Co znaczy ROMANTYCZNEGO:
Problem ten nierozerwalnie wiąże się z realnymi możliwościami sceny polskiej doby romantyzmu i, co może wydać się nieco zaskakujące, z procesem rozpoznania teatrologicznych i dramaturgicznych ambicji naszych wieszczów. Jest więc zasadniczo zagadnieniem charakteryzującym realia polskiego romantyzmu, podkreślającym jego odrębność w relacji do zjawisk ogólnoeuropejskich. W tradycji badań dramatu romantycznego przeważał poprzez sporo dziesięcioleci pogląd, wedle którego ogromni romantycy (Mickiewicz, Krasiński, Słowacki) pisali swe dramaty w myśl, Iż dla różnych zresztą przyczyn - w pierwszej kolejności cenzuralnych - ich dzieła jeszcze długo nie będą mogły być wystawiane na polskich scenach, przez wzgląd na czym kompletnie nie liczyli się z możliwościami technicznymi scen krajowych i pisali dramaty poświęcone wyłącznie do lektury, nie dla teatru.
W istocie, jednakże próbowano wystawić Dziadów część IV niemal zaraz po jej wydaniu, a fragment Dziadów części III (w odniesieniu Nowosilcowa) nawet wystawiono w Krakowie w 1848 r. w trakcie chwilowego liberalizmu, jaki przyniosła Wiosna Ludów, praktycznie większą karierę sceniczną zrobiło jedynie widowisko oparte na Dziadów części II i to dzięki muzyce skomponowanej poprzez Stanisława Moniuszkę (w roku 1865), cenzurę zaś wyprowadzono wówczas w pole przez nadanie spektaklowi obojętnego pod względem politycznym tytułu: Widma. Słowacki w ogóle nie doczekał się za życia wystawienia któregokolwiek ze swych dramatów, ponieważ przecież nie można tu liczyć granego po węgiersku z niem. przekładu Mazepy (Budapeszt, 1847), o czym zresztą zapewne nawet nie wiedział. Nie Boską Komedię i Irydiona Krasińskiego wystawiono w Krakowie dopiero w roku 1902.
Skrajną odmienność wobec przywołanych wyżej ambicji przedstawiają komedie hrabiego Fredry, stale obecne w repertuarze teatrów w państwie, tworzone z głęboką znajomością praw scenicznych i możliwości aktorów. Toteż jego zasługi dla sceny narodowej trudno przecenić, choć ze strony krytyków, jednostronnie pojmujących sedno patriotyzmu (w odmianie romantycznej), doczekał się wielu zarzutów.
Rzecz paradoksalna, do utrwalenia sądu o niesceniczności polskiego dramatu romantycznego przyczynił się zdecydowanie sam Mickiewicz, który w wykładzie XVI (z 4 kwietnia 1843 r.) Prelekcji paryskich wyraził się nader negatywnie o sensie zamierzeń teatralnych: "Plemię słowiańskie nieprędko zapewne doczeka się realizacji swojego dramatu; na początku czekać musi na udoskonalenie sztuk pomocniczych dramatu, jak architektura, malarstwo, gra świateł itd., które teraz są użytkowane jako środki panoramiczne, i będzie musiało potem posłużyć się wszystkimi tymi środkami dla wskrzeszenia dawnych dziejów. W czasie gdy poeci słowiańscy tworzący dramaty niechaj kompletnie zapomną o teatrze i scenie."
Praktycznie dopiero Zbigniew Raszewski wykazał, Iż Mickiewicz i Słowacki, w nieco mniejszym zakresie Krasiński, zapoznawali się z najnowszymi technicznymi osiągnięciami najlepszych scen europejskich i ich dramaty nie zawierały w sobie niczego takiego, czego nie dałoby się wystawić w teatrach Paryża, Londynu czy Genewy. W paryskim "Cirque Olympique" pojawiały się przed zachwyconą publicznością prawdziwe konie, w londyńskim "Saddler´s Wells" - okręty staczające bitwy w specjalnie wybudowanym basenie. Powszechne zdumienie budzili aktorzy unoszący się na przemyślnie skonstruowanych wyciągach, tak że zdawało się, Iż posiedli umiejętność zarezerwowaną poprzez naturę dla ptaków (Słowacki w liście do A.E. Odyńca wspomina paryską aktorkę - pannę "Taglioni, która w Sylfidzie po powietrzu lata, zawieszona jednak na sznurkach"). Całości wrażeń dopełniały niezwykłe efekty szczególne, świetlne i akustyczne. Konstrukcja urządzeń teatralnych z jednej strony umożliwiała modne wówczas sceniczne adaptacje dzieł epickich (między innymi przez wprowadzanie rozległego pejzażu, imponującej architektury, inscenizowania podróży i istotnych wydarzeń politycznych, w tym całych bitew), z drugiej strony pozwalała twórcom oryginalnych, romantycznych dramatów na umieszczanie ich akcji w miejscach nadzwyczajnych, tajemniczych, wielokrotnie zmieniających się ze sceny na scenę, nawet w obrębie jednego aktu.
Słowacki, zanim napisał własny dramat o dumnym Kozaku Mazepie, oglądał w "Royal Amphitheatre" Astley´a w Londynie sztukę Mazepa, a więc Dziki koń wg poematu lorda Byrona; jej pkt. kulminacyjny stanowiła pełna dramatyzmu scena przywiązywania bohatera do rozszalałego konia, który ruszał z kopyta w step. Drogę Mazepy wzdłuż Dniepru uzmysławiała widzom tak zwany moving panorama - długi obraz odwijany z jednego walca i nawijany na drugi, umieszczony po przeciwnej stronie sceny. Tak budowano złudzenie dynamicznego pokonywania poprzez Mazepę wielkich przestrzeni. Zanim Słowacki skomponował własną scenę na szczycie Mont Blanc w Kordianie, w Niemej z Portici F. Aubera podziwiał wybuch Wezuwiusza i zachwycał się wspólnie z "całym Paryżem" niezwykłą kompozycją mistrza teatralnego pejzażu, dekoratora i późniejszego fotografa Louisa Jacquesa Daguerre´a pt. Mont Blanc. A ileż możliwości przed utalentowanym romantycznym dramaturgiem stwarzał postęp techniki oświetlenia; w trakcie gdy w państwie używano jeszcze szablonowych, łojowych, kopcących świec (i tylko wyjątkowo pozwalano sobie na drogie woskowe), teatry Paryża i Londynu miały do dyspozycji o sporo silniejsze i umożliwiające subtelne sterowanie oświetlenie gazowe.
Fakt intencjonalnego wykorzystywania poprzez najwybitniejszych naszych artystów romantycznych najnowocześniejszych technik teatralnych nie miał wpływu na to, że z racji na zewnętrzne (polityczne) uwarunkowania poprzez cały jeszcze niemal w. XIX z ich dramatami uczestnicy życia kulturalnego w państwie zapoznawali się niemal wyłącznie przy udziale wydań książkowych. Tak utrwalał się mit o niesceniczności polskiego dramatu romantycznego. Praktycznie inscenizacje, uwzględniające coraz większe partie tekstów, w dużej mierze właściwe z intencjami twórczymi autorów, przyniósł dopiero w. XX w formie realizacji Stanisława Wyspiańskiego (jeszcze fragmentarycznej), Leona Schillera, po pełne - Konrada Swinarskiego.
(Marek Piechota) Zobacz także: BALLADYNA TRAGEDIA W 5 AKTACH, DZIADÓW CZĘŚCI II, IV I III, KORDIAN, NIE-BOSKA KOMEDIA, DRAMAT, ZEMSTA
W istocie, jednakże próbowano wystawić Dziadów część IV niemal zaraz po jej wydaniu, a fragment Dziadów części III (w odniesieniu Nowosilcowa) nawet wystawiono w Krakowie w 1848 r. w trakcie chwilowego liberalizmu, jaki przyniosła Wiosna Ludów, praktycznie większą karierę sceniczną zrobiło jedynie widowisko oparte na Dziadów części II i to dzięki muzyce skomponowanej poprzez Stanisława Moniuszkę (w roku 1865), cenzurę zaś wyprowadzono wówczas w pole przez nadanie spektaklowi obojętnego pod względem politycznym tytułu: Widma. Słowacki w ogóle nie doczekał się za życia wystawienia któregokolwiek ze swych dramatów, ponieważ przecież nie można tu liczyć granego po węgiersku z niem. przekładu Mazepy (Budapeszt, 1847), o czym zresztą zapewne nawet nie wiedział. Nie Boską Komedię i Irydiona Krasińskiego wystawiono w Krakowie dopiero w roku 1902.
Skrajną odmienność wobec przywołanych wyżej ambicji przedstawiają komedie hrabiego Fredry, stale obecne w repertuarze teatrów w państwie, tworzone z głęboką znajomością praw scenicznych i możliwości aktorów. Toteż jego zasługi dla sceny narodowej trudno przecenić, choć ze strony krytyków, jednostronnie pojmujących sedno patriotyzmu (w odmianie romantycznej), doczekał się wielu zarzutów.
Rzecz paradoksalna, do utrwalenia sądu o niesceniczności polskiego dramatu romantycznego przyczynił się zdecydowanie sam Mickiewicz, który w wykładzie XVI (z 4 kwietnia 1843 r.) Prelekcji paryskich wyraził się nader negatywnie o sensie zamierzeń teatralnych: "Plemię słowiańskie nieprędko zapewne doczeka się realizacji swojego dramatu; na początku czekać musi na udoskonalenie sztuk pomocniczych dramatu, jak architektura, malarstwo, gra świateł itd., które teraz są użytkowane jako środki panoramiczne, i będzie musiało potem posłużyć się wszystkimi tymi środkami dla wskrzeszenia dawnych dziejów. W czasie gdy poeci słowiańscy tworzący dramaty niechaj kompletnie zapomną o teatrze i scenie."
Praktycznie dopiero Zbigniew Raszewski wykazał, Iż Mickiewicz i Słowacki, w nieco mniejszym zakresie Krasiński, zapoznawali się z najnowszymi technicznymi osiągnięciami najlepszych scen europejskich i ich dramaty nie zawierały w sobie niczego takiego, czego nie dałoby się wystawić w teatrach Paryża, Londynu czy Genewy. W paryskim "Cirque Olympique" pojawiały się przed zachwyconą publicznością prawdziwe konie, w londyńskim "Saddler´s Wells" - okręty staczające bitwy w specjalnie wybudowanym basenie. Powszechne zdumienie budzili aktorzy unoszący się na przemyślnie skonstruowanych wyciągach, tak że zdawało się, Iż posiedli umiejętność zarezerwowaną poprzez naturę dla ptaków (Słowacki w liście do A.E. Odyńca wspomina paryską aktorkę - pannę "Taglioni, która w Sylfidzie po powietrzu lata, zawieszona jednak na sznurkach"). Całości wrażeń dopełniały niezwykłe efekty szczególne, świetlne i akustyczne. Konstrukcja urządzeń teatralnych z jednej strony umożliwiała modne wówczas sceniczne adaptacje dzieł epickich (między innymi przez wprowadzanie rozległego pejzażu, imponującej architektury, inscenizowania podróży i istotnych wydarzeń politycznych, w tym całych bitew), z drugiej strony pozwalała twórcom oryginalnych, romantycznych dramatów na umieszczanie ich akcji w miejscach nadzwyczajnych, tajemniczych, wielokrotnie zmieniających się ze sceny na scenę, nawet w obrębie jednego aktu.
Słowacki, zanim napisał własny dramat o dumnym Kozaku Mazepie, oglądał w "Royal Amphitheatre" Astley´a w Londynie sztukę Mazepa, a więc Dziki koń wg poematu lorda Byrona; jej pkt. kulminacyjny stanowiła pełna dramatyzmu scena przywiązywania bohatera do rozszalałego konia, który ruszał z kopyta w step. Drogę Mazepy wzdłuż Dniepru uzmysławiała widzom tak zwany moving panorama - długi obraz odwijany z jednego walca i nawijany na drugi, umieszczony po przeciwnej stronie sceny. Tak budowano złudzenie dynamicznego pokonywania poprzez Mazepę wielkich przestrzeni. Zanim Słowacki skomponował własną scenę na szczycie Mont Blanc w Kordianie, w Niemej z Portici F. Aubera podziwiał wybuch Wezuwiusza i zachwycał się wspólnie z "całym Paryżem" niezwykłą kompozycją mistrza teatralnego pejzażu, dekoratora i późniejszego fotografa Louisa Jacquesa Daguerre´a pt. Mont Blanc. A ileż możliwości przed utalentowanym romantycznym dramaturgiem stwarzał postęp techniki oświetlenia; w trakcie gdy w państwie używano jeszcze szablonowych, łojowych, kopcących świec (i tylko wyjątkowo pozwalano sobie na drogie woskowe), teatry Paryża i Londynu miały do dyspozycji o sporo silniejsze i umożliwiające subtelne sterowanie oświetlenie gazowe.
Fakt intencjonalnego wykorzystywania poprzez najwybitniejszych naszych artystów romantycznych najnowocześniejszych technik teatralnych nie miał wpływu na to, że z racji na zewnętrzne (polityczne) uwarunkowania poprzez cały jeszcze niemal w. XIX z ich dramatami uczestnicy życia kulturalnego w państwie zapoznawali się niemal wyłącznie przy udziale wydań książkowych. Tak utrwalał się mit o niesceniczności polskiego dramatu romantycznego. Praktycznie inscenizacje, uwzględniające coraz większe partie tekstów, w dużej mierze właściwe z intencjami twórczymi autorów, przyniósł dopiero w. XX w formie realizacji Stanisława Wyspiańskiego (jeszcze fragmentarycznej), Leona Schillera, po pełne - Konrada Swinarskiego.
(Marek Piechota) Zobacz także: BALLADYNA TRAGEDIA W 5 AKTACH, DZIADÓW CZĘŚCI II, IV I III, KORDIAN, NIE-BOSKA KOMEDIA, DRAMAT, ZEMSTA
- Co znaczy ROMANTYCZNOŚĆ:
- Porównanie najwyższym stopniu znanych ballad Adama Mickiewicza, umieszczona jako drugi natomiast utwór w cyklu Ballad i romansów z pierwszego tomu jego Literaturze, napisana w styczniu 1821 r. i nosząca romantycznego co znaczy.
- Krzyżówka ROMANTYZM - TERMINOLOGIA I PERIODYZACJA:
- Dlaczego określający nurt ideowy i artystyczny - najsilniej wyrażany w poezji, sztuce i filozofii - którego dominacja przypada w Europie na moment między Ogromną Rewolucją Francuską a Wiosną Ludów, w Polsce romantycznego krzyżówka.
- Co to jest REDUTY:
- Jak lepiej satyra należy do najwybitniejszych osiągnięć poetyckich Adama Naruszewicza. i jest uznawana za idealną polską realizację gatunku w XVIII w. W wierszu mającym formę rozbudowanego monologu nadrzędną romantycznego co to jest.
- Słownik RETORYKA I ORATORSTWO BAROKOWE:
- Kiedy szczodrze czerpała z antycznych wzorów, a ówcześni Polacy chętnie słuchali lekcji starożytnych retorów: Demostenesa, Cycerona i Kwintyliana, pamiętali o zadzierzgniętym niegdyś związku między romantycznego słownik.
- Czym jest ROKOKO:
- Od czego zależy literackich (w okolicy klasycyzmu i sentymentalizmu), współtworzących formację oświeceniową (we wcześniejszym literaturoznawstwie pojawiały się także tendencje do ujmowania rokoka szerzej - jako romantycznego czym jest.
Czym jest romantycznego znaczenie w Motywy literatura R .
