Co znaczy SATYRA:
Autorzy utworów poetyckich ujętych w ramy tego gatunku w sposób wyjaskrawiony przedstawiali i krytycznie oceniali różnorodne zjawiska ówczesnej rzeczywistości, które uznali za naganne i społecznie szkodliwe. Z racji na "chłoszczący" charakter satyra była jednym z koronnych gatunków klasycyzmu. Pełnię artystyczną i największą frekwencję ten gatunek osiągnął w poezji doby stanisławowskiej. Jego programowy dydaktyzm i perswazyjne wpływ na czytelników znakomicie służyły zadaniom, jakie ludziom pióra wyznaczono w ogromnym dziele moralnego i społecznego uzdrowienia narodu i naprawy i umocnienia instytucji państwowych w Rzeczypospolitej drugiej połowy XVIII w. Na praktykę pisarską oświeceniowych satyryków wpłynęła rodzima tradycja (satyry K. Opalińskiego), w pierwszej kolejności jednak inspirująco oddziałali mistrzowie antyczni, których spuścizna dostarczała wzorcowych rozwiązań artystycznych, a równocześnie podnosiła literacką i socjalną rangę gatunku. Poeci drugiej połowy XVIII w. nawiązywali do obyczajowych satyr Horacego, zawierających przedmioty łagodnego humoru i filozoficznej refleksji, do filozoficzno moralnych tekstów Persjusza, podejmujących problematykę socjalną, a również do ostrych satyr Juwenalisa, bez względu chłoszczących wady socjalne i obnażających ich powody. Spośród nowożytnych satyryków w Polsce uznaniem cieszyli się N. Boileau i A. Pope. Tłumaczenia i parafrazy ich tekstów publikowano na łamach "Monitora", "Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych", a również w odrębnych edycjach. Najwybitniejszymi satyrykami w polskiej poezji oświeceniowej byli Ignacy Krasicki i Adam Naruszewicz.
Satyrycy poddawali krytycznej ocenie ludzkie wady i słabości i naganne postawy i zachowania dostrzegane w sferze obyczajowej, politycznej i socjalnej. Aby publicznie napiętnować i ośmieszyć niepożądane zjawiska, występowali w roli pedagogów, sceptycznych obserwatorów albo oskarżycieli. Dyskredytując w utworach zjawiska uznane za niepożądane i szkodliwe, stosowali technikę wyolbrzymienia i karykatury, a również posługiwali się ironią i parodią. Ponadto wprowadzali do utworów komizm słowny i sytuacyjny i komizm postaci. Aby odświeżyć i ożywić użytkowane dotąd sposoby socjalnej perswazji, wzbogacono formy podawcze, użytkowane dotąd w rodzimej i obcej satyrze. Utworom nadawano formę monologu przemówienia, opowiadania o zdarzeniu albo rozmowy. Partie dialogowe wprowadzane do nadrzędnej konstrukcji monologu satyrycy przeważnie wykorzystywali do krytycznej autocharakterystyki mówiących postaci. Mistrzowsko metodą dialogową operował Krasicki, kreśląc między innymi w Żonie modnej i Pijaństwie wybitne wizerunki postaci uosabiających ośmieszane wady wskazane w tytułach tekstów. Również Naruszewicz (między innymi w Pochlebstwie) wzmacniał krytyczny wydźwięk utworów, w celach parodystycznych udzielając głosu ośmieszanym postaciom. Wybitne efekty literackie i wzmocnienie perswazyjnych aspektów wypowiedzi przynosiło także umiejętne operowanie ironią. W sposób mistrzowski uczynił to Krasicki w dedykacyjnej satyrze Do króla, a Naruszewicz w Chudym literacie. Interesującym rozwiązaniem, użytkowanym regularnie poprzez drugiego z autorów, było wprowadzanie do opowiadania o pewnym zdarzeniu albo jakiejś sytuacji licznych przykładów niepożądanego zjawiska krytykowanego w satyrze - takie rozwiązanie zastosował między innymi Naruszewicz w Redutach.
Ganiąc i napominając polskie społeczeństwo, satyrycy przestrzegali zasady bezimienności krytycznych uwag, która wykluczała osobiste, personalnie skonkretyzowane napaści i przytyki. Krasicki na łamach "Monitora" (1765, nr 51) ostro występował przeciwko łamaniu tej reguły: "Powstaję i powstawać będę na [...] każdego pijaka i złoczyńcę, lecz palcem wytykać nikogo nie chcę ani mam wolą. Występki, nie ludzie, są moimi nieprzyjaciółmi [...]". Obowiązek bezimienności adresu krytyki akcentowali teoretycy doby stanisławowskiej (Krasicki, F.N. Golański) i w momencie porozbiorowym (L. Osiński, E. Słowacki). F.K. Dmochowski w Sztuce rymotwórczej (1788) radził: "Szydzić z wad, karcić błędy, oszczędzać osoby". Zalecano ponadto skupianie uwagi na zjawiskach o charakterze ogólnym, powszechnym, na trwałych cechach ludzkiej natury. W rezultacie nagromadzenia wad bohaterzy tracili więc jednostkowy, indywidualny charakter, a nabierali znamion "typu". W galerii karykatur skreślonych piórem Krasickiego i Naruszewicza znalazły się postaci przekupnych sędziów, fircyków, oszustów i krętaczy, modnych żon, szlachciców trwoniących majątki, hazardzistów i opojów, bezwzględnych, okrutnych panów i pochlebczych dworaków.
W obyczajowej satyrze oświeceniowej przewijał się stały zespół motywów tematycznych, co niejednokrotnie ujawniało się nawet w zbieżności tytułów tekstów różnych autorów. Do obiegowych motywów należała krytyka wad ludzi młodych (na przykład Krasickiego Przestroga młodemu) i kobiet (Naruszewicza Małżeństwo, Krasickiego Małżeństwo), okrucieństwa panów (Krasickiego Pan niewart sługi), pijaństwa (Krasickiego Pijaństwo), ślepego hołdowania obcej modzie i cudzoziemskim obyczajom (Krasickiego Żona modna), życia w zbytku (Naruszewicza Wiek zepsuty, Krasickiego Marnotrawstwo) i nieszczerości i obłudy życia dworskiego (Krasickiego Życie dworskie, Naruszewicza Wiek zepsuty i Pochlebstwo). Stałe wątki osadzano w ówczesnych realiach historycznych i socjalnych. Przestrzegając zasady uogólnienia i typowości, kreowano niekorzystne postaci reprezentujące środowisko stolicy albo szlachecką prowincję. Kreślono wizerunki zatwardziałych obrońców starego porządku, zdegenerowanych moralnie przeciwników żadnych przemian i reform, a również bezkrytycznie zapatrzonych w obcą modę kosmopolitów odrzucających rodzime wzorce obyczajowe.
Mając na uwadze dobro publiczne, autorzy wskazywali niekorzystne konsekwencje, jakie krytykowane zjawiska i postawy pociągały za sobą w życiu ówczesnego społeczeństwa - w sferze obyczajowej, politycznej i w relacjach międzyludzkich. Ostrze krytyki wymierzone było także przeciw społecznemu przyzwoleniu na szerzenie się zepsucia moralnego i obłudy, przeciwko nieuctwu, ciemnocie i egoizmowi stanowemu szlachty, a również degeneracji instytucji życia publicznego i anarchii szerzącej się w państwie na skutek samowoli i prywaty możnych. Podstawą mechanizmu wartości, wobec którego satyrycy sytuowali krytyczną ocenę ludzkich postaw i zachowań, było przekonanie o konieczności podporządkowania interesów jednostki racjom ogółu, wypełniania poprzez członków narodowej społeczności ustalonych obowiązków i powinności wobec państwie w duchu moralnej i obywatelskiej odpowiedzialności za los ojczyzny. Żywioł satyryczny, z uwagi na sugestywność i siłę dydaktycznego oddziaływania, przenikał również do innych gatunków uprawianych w poezji oświeceniowej, między innymi do listu poetyckiego, ody, komedii (F. Zabłockiego Sarmatyzm, J.U. Niemcewicza Powrót posła), powieści (Krasickiego Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki) i ówczesnej publicystyki.
W poezji drugiej połowy XVIII w. ukształtowały się dwie "szkoły" satyry: Naruszewicza i Krasickiego. Obaj artysty podejmowali wspólne tematy, operowali podobnymi motywami, ale ich teksty wyraźnie różnią się pod względem metod literackich, użytkowanych w celu diagnozy i oceny niepożądanych zjawisk, dostrzeżonych w ówczesnej rzeczywistości. Antymagnackie wystąpienia Naruszewicza cechuje nadzwyczajnie ostra tonacja, kaznodziejski ton wypowiedzi, pasja oskarżycielska, bezkompromisowe piętnowanie ciemnoty i zacofania szlacheckiej prowincji. Pisarz preferował argumentację emocjonalną, posługiwał się rozbudowanymi ujęciami metaforycznymi i obrazowymi porównaniami. Stosował parodystyczne i groteskowe zabiegi deformujące na zasadach hiperboli krytykowaną rzeczywistość polską. Posługiwał się w satyrach potocznym, regularnie dosadnym językiem, nierzadko operując inwektywami i wyzwiskami.
Odmienną strategię dydaktyczną stosował Krasicki, który nawiązywał do horacjańskiego wzorca satyry. W wypowiedziach przydzielonych dla braci szlacheckiej operował raczej argumentami racjonalnymi. Wobec nagannych zjawisk przyjmował postawę nie tyle grzmiącego kaznodziei ogarniętego pasją oskarżycielską, ile raczej sceptycznego obserwatora, filozofa odnoszącego się z rozwagą i pewnego rodzaju wyrozumiałością do słabości ludzkiej natury. Z pewnym umiarem i powściągliwością formułował krytyczne oceny, nierzadko rezygnując z natrętnego moralizatorstwa. Szczegółowo obserwował i opisywał naganne zjawiska, lecz ich wartościowanie przeważnie pozostawiał czytelnikom, do których (podobnie jak w bajkach) kierował pouczenia w formie prostych, ogólnych wskazań moralnych. Z upodobaniem posługiwał się dyskretną ironią, dowcipem, ?Xagodnym żartem i ciepłym komizmem. Język satyr podporządkował zasadom logicznej klarowności, zwięzłości i jasności wywodu.
Od zalecanej poprzez teoretyków satyry zasady bezimienności krytyki oświeceniowi autorzy odstępowali wówczas, gdy wyznaczali swym tekstom rolę narzędzia walki politycznej. W momencie Sejmu Czteroletniego anonimowo wydawana albo krążąca w odpisach, ostra satyra o cechach paszkwilu (między innymi autorstwa Zabłockiego i Niemcewicza) godziła w konkretne osoby. Analogiczne teksty powstawały u schyłku XVIII w. - w momencie targowicy i insurekcji kościuszkowskiej. Anonimowe "pisma uszczypliwe" (kuplety, wiersze okolicznościowe, epigramaty, listy poetyckie) przekształcały się wówczas w pamflet. Imienną satyrę polityczną uprawiano również w pierwszych dziesięcioleciach XIX w.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: CHUDY LITERAT, DO KRÓLA, OKOLICZNOŚCIOWA Literatura POLITYCZNA, PAMFLET, REDUTY
Satyrycy poddawali krytycznej ocenie ludzkie wady i słabości i naganne postawy i zachowania dostrzegane w sferze obyczajowej, politycznej i socjalnej. Aby publicznie napiętnować i ośmieszyć niepożądane zjawiska, występowali w roli pedagogów, sceptycznych obserwatorów albo oskarżycieli. Dyskredytując w utworach zjawiska uznane za niepożądane i szkodliwe, stosowali technikę wyolbrzymienia i karykatury, a również posługiwali się ironią i parodią. Ponadto wprowadzali do utworów komizm słowny i sytuacyjny i komizm postaci. Aby odświeżyć i ożywić użytkowane dotąd sposoby socjalnej perswazji, wzbogacono formy podawcze, użytkowane dotąd w rodzimej i obcej satyrze. Utworom nadawano formę monologu przemówienia, opowiadania o zdarzeniu albo rozmowy. Partie dialogowe wprowadzane do nadrzędnej konstrukcji monologu satyrycy przeważnie wykorzystywali do krytycznej autocharakterystyki mówiących postaci. Mistrzowsko metodą dialogową operował Krasicki, kreśląc między innymi w Żonie modnej i Pijaństwie wybitne wizerunki postaci uosabiających ośmieszane wady wskazane w tytułach tekstów. Również Naruszewicz (między innymi w Pochlebstwie) wzmacniał krytyczny wydźwięk utworów, w celach parodystycznych udzielając głosu ośmieszanym postaciom. Wybitne efekty literackie i wzmocnienie perswazyjnych aspektów wypowiedzi przynosiło także umiejętne operowanie ironią. W sposób mistrzowski uczynił to Krasicki w dedykacyjnej satyrze Do króla, a Naruszewicz w Chudym literacie. Interesującym rozwiązaniem, użytkowanym regularnie poprzez drugiego z autorów, było wprowadzanie do opowiadania o pewnym zdarzeniu albo jakiejś sytuacji licznych przykładów niepożądanego zjawiska krytykowanego w satyrze - takie rozwiązanie zastosował między innymi Naruszewicz w Redutach.
Ganiąc i napominając polskie społeczeństwo, satyrycy przestrzegali zasady bezimienności krytycznych uwag, która wykluczała osobiste, personalnie skonkretyzowane napaści i przytyki. Krasicki na łamach "Monitora" (1765, nr 51) ostro występował przeciwko łamaniu tej reguły: "Powstaję i powstawać będę na [...] każdego pijaka i złoczyńcę, lecz palcem wytykać nikogo nie chcę ani mam wolą. Występki, nie ludzie, są moimi nieprzyjaciółmi [...]". Obowiązek bezimienności adresu krytyki akcentowali teoretycy doby stanisławowskiej (Krasicki, F.N. Golański) i w momencie porozbiorowym (L. Osiński, E. Słowacki). F.K. Dmochowski w Sztuce rymotwórczej (1788) radził: "Szydzić z wad, karcić błędy, oszczędzać osoby". Zalecano ponadto skupianie uwagi na zjawiskach o charakterze ogólnym, powszechnym, na trwałych cechach ludzkiej natury. W rezultacie nagromadzenia wad bohaterzy tracili więc jednostkowy, indywidualny charakter, a nabierali znamion "typu". W galerii karykatur skreślonych piórem Krasickiego i Naruszewicza znalazły się postaci przekupnych sędziów, fircyków, oszustów i krętaczy, modnych żon, szlachciców trwoniących majątki, hazardzistów i opojów, bezwzględnych, okrutnych panów i pochlebczych dworaków.
W obyczajowej satyrze oświeceniowej przewijał się stały zespół motywów tematycznych, co niejednokrotnie ujawniało się nawet w zbieżności tytułów tekstów różnych autorów. Do obiegowych motywów należała krytyka wad ludzi młodych (na przykład Krasickiego Przestroga młodemu) i kobiet (Naruszewicza Małżeństwo, Krasickiego Małżeństwo), okrucieństwa panów (Krasickiego Pan niewart sługi), pijaństwa (Krasickiego Pijaństwo), ślepego hołdowania obcej modzie i cudzoziemskim obyczajom (Krasickiego Żona modna), życia w zbytku (Naruszewicza Wiek zepsuty, Krasickiego Marnotrawstwo) i nieszczerości i obłudy życia dworskiego (Krasickiego Życie dworskie, Naruszewicza Wiek zepsuty i Pochlebstwo). Stałe wątki osadzano w ówczesnych realiach historycznych i socjalnych. Przestrzegając zasady uogólnienia i typowości, kreowano niekorzystne postaci reprezentujące środowisko stolicy albo szlachecką prowincję. Kreślono wizerunki zatwardziałych obrońców starego porządku, zdegenerowanych moralnie przeciwników żadnych przemian i reform, a również bezkrytycznie zapatrzonych w obcą modę kosmopolitów odrzucających rodzime wzorce obyczajowe.
Mając na uwadze dobro publiczne, autorzy wskazywali niekorzystne konsekwencje, jakie krytykowane zjawiska i postawy pociągały za sobą w życiu ówczesnego społeczeństwa - w sferze obyczajowej, politycznej i w relacjach międzyludzkich. Ostrze krytyki wymierzone było także przeciw społecznemu przyzwoleniu na szerzenie się zepsucia moralnego i obłudy, przeciwko nieuctwu, ciemnocie i egoizmowi stanowemu szlachty, a również degeneracji instytucji życia publicznego i anarchii szerzącej się w państwie na skutek samowoli i prywaty możnych. Podstawą mechanizmu wartości, wobec którego satyrycy sytuowali krytyczną ocenę ludzkich postaw i zachowań, było przekonanie o konieczności podporządkowania interesów jednostki racjom ogółu, wypełniania poprzez członków narodowej społeczności ustalonych obowiązków i powinności wobec państwie w duchu moralnej i obywatelskiej odpowiedzialności za los ojczyzny. Żywioł satyryczny, z uwagi na sugestywność i siłę dydaktycznego oddziaływania, przenikał również do innych gatunków uprawianych w poezji oświeceniowej, między innymi do listu poetyckiego, ody, komedii (F. Zabłockiego Sarmatyzm, J.U. Niemcewicza Powrót posła), powieści (Krasickiego Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki) i ówczesnej publicystyki.
W poezji drugiej połowy XVIII w. ukształtowały się dwie "szkoły" satyry: Naruszewicza i Krasickiego. Obaj artysty podejmowali wspólne tematy, operowali podobnymi motywami, ale ich teksty wyraźnie różnią się pod względem metod literackich, użytkowanych w celu diagnozy i oceny niepożądanych zjawisk, dostrzeżonych w ówczesnej rzeczywistości. Antymagnackie wystąpienia Naruszewicza cechuje nadzwyczajnie ostra tonacja, kaznodziejski ton wypowiedzi, pasja oskarżycielska, bezkompromisowe piętnowanie ciemnoty i zacofania szlacheckiej prowincji. Pisarz preferował argumentację emocjonalną, posługiwał się rozbudowanymi ujęciami metaforycznymi i obrazowymi porównaniami. Stosował parodystyczne i groteskowe zabiegi deformujące na zasadach hiperboli krytykowaną rzeczywistość polską. Posługiwał się w satyrach potocznym, regularnie dosadnym językiem, nierzadko operując inwektywami i wyzwiskami.
Odmienną strategię dydaktyczną stosował Krasicki, który nawiązywał do horacjańskiego wzorca satyry. W wypowiedziach przydzielonych dla braci szlacheckiej operował raczej argumentami racjonalnymi. Wobec nagannych zjawisk przyjmował postawę nie tyle grzmiącego kaznodziei ogarniętego pasją oskarżycielską, ile raczej sceptycznego obserwatora, filozofa odnoszącego się z rozwagą i pewnego rodzaju wyrozumiałością do słabości ludzkiej natury. Z pewnym umiarem i powściągliwością formułował krytyczne oceny, nierzadko rezygnując z natrętnego moralizatorstwa. Szczegółowo obserwował i opisywał naganne zjawiska, lecz ich wartościowanie przeważnie pozostawiał czytelnikom, do których (podobnie jak w bajkach) kierował pouczenia w formie prostych, ogólnych wskazań moralnych. Z upodobaniem posługiwał się dyskretną ironią, dowcipem, ?Xagodnym żartem i ciepłym komizmem. Język satyr podporządkował zasadom logicznej klarowności, zwięzłości i jasności wywodu.
Od zalecanej poprzez teoretyków satyry zasady bezimienności krytyki oświeceniowi autorzy odstępowali wówczas, gdy wyznaczali swym tekstom rolę narzędzia walki politycznej. W momencie Sejmu Czteroletniego anonimowo wydawana albo krążąca w odpisach, ostra satyra o cechach paszkwilu (między innymi autorstwa Zabłockiego i Niemcewicza) godziła w konkretne osoby. Analogiczne teksty powstawały u schyłku XVIII w. - w momencie targowicy i insurekcji kościuszkowskiej. Anonimowe "pisma uszczypliwe" (kuplety, wiersze okolicznościowe, epigramaty, listy poetyckie) przekształcały się wówczas w pamflet. Imienną satyrę polityczną uprawiano również w pierwszych dziesięcioleciach XIX w.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: CHUDY LITERAT, DO KRÓLA, OKOLICZNOŚCIOWA Literatura POLITYCZNA, PAMFLET, REDUTY
- Co znaczy SZKOLNICTWO:
- Porównanie renesansu odziedziczyło sporo przedmiotów po epoce poprzedniej. Nadal istnieją i rozwijają się szkoły elementarne - parafialne, kolegiackie i katedralne, które przez wzgląd na rozwijającą się satyra co znaczy.
- Krzyżówka SZARA STREFA:
- Dlaczego Szara strefa to opowieść o wzroku poetyckim Różewicza. Pośrodku wielu lat poetyckiej działalności powiodło mu się odzyskać specyficzną umiejętność percepowania rzeczywistości, którą w dzieciństwie satyra krzyżówka.
- Co to jest SONETY KRYMSKIE:
- Jak lepiej to cykl 18 sonetów, wydanych wspólnie z erotycznym cyklem 22 sonetów odeskich (takie ustalenie przyjęto w pracach badawczych, rzadziej używa się tytułu Sonety erotyczne) w Moskwie w 1826 r. pod satyra co to jest.
- Słownik STYLIZACJA BIBLIJNA:
- Kiedy przebudzenia religijnego , powrotu do chrześcijaństwa, co prawda przeważnie nieortodoksyjnego. Żywe zainteresowanie budziła w tym okresie Biblia, chętnie parafrazowana i cytowana. Zwrócono się ku satyra słownik.
- Czym jest SONET (CYKL SONETOWY):
- Od czego zależy gatunek literacki powstały w średniowieczu we Włoszech, lecz pod wpływem literaturze arabskiej i prowansalskiej. Pierwsze utwory tego typu pisali Dante Alighieri i Francesco Petrarca (Sonety do Laury satyra czym jest.
Czym jest satyra znaczenie w Motywy literatura S .
