo kij), szemrzący ruczaj, rodzima roślinność i tym podobne Przeważnie podejmowano temat dobra i szlachetności pierwotnej natury przeciwstawionej złu cywilizacji. Obraz wyidealizowanej, niemal arkadyjskiej wsi kontrastował z wizją zdegenerowanego miasta. Analogiczny wydźwięk miało przeciwstawianie uroków sielskiego dzieciństwa i młodości doświadczeniom i porażkom wieku dojrzałego i poczuciu życiowego, emocjonalnego niespełnienia. Istotne miejsce w liryce sentymentalnej zajmowały refleksje o charakterze religijnym, moralnym i patriotycznym. Na uwagę zasługują próby powstania w literaturze i powieściowej prozie tego nurtu języka literackiego oddającego indywidualne, osobiste przeżycia, zróżnicowane uczucia i nastroje i stany emocjonalne mające wpływ na kształtowanie wewnętrznego portretu jednostki. Majątek artystów sentymentalnych szczególnie w latach 20. XIX w. zawierał przesłanki, które stanowiły wyraźną zapowiedź romantyzmu.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: BRODZIŃSKI KAZIMIERZ, DUMA, ELEGIA, FILOZOFIA I ŚWIATOPOGLˇD, KARPIŃSKI FRANCISZEK, KNIA¬NIN FRANCISZEK DIONIZY, O KLASYCZNOŚCI I ROMANTYCZNOŚCI TUDZIEŻ O DUCHU Literaturze POLSKIEJ, O WYMOWIE W PROZIE Lub WIERSZU, SIELANKA
- Co znaczy SZKOLNICTWO I NAUKA:
- Porównanie szkolnictwa w Polsce średniowiecznej wiązały się w pierwszej kolejności z ewangelizacyjną i kulturotwórczą działalnością Kościoła. Pierwsze szkoły katedralne i kolegiackie poświęcone dla kształcenia sentymentalizm co znaczy.
- Krzyżówka ŚWIĘTA MIŁOŚCI KOCHANEJ OJCZYZNY...:
- Dlaczego incipit miała jedna z oktaw IX pieśni Myszeidy Ignacego Krasickiego, którą A. Naruszewicz wydrukował w Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych (1774) jako samodzielny tekst i którą potem tytułowano Hymn sentymentalizm krzyżówka.
- Co to jest ŚWIˇTYNIA SYBILLI:
- Jak lepiej Woronicza opisuje i uświetnia zaprojektowaną poprzez Ch. P. Aignera budowlę, którą wzniesiono z inicjatywy Izabeli Czartoryskiej w Puławach, odbudowanych po zniszczeniach wojennych. Poemat sentymentalizm co to jest.
- Słownik SZTUKI PLASTYCZNE I ARCHITEKTURA:
- Kiedy pewne podobieństwa pomiędzy periodyzacją (zobacz) literatury renesansowej a periodyzacją sztuk plastycznych i architektury. Przyjmuje się, Iż początki sztuki renesansowej w Polsce, tak zwany sentymentalizm słownik.
- Czym jest SZTUKI PLASTYCZNE I ARCHITEKTURA:
- Od czego zależy Polsce od 1947 r. złożyły się prądy obowiązujące w Europie od początków stulecia i przeżycia i doświadczenia wojenne. Naturalne było, Iż artyści powszechnie powracali do twórczości przerwanej w 1939 sentymentalizm czym jest.
Czym jest sentymentalizm znaczenie w Motywy literatura S .
