Co znaczy PROZA SCHULZA:
Bliska autobiograficznej prozie lat 20. i 30. XX w. z racji na temat dzieciństwa i młodości, proza Schulza odbiega znacząco od standartów realistyczno psychologicznej wypowiedzi tego rodzaju. Wyrasta z doświadczeń mieszkańca kresów południowo wschodnich II Rzeczpospolitej, oddaje unikalną atmosferę małych miasteczek byłej monarchii austro węgierskiej, gdzie żywioły polski, żydowski, rusiński i niemiecki mieszają się ze sobą, zasilając wspólną glebę sokami własnej kultury. W cyklach opowiadań Schulza nie ma realistycznej rodzajowości - prozaiczne przestrzenie, elementy i wydarzenia stanowią odskocznię dla fantastycznych konstrukcji, pełnych literaturze wariacji na temat domu, sklepu, członków rodziny i mieszkańców miasteczka, prac i świąt, które przemieniają się w feerie barw, dźwięków, zapachów, tyleż olśniewających, co złudnych, krótkotrwałych jak sen albo tandetnych.
Schulzowskie poematy prozą - ponieważ nie to są klasyczne nowele ani nawet opowiadania, splecione są z kilkunastu motywów fundamentalnych, na przykład: upadku starego, solidnego kupiectwa w uwarunkowaniach naporu agresywnych form XX wiecznego kapitalizmu; kryzysu kultury, opartej o religie i mitologie basenu Morza Śródziemnego - i potrzeby zastąpienia ich choćby tymczasowym, "zdegradowanym" surogatem; negatywnej ewolucji przestrzeni socjalnej wokół nowoczesnych zakładów przemysłowych (aleja Krokodyli); dolegliwości, degradacji i Zgonu materii - motyw ten towarzyszy wątkowi demencji i umierania ojca; alienacji jednostek wobec wytworzonego poprzez nie świata rzeczy w uwarunkowaniach XX wiecznej cywilizacji; unifikacji socjalnej i walki z tym zjawiskiem, którą podejmuje Jakub, tata bohatera, i sam bohater szukający dróg powrotu do "genialnej epoki", a znajdujący inspirację w pohańbionym Autentyku (starym czasopiśmie reklamowym). Owa Księga - mająca przynieść odpowiedzi na wszystkie pytania i zaradzić wszelkim bolączkom, ukoić wszystkie tęsknoty człowieka zagubionego w labiryncie wrogiego świata, trafia do naszych rąk w dzieciństwie. Później - tak Jakub tłumaczy to synowi - staje się postulatem, zadaniem. Każdy człowiek musi zrekonstruować ją dla siebie. Józio, narrator prozy Schulza, staje się wytrwałym sprzymierzeńcem ojca w jego ekscentrycznych przedsięwzięciach. Warto zauważyć, Iż Jakub, człowiek dojrzały, szanowany kupiec bławatny, przyłapany bywa w czasie zabawy kalkomanią, "udawania" egzotycznego ptaka, prowadzenia obserwacji astronomicznych poprzez lufcik w kominie. Starszy pan zachowuje się jak dziecko w momencie intensywnego poznawania świata. Idea "powrotnego dzieciństwa", pożądanej kompetencji poznawczej i twórczej, zawiera w sobie połączenie dziecięcej świeżości, bezpośredniości widzenia i przeżywania świata z wiedzą, doświadczeniem i werbalną sprawnością człowieka dorosłego. Ten rodzaj poznawczej aparatury funkcjonuje w prozie Schulza, oscylującej pomiędzy punktem widzenia dorosłego i dziecka. Unikalny język i styl tej prozy scala w sobie przedmioty wypowiedzi wysoce zintelektualizowanej, nasyconej "naukową" terminologią (między innymi z dziedziny nauk przyrodniczych, architektury, muzyki), języka filozoficznego traktatu - z wypowiedzią nastawioną na oddanie sensualnej konkretności opisywanych elementów, miejsc, osób czy zjawisk (nie mniej jednak owa materialność, somatyczność rzeczywistości osiągana jest dzięki nadzwyczajnie oryginalnej, świeżej, zdynamizowanej metaforyce). Paradoksem wyobraźni Schulza jest fakt, Iż czyniąc punktem wyjścia dla niej brzydotę, chorobę, zwyrodnienie lub rozpad materii, obdarza czytelnika wizjami o niepokojącej, fascynującej urodzie.
Narrator Schulza jest nosicielem specyficznego światopoglądu człowieka z pogranicza dwóch zasadniczo różnych epok cywilizacyjnych i kulturowych - przełomu XIX i XX w. Dlatego kluczowe antynomie tego światopoglądu: duch - materia, męskość - kobiecość, rzeczywistość - sen (pragnienie, artystyczna kreacja), asceza - zmysłowość, prawdziwe piękno - tandeta kultury masowej i tym podobne przeszczepione zostały do prozy lat 30. XX w. bezpośrednio z epoki Młodej Polski. Schulz interpretuje je ponownie, uwzględniając realia rzeczywistości XX w. W pierwszej kolejności odbiera owym opozycjom solenną jednoznaczność - na przykład uduchowiony Jakub wygłasza pochwałę manekinów (symbolizujących uwięzienie ducha w cielesności, reifikację człowieka) i ulega potulnie władczym zapędom Adeli, która kładzie kres jego aspiracjom demiurga, konkurującego z dziełem Stwórcy (czytaj: prozaiczną szarą codziennością). Ascetyczni bohaterzy, zaabsorbowani dziełem restytucji mitu, ponownej sakralizacji rzeczywistości poddają się, z uczuciem grzesznej, występnej rozkoszy, pokusom erotycznym - wdziękom "smukłonogiej Adeli", niedoskonałej urodzie prostytutek z ulicy Krokodyli, marzą o sadystycznych praktykach Magdy Wang. Co więcej - narrator, koneser sztuki i porte parole autora, tata Józia - wykazuje niepokojącą fascynację tandetą, gdyż liche wykonanie przedmiotu demaskuje jakość materiału, z którego powstał. A XX wieczna sztuka na nowo dostrzega i akcentuje walor materii. Podobnie jak Jakub, który wyznaje: "kochamy jej zgrzyt, jej odporność, jej pałubiastą niezgrabność".
Schulz jawi się jako sumienny i bystry kronikarz ewolucji świata ku formom niższym i gorszym, zarówno w ramach socjalnych instytucji, obyczaju, treści światopoglądowych, jak i w dziedzinie wytworów kultury materialnej, wykorzystywanych codziennym potrzebom ludzi. Nie jest jednak w żadnym wypadku poetą katastroficznym. Wobec problemów i wewnętrznych dramatów swoich protagonistów zachowuje dystans pełen ironii, podobnie jak perkalowe kwiatki w przedmiejskim ogródku - wobec tragedii "chorego na elephantiasis" słonecznika. Owa ironia narratora jest zarazem autoironią autora, artysty literackiego świata. Zdaje on sobie sprawę z konsekwencji zastosowanych chwytów, hiperbolizacji, metafor rozwijających się w metamorfozy. Gwałtowność, teatralna widowiskowość wichury zostaje zdemaskowana jako donkiszoteria, przesada, imitacja. Naturalnie winny tych grzechów jest autor opisu, a nie samo zdarzenie opisywane.
Dzięki takim aktom autodemaskacji czytelnik zostaje ostrzeżony przed traktowaniem dylematów tej rzeczywistości nazbyt serio. Z drugiej strony bogactwo rozrzutnego, wielosłownego stylu Schulza, nacechowanego emocjonalnym napięciem i patosem zdaje się służyć uwzniośleniu, swoistej epifanii pospolitych elementów (miotła Adeli - tyrs bachantki - menady) i codziennych wydarzeń (przyglądanie się śpiącej kretynce Tłui), podniesieniu trywialnej, "zdegradowanej" rzeczywistości do godności odzyskanego mitu.
Na śmietniku cywilizacji wyszukuje poeta rudymenty, zagubione szczątki dawnych mitów i powołuje z ich pomocą do życia nowe, lokalne mitologie. Ocala dlatego wartość ludzi i miejsc, które czyni obiektem swego pisarstwa. Potworna bujność słonecznika, kipiący rozkwit chwastów w podmiejskim ogrodzie to swoisty prolog, po którym na scenę nowożytnego dramatu wchodzi pół zwierzęca, pół boska istota - kretynka Tłuja, kapłanka pogańskiego, orgiastycznego rytuału. Okazuje się (w tym utworze, podobnie, jak i w pozostałych), Iż to, co mityczne, wieczne, piękne ma własne źródła w naturze, gdy w czasie gdy kultura stała się synonimem nietrwałości, bylejakości, oszukańczej gry. Z drugiej strony zdolność i świadomość gry, teatralizacji rzeczywistości, dostrzegania przejawów teatralności w naturze i zachowaniach osób ułatwia wykrycie śladu "ogromnych opowieści" tam, gdzie się ich nie spodziewamy. Pogrążający się w demencji tata przedstawiany jest jak prorok złorzeczący Jehowie, włóczęga obserwowany w czasie załatwiania naturalnej potrzeby zostaje rozpoznany jako grecki bożek Pan. Maestria Schulza bazuje na szczęśliwym powiązaniu opisanych właśnie zabiegów mitotwórczych z wyrazistymi odniesieniami do mitologii antycznej i biblijnej, a również z sięganiem do rezerwuaru treści nieświadomych rodzaju ludzkiego (wyobrażeń archetypowych). Urok i siła sugestii jego historii bazuje pomiędzy innymi na tym, Iż w całości albo w pewnych swoich szczegółach stanowią one replikę zakorzenionych w naszej kulturze mitycznych opowieści. I tak na przykład Sanatorium pod klepsydrą nawiązuje do schematu zejścia do państwa zmarłych w celu odzyskania ukochanej istoty (por. na przykład mit o Orfeuszu i Eurydyce); w Genialnej epoce występują fragmenty będące aluzją do biblijnej opowieści o Bogu ukazującym się Mojżeszowi w krzaku ognistym, do historii Adama, nadającego imiona zwierzętom w raju, do dziejów Józefa - biblijnego tłumacza snów.
Literacki świat Schulza - baśniowy, mitotwórczy, oniryczny, lecz również - namacalny, konkretny, zaprzedany heretyckiemu kultowi materii, posiada cecha wciągania w własną niejednoznaczną, przewrotną problematykę i estetycznego uwierzytelniania swojego sensu. Ostentacyjnie staroświecki w swoich zaciekawieniach i środkach kreacji (porównywano go z Franzem Kafką, Stanisławem Ignacym Witkiewiczem i Bolesławem Leśmianem), okazuje się Schulz jednym z w najwyższym stopniu odkrywczych nowatorów prozy polskiej XX w. (zobacz) Sklepy cynamonowe i Sanatorium pod klepsydrą były dziełem późnego debiutanta, autora ponadczterdziestoletniego. Ukazały się niemal jednocześnie z pierwszymi utworami Witolda Gombrowicza, poruszającego tę samą inspirującą problematykę (dojrzałość - niedojrzałość; u Schulza: dorosłość - dziecięcość) w biegunowo odmienny sposób.
(Krystyna Kralkowska Gątkowska)
Schulzowskie poematy prozą - ponieważ nie to są klasyczne nowele ani nawet opowiadania, splecione są z kilkunastu motywów fundamentalnych, na przykład: upadku starego, solidnego kupiectwa w uwarunkowaniach naporu agresywnych form XX wiecznego kapitalizmu; kryzysu kultury, opartej o religie i mitologie basenu Morza Śródziemnego - i potrzeby zastąpienia ich choćby tymczasowym, "zdegradowanym" surogatem; negatywnej ewolucji przestrzeni socjalnej wokół nowoczesnych zakładów przemysłowych (aleja Krokodyli); dolegliwości, degradacji i Zgonu materii - motyw ten towarzyszy wątkowi demencji i umierania ojca; alienacji jednostek wobec wytworzonego poprzez nie świata rzeczy w uwarunkowaniach XX wiecznej cywilizacji; unifikacji socjalnej i walki z tym zjawiskiem, którą podejmuje Jakub, tata bohatera, i sam bohater szukający dróg powrotu do "genialnej epoki", a znajdujący inspirację w pohańbionym Autentyku (starym czasopiśmie reklamowym). Owa Księga - mająca przynieść odpowiedzi na wszystkie pytania i zaradzić wszelkim bolączkom, ukoić wszystkie tęsknoty człowieka zagubionego w labiryncie wrogiego świata, trafia do naszych rąk w dzieciństwie. Później - tak Jakub tłumaczy to synowi - staje się postulatem, zadaniem. Każdy człowiek musi zrekonstruować ją dla siebie. Józio, narrator prozy Schulza, staje się wytrwałym sprzymierzeńcem ojca w jego ekscentrycznych przedsięwzięciach. Warto zauważyć, Iż Jakub, człowiek dojrzały, szanowany kupiec bławatny, przyłapany bywa w czasie zabawy kalkomanią, "udawania" egzotycznego ptaka, prowadzenia obserwacji astronomicznych poprzez lufcik w kominie. Starszy pan zachowuje się jak dziecko w momencie intensywnego poznawania świata. Idea "powrotnego dzieciństwa", pożądanej kompetencji poznawczej i twórczej, zawiera w sobie połączenie dziecięcej świeżości, bezpośredniości widzenia i przeżywania świata z wiedzą, doświadczeniem i werbalną sprawnością człowieka dorosłego. Ten rodzaj poznawczej aparatury funkcjonuje w prozie Schulza, oscylującej pomiędzy punktem widzenia dorosłego i dziecka. Unikalny język i styl tej prozy scala w sobie przedmioty wypowiedzi wysoce zintelektualizowanej, nasyconej "naukową" terminologią (między innymi z dziedziny nauk przyrodniczych, architektury, muzyki), języka filozoficznego traktatu - z wypowiedzią nastawioną na oddanie sensualnej konkretności opisywanych elementów, miejsc, osób czy zjawisk (nie mniej jednak owa materialność, somatyczność rzeczywistości osiągana jest dzięki nadzwyczajnie oryginalnej, świeżej, zdynamizowanej metaforyce). Paradoksem wyobraźni Schulza jest fakt, Iż czyniąc punktem wyjścia dla niej brzydotę, chorobę, zwyrodnienie lub rozpad materii, obdarza czytelnika wizjami o niepokojącej, fascynującej urodzie.
Narrator Schulza jest nosicielem specyficznego światopoglądu człowieka z pogranicza dwóch zasadniczo różnych epok cywilizacyjnych i kulturowych - przełomu XIX i XX w. Dlatego kluczowe antynomie tego światopoglądu: duch - materia, męskość - kobiecość, rzeczywistość - sen (pragnienie, artystyczna kreacja), asceza - zmysłowość, prawdziwe piękno - tandeta kultury masowej i tym podobne przeszczepione zostały do prozy lat 30. XX w. bezpośrednio z epoki Młodej Polski. Schulz interpretuje je ponownie, uwzględniając realia rzeczywistości XX w. W pierwszej kolejności odbiera owym opozycjom solenną jednoznaczność - na przykład uduchowiony Jakub wygłasza pochwałę manekinów (symbolizujących uwięzienie ducha w cielesności, reifikację człowieka) i ulega potulnie władczym zapędom Adeli, która kładzie kres jego aspiracjom demiurga, konkurującego z dziełem Stwórcy (czytaj: prozaiczną szarą codziennością). Ascetyczni bohaterzy, zaabsorbowani dziełem restytucji mitu, ponownej sakralizacji rzeczywistości poddają się, z uczuciem grzesznej, występnej rozkoszy, pokusom erotycznym - wdziękom "smukłonogiej Adeli", niedoskonałej urodzie prostytutek z ulicy Krokodyli, marzą o sadystycznych praktykach Magdy Wang. Co więcej - narrator, koneser sztuki i porte parole autora, tata Józia - wykazuje niepokojącą fascynację tandetą, gdyż liche wykonanie przedmiotu demaskuje jakość materiału, z którego powstał. A XX wieczna sztuka na nowo dostrzega i akcentuje walor materii. Podobnie jak Jakub, który wyznaje: "kochamy jej zgrzyt, jej odporność, jej pałubiastą niezgrabność".
Schulz jawi się jako sumienny i bystry kronikarz ewolucji świata ku formom niższym i gorszym, zarówno w ramach socjalnych instytucji, obyczaju, treści światopoglądowych, jak i w dziedzinie wytworów kultury materialnej, wykorzystywanych codziennym potrzebom ludzi. Nie jest jednak w żadnym wypadku poetą katastroficznym. Wobec problemów i wewnętrznych dramatów swoich protagonistów zachowuje dystans pełen ironii, podobnie jak perkalowe kwiatki w przedmiejskim ogródku - wobec tragedii "chorego na elephantiasis" słonecznika. Owa ironia narratora jest zarazem autoironią autora, artysty literackiego świata. Zdaje on sobie sprawę z konsekwencji zastosowanych chwytów, hiperbolizacji, metafor rozwijających się w metamorfozy. Gwałtowność, teatralna widowiskowość wichury zostaje zdemaskowana jako donkiszoteria, przesada, imitacja. Naturalnie winny tych grzechów jest autor opisu, a nie samo zdarzenie opisywane.
Dzięki takim aktom autodemaskacji czytelnik zostaje ostrzeżony przed traktowaniem dylematów tej rzeczywistości nazbyt serio. Z drugiej strony bogactwo rozrzutnego, wielosłownego stylu Schulza, nacechowanego emocjonalnym napięciem i patosem zdaje się służyć uwzniośleniu, swoistej epifanii pospolitych elementów (miotła Adeli - tyrs bachantki - menady) i codziennych wydarzeń (przyglądanie się śpiącej kretynce Tłui), podniesieniu trywialnej, "zdegradowanej" rzeczywistości do godności odzyskanego mitu.
Na śmietniku cywilizacji wyszukuje poeta rudymenty, zagubione szczątki dawnych mitów i powołuje z ich pomocą do życia nowe, lokalne mitologie. Ocala dlatego wartość ludzi i miejsc, które czyni obiektem swego pisarstwa. Potworna bujność słonecznika, kipiący rozkwit chwastów w podmiejskim ogrodzie to swoisty prolog, po którym na scenę nowożytnego dramatu wchodzi pół zwierzęca, pół boska istota - kretynka Tłuja, kapłanka pogańskiego, orgiastycznego rytuału. Okazuje się (w tym utworze, podobnie, jak i w pozostałych), Iż to, co mityczne, wieczne, piękne ma własne źródła w naturze, gdy w czasie gdy kultura stała się synonimem nietrwałości, bylejakości, oszukańczej gry. Z drugiej strony zdolność i świadomość gry, teatralizacji rzeczywistości, dostrzegania przejawów teatralności w naturze i zachowaniach osób ułatwia wykrycie śladu "ogromnych opowieści" tam, gdzie się ich nie spodziewamy. Pogrążający się w demencji tata przedstawiany jest jak prorok złorzeczący Jehowie, włóczęga obserwowany w czasie załatwiania naturalnej potrzeby zostaje rozpoznany jako grecki bożek Pan. Maestria Schulza bazuje na szczęśliwym powiązaniu opisanych właśnie zabiegów mitotwórczych z wyrazistymi odniesieniami do mitologii antycznej i biblijnej, a również z sięganiem do rezerwuaru treści nieświadomych rodzaju ludzkiego (wyobrażeń archetypowych). Urok i siła sugestii jego historii bazuje pomiędzy innymi na tym, Iż w całości albo w pewnych swoich szczegółach stanowią one replikę zakorzenionych w naszej kulturze mitycznych opowieści. I tak na przykład Sanatorium pod klepsydrą nawiązuje do schematu zejścia do państwa zmarłych w celu odzyskania ukochanej istoty (por. na przykład mit o Orfeuszu i Eurydyce); w Genialnej epoce występują fragmenty będące aluzją do biblijnej opowieści o Bogu ukazującym się Mojżeszowi w krzaku ognistym, do historii Adama, nadającego imiona zwierzętom w raju, do dziejów Józefa - biblijnego tłumacza snów.
Literacki świat Schulza - baśniowy, mitotwórczy, oniryczny, lecz również - namacalny, konkretny, zaprzedany heretyckiemu kultowi materii, posiada cecha wciągania w własną niejednoznaczną, przewrotną problematykę i estetycznego uwierzytelniania swojego sensu. Ostentacyjnie staroświecki w swoich zaciekawieniach i środkach kreacji (porównywano go z Franzem Kafką, Stanisławem Ignacym Witkiewiczem i Bolesławem Leśmianem), okazuje się Schulz jednym z w najwyższym stopniu odkrywczych nowatorów prozy polskiej XX w. (zobacz) Sklepy cynamonowe i Sanatorium pod klepsydrą były dziełem późnego debiutanta, autora ponadczterdziestoletniego. Ukazały się niemal jednocześnie z pierwszymi utworami Witolda Gombrowicza, poruszającego tę samą inspirującą problematykę (dojrzałość - niedojrzałość; u Schulza: dorosłość - dziecięcość) w biegunowo odmienny sposób.
(Krystyna Kralkowska Gątkowska)
- Co znaczy PROCESY W POLSZCZY¬NIE:
- Porównanie wywołały znów nieco odmienne warunki rozwoju j. polskiego. W dużej części pogłębiły się pozytywne przedmioty, które zostały zapoczątkowane w momencie dwudziestolecia międzywojennego. To są w proza schulza co znaczy.
- Krzyżówka POEZJA PO ROKU 1989:
- Dlaczego znaczącej cezury, jeżeli chodzi o nowe propozycje estetyczne w literaturze. Na literackiej scenie dominują nadal autorzy starszych generacji, kontynuujący swoją drogę twórczą. Ku ich nowym proza schulza krzyżówka.
- Co to jest POEZJA ROZLICZEŃ Z WOJNˇ:
- Jak lepiej wyrastająca z doświadczeń drugiej wojny światowej nie zniknęła z literatury w kilka lat po jej zakończeniu. Okazała się doświadczeniem, które na trwałe wpisało się w świadomość pokolenia proza schulza co to jest.
- Słownik POWIEŚĆ PSYCHOLOGICZNA:
- Kiedy powieści psychologicznej w poezji dwudziestolecia decyduje nie tylko dominanta tematyczna. Zainteresowanie problemem osobowości, wysiłkami samookreślenia poprzez jednostkę własnej tożsamości szło proza schulza słownik.
- Czym jest POEZJA ROMANTYZMU KRAJOWEGO:
- Od czego zależy stworzenia listopadowego polskie społeczeństwo podzieliło się wyraźnie. Część Polaków - osoby bezpośrednio biorące udział w stworzeniu i politycy, artyści - zmuszona była wyjechać i osiedlić się za proza schulza czym jest.
Czym jest proza schulza znaczenie w Motywy literatura P .
