Co znaczy PROZA PO ROKU 1989:
Odmiennie niż w razie literaturze (zobacz Literatura po roku 1989), opublikowane w ostatnich latach książki prozatorskie starszych autorów nie spotkały się z przychylnym przyjęciem. Utwory utrzymane w konwencji zapisu dziennikowego - aczkolwiek wyszły spod piór klasyków tej miary, co: Gustaw Herling Grudziński (Dziennik pisany nocą 1989-1992), Tadeusz Konwicki (Zorze wieczorne), Kazimierz Brandys (Zapamiętane) - okazały się świadectwem kryzysu. Dominuje tu komentarz do wydarzeń bieżących, żywioł anegdoty, wspomnienia. Książkom tym bliżej do szablonowych form dziennika, niż utworów z pogranicza diarystyki i literatury pięknej, ukazujących starannie skonstruowany, złożony i spójny zarazem obraz autora.
Ciekawiej zaprezentowały się nie wszystkie powieści i zbiory opowiadań znanych przedtem pisarzy. Konwicki powieść Czytadło poświęcił diagnozie rzeczywistości polskiej czasu przełomu, odsłaniając jego prowizoryczność w planie postaw socjalnych i ideowym. Krytyka nie oddała tej książce sprawiedliwości - powtarzalność motywów i wątków nie jest gdyż u Konwickiego oznaką twórczej niemocy, ale elementem pisarskiej strategii, podkreślającym stagnację historii i aksjologiczną pustkę. Tom Sarna Juliana Stryjkowskiego to natomiast próba podsumowania własnego dorobku, gdzie przywołanie czasów holocaustu tworzy ramę dla eschatologicznych rozważań. Ciekawiej niż książki z lat 80. wypadł najnowszy zestaw opowiadań Włodzimierza Odojewskiego jedźmy, wracajmy... (1993), gdzie poeta zamieścił utwory napisane ostatnio, jak i nieznane dotąd teksty z lat poprzednich.
Nieporównanie więcej uwagi krytyka poświęciła prozie debiutantów. Nie zawsze chodziło tu jednak o pisarzy najmłodszej generacji. Ważniejszy od kryterium pokoleniowego okazał się okres literackiego startu. Zmieniona przypadek na rynku, pojawienie się nowych pism i wydawnictw, stworzyło koniunkturę dla nowych nazwisk - z wyjątkiem metryki.
W miarę rzadkie są na tym gruncie próby penetracji przestrzeni socjalnej czy politycznej. Mimo wszystko także w najnowszej prozie można znaleźć udane utwory podejmujące taką problematykę. Odpowiednikiem Lista cudzołożnic Jerzego Pilcha, gdzie groteskowe obrazowanie posłużyło ukazaniu rozpadu kodu modelującego postawy współczesnej inteligencji. Nieco spóźnioną próbą rozrachunku z okresem dezintegracji PRL owskich struktur była powieść Jakuba Szapera Narogi i patrochy (1994), interesująca ze względu parodystycznej analizy dyskursu osób związanych z upadającym reżimem.
Wyrazistym zjawiskiem w prozie lat 90. jest wystąpienie pisarek, których utwory krytyka uznała za ekspresję świadomości feministycznej. W tym kontekście znaczne okazało się podważanie kulturowych stereotypów, naruszanie tabu językowego i obyczajowego, próba kreacji żeńskiego języka symbolicznego. Utwory Manueli Gretkowskiej (My zdies´ emigranty, Tarot paryski, Kabaret metafizyczny) i Nataszy Goerke (Fractale) znoszą hierarchię dyskursów i obiegów kultury, kokieteryjnie łącząc przedmioty literatury popularnej, absurdalnej humoreski z zabiegami o awangardowej czy nawet postmodernistycznej proweniencji. Pokrewne chwyty można znaleźć także w książkach Izabeli Filipiak (na przykład Absolutna amnezja), gdzie fundamentalnym modelem strukturalnym jest jednak powieść o dojrzewaniu (co dyktuje na przykład troskę o psychologiczne prawdopodobieństwo postaci).
Główną tendencją w prozie lat 90. wydaje się wszakże zdarzenie wyrosłe na gruncie poetyki mitograficznej, przeważnie nazywane "poezją małych ojczyzn" bądź "prozą korzenną". Krystalizacji tendencji, która ujawniła się już w poprzedniej dekadzie, sprzyjał spektakularny efekt powieści Weiser Dawidek (1987) Pawła Huellego. W podejmujących tę formułę utworach Włodzimierza Paźniewskiego, Piotra Szewca, Stefana Chwina, Anny Boleckiej, Juliana Kornhausera, Aleksandra Jurewicza - czyli autorów o różnym stażu literackim, należących do różnych pokoleń - dominuje strategia rekonstrukcji czy anemnezy utraconego "świata pierwszego", metafizyka ośrodka, domu, korzenia. Ten narracyjny wysiłek stymuluje imperatyw poświadczenia egzystencjalnej prawdy i restytucji własnej genealogii. Za utwór szczególnie udany wypada uznać Hanemanna Chwina, gdzie - co ciekawe - nie brakuje sygnałów dystansu do typowego dla zjawiska repertuaru chwytów. Prozą bardzo ściśle związaną z tym nurtem jest twórczość, gdzie metafizyczna i antropologiczna refleksja została szczególnie zintensyfikowana, na przykład Sny i kamienie Magdaleny Tulli.
Inny wyrazisty nurt najnowszej prozy, który można identyfikować z postmodernizmem, cieszy się znacząco mniejszym zainteresowaniem, aczkolwiek pod względem artystycznym stanowi zdarzenie równie ciekawe. Podobnie jak w poprzedniej dekadzie, dominuje tu forma fabulacji, opowieści nawiązującej do dawnych konwencji prozatorskich, gdzie popisowa żonglerka tradycją literacką zbiega się z diagnozą świadomości poddanej presji mass culture, ukazaniem rozkładu wszelkich mechanizmów symbolicznych, odrzuceniem celowościowej koncepcji historii i hierarchicznego układu kodów kulturowych (na przykład Oko Zbigniewa Batki, Fin & Company Krzysztofa Bieleckiego, Podróż do ostatniej strony Huberta Adamowskiego). Inne rozwiązanie artystyczne wybrali Marek Bieńczyk w Terminalu, pełnej wdzięku i melancholii zarazem prezentacji kondycji współczesnego intelektualisty, i Tomasz Sęktas w Narracjach, prozie autotematycznej, gdzie z postmodernistycznej perspektywy stematyzowane zostały metody opowiadania i pisania.
Przedstawiona wyżej prowizoryczna regulacja najnowszej prozy nie obejmuje jednak kilku indywidualności, w tym tak wyrazistych, jak Andrzej Stasiuk, którego utwory spotkały się ze specjalnym rezonansem. Pierwsza podręcznik Stasiuka, Mury Hebronu, posiada sporo rysów wspólnych z prozą mitograficzną. Zawężona perspektywa obserwacji (subkultura więzienna) posłużyła analizie systemów władzy, mechanizmów socjalizacji, a zarazem wskazaniu na eschatologiczne tęsknoty. Mniej udana wydaje się powieść Biały Kruk, schematycznie nawiązująca do pohłaskowego nurtu w prozie polskiej, aczkolwiek - w sferze tematyki - mamy tu pobieżną modernizację (rzecz dotyczy egzystencjalnej kondycji rówieśników pisarza). Bardzo oryginalnie przedstawia się z kolei powieść Marka Kędzierskiego Bezludzie, spowinowacona z tradycją powojennej awangardy (Beckett), a ukazująca niemożność rekonstrukcji porządku metafizyczno symbolicznego.
(Krzysztof Uniłowski)
Zobacz także: ROK 1989
Ciekawiej zaprezentowały się nie wszystkie powieści i zbiory opowiadań znanych przedtem pisarzy. Konwicki powieść Czytadło poświęcił diagnozie rzeczywistości polskiej czasu przełomu, odsłaniając jego prowizoryczność w planie postaw socjalnych i ideowym. Krytyka nie oddała tej książce sprawiedliwości - powtarzalność motywów i wątków nie jest gdyż u Konwickiego oznaką twórczej niemocy, ale elementem pisarskiej strategii, podkreślającym stagnację historii i aksjologiczną pustkę. Tom Sarna Juliana Stryjkowskiego to natomiast próba podsumowania własnego dorobku, gdzie przywołanie czasów holocaustu tworzy ramę dla eschatologicznych rozważań. Ciekawiej niż książki z lat 80. wypadł najnowszy zestaw opowiadań Włodzimierza Odojewskiego jedźmy, wracajmy... (1993), gdzie poeta zamieścił utwory napisane ostatnio, jak i nieznane dotąd teksty z lat poprzednich.
Nieporównanie więcej uwagi krytyka poświęciła prozie debiutantów. Nie zawsze chodziło tu jednak o pisarzy najmłodszej generacji. Ważniejszy od kryterium pokoleniowego okazał się okres literackiego startu. Zmieniona przypadek na rynku, pojawienie się nowych pism i wydawnictw, stworzyło koniunkturę dla nowych nazwisk - z wyjątkiem metryki.
W miarę rzadkie są na tym gruncie próby penetracji przestrzeni socjalnej czy politycznej. Mimo wszystko także w najnowszej prozie można znaleźć udane utwory podejmujące taką problematykę. Odpowiednikiem Lista cudzołożnic Jerzego Pilcha, gdzie groteskowe obrazowanie posłużyło ukazaniu rozpadu kodu modelującego postawy współczesnej inteligencji. Nieco spóźnioną próbą rozrachunku z okresem dezintegracji PRL owskich struktur była powieść Jakuba Szapera Narogi i patrochy (1994), interesująca ze względu parodystycznej analizy dyskursu osób związanych z upadającym reżimem.
Wyrazistym zjawiskiem w prozie lat 90. jest wystąpienie pisarek, których utwory krytyka uznała za ekspresję świadomości feministycznej. W tym kontekście znaczne okazało się podważanie kulturowych stereotypów, naruszanie tabu językowego i obyczajowego, próba kreacji żeńskiego języka symbolicznego. Utwory Manueli Gretkowskiej (My zdies´ emigranty, Tarot paryski, Kabaret metafizyczny) i Nataszy Goerke (Fractale) znoszą hierarchię dyskursów i obiegów kultury, kokieteryjnie łącząc przedmioty literatury popularnej, absurdalnej humoreski z zabiegami o awangardowej czy nawet postmodernistycznej proweniencji. Pokrewne chwyty można znaleźć także w książkach Izabeli Filipiak (na przykład Absolutna amnezja), gdzie fundamentalnym modelem strukturalnym jest jednak powieść o dojrzewaniu (co dyktuje na przykład troskę o psychologiczne prawdopodobieństwo postaci).
Główną tendencją w prozie lat 90. wydaje się wszakże zdarzenie wyrosłe na gruncie poetyki mitograficznej, przeważnie nazywane "poezją małych ojczyzn" bądź "prozą korzenną". Krystalizacji tendencji, która ujawniła się już w poprzedniej dekadzie, sprzyjał spektakularny efekt powieści Weiser Dawidek (1987) Pawła Huellego. W podejmujących tę formułę utworach Włodzimierza Paźniewskiego, Piotra Szewca, Stefana Chwina, Anny Boleckiej, Juliana Kornhausera, Aleksandra Jurewicza - czyli autorów o różnym stażu literackim, należących do różnych pokoleń - dominuje strategia rekonstrukcji czy anemnezy utraconego "świata pierwszego", metafizyka ośrodka, domu, korzenia. Ten narracyjny wysiłek stymuluje imperatyw poświadczenia egzystencjalnej prawdy i restytucji własnej genealogii. Za utwór szczególnie udany wypada uznać Hanemanna Chwina, gdzie - co ciekawe - nie brakuje sygnałów dystansu do typowego dla zjawiska repertuaru chwytów. Prozą bardzo ściśle związaną z tym nurtem jest twórczość, gdzie metafizyczna i antropologiczna refleksja została szczególnie zintensyfikowana, na przykład Sny i kamienie Magdaleny Tulli.
Inny wyrazisty nurt najnowszej prozy, który można identyfikować z postmodernizmem, cieszy się znacząco mniejszym zainteresowaniem, aczkolwiek pod względem artystycznym stanowi zdarzenie równie ciekawe. Podobnie jak w poprzedniej dekadzie, dominuje tu forma fabulacji, opowieści nawiązującej do dawnych konwencji prozatorskich, gdzie popisowa żonglerka tradycją literacką zbiega się z diagnozą świadomości poddanej presji mass culture, ukazaniem rozkładu wszelkich mechanizmów symbolicznych, odrzuceniem celowościowej koncepcji historii i hierarchicznego układu kodów kulturowych (na przykład Oko Zbigniewa Batki, Fin & Company Krzysztofa Bieleckiego, Podróż do ostatniej strony Huberta Adamowskiego). Inne rozwiązanie artystyczne wybrali Marek Bieńczyk w Terminalu, pełnej wdzięku i melancholii zarazem prezentacji kondycji współczesnego intelektualisty, i Tomasz Sęktas w Narracjach, prozie autotematycznej, gdzie z postmodernistycznej perspektywy stematyzowane zostały metody opowiadania i pisania.
Przedstawiona wyżej prowizoryczna regulacja najnowszej prozy nie obejmuje jednak kilku indywidualności, w tym tak wyrazistych, jak Andrzej Stasiuk, którego utwory spotkały się ze specjalnym rezonansem. Pierwsza podręcznik Stasiuka, Mury Hebronu, posiada sporo rysów wspólnych z prozą mitograficzną. Zawężona perspektywa obserwacji (subkultura więzienna) posłużyła analizie systemów władzy, mechanizmów socjalizacji, a zarazem wskazaniu na eschatologiczne tęsknoty. Mniej udana wydaje się powieść Biały Kruk, schematycznie nawiązująca do pohłaskowego nurtu w prozie polskiej, aczkolwiek - w sferze tematyki - mamy tu pobieżną modernizację (rzecz dotyczy egzystencjalnej kondycji rówieśników pisarza). Bardzo oryginalnie przedstawia się z kolei powieść Marka Kędzierskiego Bezludzie, spowinowacona z tradycją powojennej awangardy (Beckett), a ukazująca niemożność rekonstrukcji porządku metafizyczno symbolicznego.
(Krzysztof Uniłowski)
Zobacz także: ROK 1989
- Co znaczy POEZJA LANGEGO:
- Porównanie uznany już poprzez współczesnych sobie za w najwyższym stopniu pracowitego literata, chociaż regularnie pomijany był jako liryk. Jego literaturze zarzucano eklektyzm i brak indywidualizmu. Jerzy proza po roku 1989 co znaczy.
- Krzyżówka PIEŚŃ LEGIONÓW POLSKICH WE WŁOSZECH:
- Dlaczego Wybickiego - oświeceniowego publicysty, dramaturga i poety - jest pierwowzorem Mazurka Dąbrowskiego, współczesnego hymnu narodowego. Pieśń powstała w Reggio Emilia pomiędzy 16 a 19 VII 1797 r. dla proza po roku 1989 krzyżówka.
- Co to jest POEZJA LEŚMIANA:
- Jak lepiej należy do czołowych klasyków literaturze polskiej. Jego twórczość poetycka, odosobniona i w zasadzie niedoceniana w okresie powstawania, jest bezsprzecznie fenomenem w literaturze polskiej XX w. Jest proza po roku 1989 co to jest.
- Słownik PROCESY W POLSZCZY¬NIE:
- Kiedy średniopolskiej główne zmiany językowe rozciągnięte były w okresie, trwały od początku XVI po pierwszą połowę XVIII stulecia, a dotyczyły: a) w dziedzinie fonetyki - zaniku samogłosek pochylonych (á proza po roku 1989 słownik.
- Czym jest POWRÓT Z WARSZAWY NA WIEŚ:
- Od czego zależy Karpiński napisał tę elegię na przełomie 1783 i 1784 r., gdy po trzech latach pobytu w Warszawie zdecydował się wrócić na Ukrainę do dzierżawionej wsi. Pisarz wyjeżdżał ze stolicy zawiedziony i proza po roku 1989 czym jest.
Czym jest proza po roku 1989 znaczenie w Motywy literatura P .
