Co znaczy PROZA KOBIET: MANUELA GRETKOWSKA; OLGA TOKARCZUK:
W bogatym dorobku prozatorskim pisarek szczególnie interesująco prezentują się utwory Olgi Tokarczuk i Manueli Gretkowskiej - dwóch autorek cieszących się zarówno popularnością pośród czytelników, jak i uwagą krytyków i historyków literatury. Wydaje się, Iż pisarki na stałe zagościły na scenie literackiej i wypracowały własny, rozpoznawalny styl pisania. Ich nazwiska i osobowości stały się aktualnie wystarczającym przyczyną, aby z zainteresowaniem śledzić następne pisarskie inicjatywy. Z drugiej strony ogląd ostatnich 15 lat rozwoju prozy kobiecej dowodzi, Iż proza Tokarczuk i Gretkowskiej należy do jej głownych osiągnięć.
Olga Tokarczuk zalicza się do autorów obsypywanych nagrodami - między innymi Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek, Fundacji im. Kościelskich - i nominacjami do Nagrody Literackiej Nike. Doceniana poprzez profesjonalistów, zdobywa również laury od czytelników, wygrywając plebiscyty na w najwyższym stopniu dostępne książki. Ogromnym sukcesem komercyjnym była choćby trzecia powieść w dorobku Tokarczuk Prawiek i inne czasy wydana w roku 1996. Krytyka zazwyczaj umieszcza prozę Tokarczuk w przestrzeni sprawnie napisanej powieści popularnej. Nienaganny warsztat i wysokie zdolności "pisarza rzemieślnika" - to miały być cechy powieści autorki Prawieku..., które nie aspirowały do wybitności, lecz zaspakajały oczekiwania publiczności literackiej. Chociaż sprawność nie jest jedynym walorem dorobku pisarki, w szczególności w kontekście jej ostatnich książek, które dowodzą coraz większej świadomości metaliterackiej.
Już od debiutu - powieści Podróż ludzi Księgi - w twórczości Tokarczuk dają się zauważyć charakterystyczne cechy stylu, dobór tematów i powracające motywy. Jednym ze znaków rozpoznawczych pisarki stało się tkanie historii, które odsyłają do mitycznych początków. Takie zmitologizowane "zaczarowanie świata" - jak określili ów zabieg Przemysław Czapliński i Piotr Śliwiński - okazało się nadzwyczajnie frapujące, co najmniej w lekturze. Można gdyż utyskiwać, Iż Podróży ludzi Księgi, opierającej się na dwóch nadzwyczajnie znacznych (lecz i "ogranych") motywach: podróży i Księgi, brakuje dystansu, świeżości. Odważne zmierzenie się z przestrzenią, która obfituje w tak doskonałe dzieła, jak choćby te Brunona Schulza, nie do końca było udane. Rozczarowujące okazało się w szczególności zakończenie, które ujawniało niedostatki konstrukcyjne powieści.
Następne powieści - E.E. i Prawiek i inne czasy - tylko w niewielkim stopniu poszerzyły zakres tematów i sposobów opowiadania. Czytelnicy otrzymali następny raz dwie solidnie i sprawnie napisane książki, które jednak zaskakiwały - w negatywnym kontekście - nadmiernymi ułatwieniami lektur; próżno szukać w nich niekonwencjonalnych rozwiązań czy furtek dla niespodziewanych interpretacji. Podnoszone poprzez wielbicieli prozy Tokarczuk takie cechy, jak niejednoznaczność powieści, zagadkowość, tajemnice, metafizyczność czy bajkowość, tylko z pozoru zagęszczały ich lekturę. Zazwyczaj gdyż - jak przekonująco dowiódł Dariusz Nowacki - kryła się za nimi prosta, choć urzekająca symbolika, rozpoznawalne archetypy, jawne odniesienie do psychologii (raczej poglądów Junga). Niewątpliwą siłą powieści Tokarczuk, decydującą zarówno o komercyjnym sukcesie, jak i wypracowaniu rozpoznawalnej dykcji, jest zajmujący sposób opowiadania historii. Szczególnie urzekająca pod tym względem jest powieść Prawiek i inne czasy. To tradycyjnie podana historia trzech pokoleń rodu Niebieskich zamieszkujących "centrum wszechświata" - mityczny Prawiek. Narzekania krytyków, Iż podręcznik znów utkana jest z przedmiotów przewidywalnych i wielokrotnie używanych, nie tylko poprzez Tokarczuk, nie zasłaniają jednak faktu, Iż powieść uwodzi stylem snucia historii, a poprzez to wciąga czytelników w centrum życia bohaterów.
Majątek Tokarczuk dopełniają książki Dom dzienny, dom nocny, Gra na wielu bębenkach i Ostatnie historie. Są one dowodem większej dojrzałości pisarki i ewolucji w podejściu do gatunku. Dariusz Nowacki zwrócił uwagę, Iż klarowne i łatwe historie ustępują miejsca formom niegotowym, otwartym, wręcz eseistycznym, lecz dlatego - wieloznacznym. Wyraźnie preferowanym gatunkiem staje się opowiadanie, gdzie równocześnie ujawniają się nowe zainteresowania i wątki. Naukowcy twórczości Tokarczuk wskazują tutaj przeważnie na obecność rozważań o poezji, pisaniu, możliwościach oddzielenia fikcji i prawdy i regularnie ujawniający się realizm i wątki obyczajowe, a również poszerzenie tematyki, na przykład o Zgon, której dotyczą Ostatnie historie.
Tokarczuk, definiując własne pisarstwo, mawia, Iż "skupia się na poszukiwaniu sensu tego, co oznacza być kobietą". Istotnie, regularnie łączy się jej prozę z tak zwany poezją kobiecą czy pisarstwem feministycznym. Odbywa się tak w pierwszej kolejności za sprawą osobistego, żeńskiego tonu jej utworów i ujawniającego się autobiografizmu. Autentyczności przeżyć towarzyszą również żeńskie bohaterki (na przykład w Ostatnich historiach, gdzie mamy do czynienia z sagą rodzinną, opowieścią o babce, córce i wnuczce) i dziedzina związana z seksualnością. Obserwacja rozwoju twórczości Olgi Tokarczuk pozwala widzieć w niej nie tylko mistrzynię prozy popularnej, z powodzeniem zagospodarowującą tak zwany "literacki środek", lecz także nadzieję polskiej prozy.
Jak truizm zabrzmi zdanie, Iż z osobą Manueli Gretkowskiej kojarzy się aura skandalu i prowokacji. Już nieco zaskakujący na tle późniejszego dorobku poetycki debiut wyznaczył taki trop - Gretkowska zadebiutowała w roku 1988 na łamach prowokacyjnego "bruLionu", który był głosem wstępującego na arenę literacką pokolenia. Poetka została również paryską korespondentką pisma i poprzez pewien czas postrzegana była jako jego czołową prozaiczka. "bruLion", pismo odpowiadające jej temperamentowi i poglądom, pozwalało bez przeszkód manifestować się osobowości autorki, z czasem jednak nawet i jego ramy zaczęły pisarkę uwierać. Indywidualność Gretkowskiej wykraczała poza to, co konwencjonalne; nie obawiała się obyczajowych i językowych kontrowersji. I jednakże "bruLion" wydawał się niezłą przestrzenią do realizacji (w jednym z wywiadów poetka powiedziała: "Nie było innego pisma literackiego, podziemnego i takiego właśnie anarchizującego, nie bogobojnego, patriotycznego"), to odrębność i jednostkowość, a nie stadność, miała się okazać właściwą właściwością Gretkowskiej.
Miano czołowej prowokatorki polskiej sceny literackiej może być jednak mylące i ograniczające. Femme fatale stara się gdyż mylić interpretacyjne tropy, zaskakiwać, wieloma metodami wymykać się jednoznacznym ujęciom. Zwracają uwagę jej pisarskie inicjatywy: mikropowieści, eseje, felietony, reportaże, scenariusze. Gretkowska śmiało i bez kompleksów przekracza granice pomiędzy poezją wysokoartystyczną i kulturą popularną. Pełniła funkcję redaktora naczelnego żeńskiego magazynu "Elle", pisywała między innymi do "Twojego Stylu", "Wprost", a nawet "Wróżki" (część z tekstów zostało zgromadzonych w tomie Silikon). Spod jej pióra wyszedł również scenariusz emitowanego w telewizji TVN serialu "Miasteczko" i skandalizującego filmu "Szamanka" w reżyserii Andrzeja Żuławskiego. Gretkowska jawi się jako poetka bez kompleksów, poszukująca, zaskakująca, oddająca w tekstach fragmenty własnej osobowości, obecnych poglądów, lecz dopełniającą ów autentyzm przeżyć zabiegami kreacyjnymi.
Wykształcenie - autorka studiowała filozofię w Krakowie i antropologię w Paryżu - i podróże Gretkowskiej znalazły odbicie w książkach. Doświadczenie emigracji i zetknięcie z wielokulturowym paryskim środowiskiem znalazło swój tekstowy ślad w pierwszych książkach: My zdies´ emigranty, Tarocie paryskim i Kabarecie metafizycznym. Przedziwne fabuły mieszają się z licznymi partiami eseistycznymi dotyczącymi sztuki, kultury, obyczajów, podróży, erotyki, religii, kart tarota czy kabały. W labiryntach historii spotykamy kuriozalnych bohaterów, jak Beba Mazeppo, atrakcja kabaretu o dwóch łechtaczkach. Nie stroniąc od prowokacji, nie bojąc się posądzenia o obrazoburczość, Gretkowska prezentuje postmodernistyczny melanż światopoglądów i postaw. Jedynym spoiwem jest osobowość autorki, lecz niejednorodność jej książek nie pozwala - na co zwrócił uwagę Stanisław Burkot - dokładnie oddzielić przedmiotów autobiografii od kreacji.
Polka i Europejka, ostatnie dwie książki w dorobku Gretkowskiej, traktowane są poprzez badaczy jako zapis autentycznych przeżyć autorki. W Polce poetka podjęła temat macierzyństwa, rodziny, prezentując rodzaj własnego dziennika intymnego czasu ciąży. Próżno jednak szukać tutaj skandalizujących fragmentów, których można się spodziewać po prowokatorce. Wydaje się raczej, Iż Gretkowska dąży do wyrwania się z tej pułapki, oferując opowieść o powszechnym kobiecym doświadczeniu. Jak dowodzi Barbara Gutkowska, nie unika feministycznego "pisania ciałem", jednakże bliższe są jej refleksje dotyczące emocji. Z epitetem "skandalistka" Gretkowska walczy również w książce Europejka. W pojemnej i trudnej do jednoznacznego opisu formule (naukowcy widzą tu między innymi opowiadanie, esej, felieton, anegdotę i dziennik podróży) poetka znów prezentuje własną codzienność, zwyczajność.
Przyznać trzeba, Iż Gretkowska, regularnie wystawiająca na próbę "wytrzymałość" czytelnika i jego lekturowe przyzwyczajenia, nie nudzi. Można polemizować z prezentowanymi poprzez nią poglądami, nie można jednak odmówić jej odwagi, bezkompromisowości, znaczącego poszerzania granic w pisaniu na przykład o erotyce, czego dowodzi powieść Namiętnik. Pisarstwo Gretkowskiej jest sugestywne, łatwo rozpoznawalne, z mocnym ładunkiem subiektywizmu i indywidualizmu, lecz także dodatkowo skomplikowane poprzez przedmioty fikcji literackiej.
(Monika Peter)
Zobacz także: DOM DZIENNY, DOM NOCNY OLGI TOKARCZUK, POLKA I EUROPEJKA MANUELI GRETKOWSKIEJ, Poezja POLSKA NA PRZEŁOMIE WIEKÓW, PISARSKIE OSOBOWOŚCI
Olga Tokarczuk zalicza się do autorów obsypywanych nagrodami - między innymi Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek, Fundacji im. Kościelskich - i nominacjami do Nagrody Literackiej Nike. Doceniana poprzez profesjonalistów, zdobywa również laury od czytelników, wygrywając plebiscyty na w najwyższym stopniu dostępne książki. Ogromnym sukcesem komercyjnym była choćby trzecia powieść w dorobku Tokarczuk Prawiek i inne czasy wydana w roku 1996. Krytyka zazwyczaj umieszcza prozę Tokarczuk w przestrzeni sprawnie napisanej powieści popularnej. Nienaganny warsztat i wysokie zdolności "pisarza rzemieślnika" - to miały być cechy powieści autorki Prawieku..., które nie aspirowały do wybitności, lecz zaspakajały oczekiwania publiczności literackiej. Chociaż sprawność nie jest jedynym walorem dorobku pisarki, w szczególności w kontekście jej ostatnich książek, które dowodzą coraz większej świadomości metaliterackiej.
Już od debiutu - powieści Podróż ludzi Księgi - w twórczości Tokarczuk dają się zauważyć charakterystyczne cechy stylu, dobór tematów i powracające motywy. Jednym ze znaków rozpoznawczych pisarki stało się tkanie historii, które odsyłają do mitycznych początków. Takie zmitologizowane "zaczarowanie świata" - jak określili ów zabieg Przemysław Czapliński i Piotr Śliwiński - okazało się nadzwyczajnie frapujące, co najmniej w lekturze. Można gdyż utyskiwać, Iż Podróży ludzi Księgi, opierającej się na dwóch nadzwyczajnie znacznych (lecz i "ogranych") motywach: podróży i Księgi, brakuje dystansu, świeżości. Odważne zmierzenie się z przestrzenią, która obfituje w tak doskonałe dzieła, jak choćby te Brunona Schulza, nie do końca było udane. Rozczarowujące okazało się w szczególności zakończenie, które ujawniało niedostatki konstrukcyjne powieści.
Następne powieści - E.E. i Prawiek i inne czasy - tylko w niewielkim stopniu poszerzyły zakres tematów i sposobów opowiadania. Czytelnicy otrzymali następny raz dwie solidnie i sprawnie napisane książki, które jednak zaskakiwały - w negatywnym kontekście - nadmiernymi ułatwieniami lektur; próżno szukać w nich niekonwencjonalnych rozwiązań czy furtek dla niespodziewanych interpretacji. Podnoszone poprzez wielbicieli prozy Tokarczuk takie cechy, jak niejednoznaczność powieści, zagadkowość, tajemnice, metafizyczność czy bajkowość, tylko z pozoru zagęszczały ich lekturę. Zazwyczaj gdyż - jak przekonująco dowiódł Dariusz Nowacki - kryła się za nimi prosta, choć urzekająca symbolika, rozpoznawalne archetypy, jawne odniesienie do psychologii (raczej poglądów Junga). Niewątpliwą siłą powieści Tokarczuk, decydującą zarówno o komercyjnym sukcesie, jak i wypracowaniu rozpoznawalnej dykcji, jest zajmujący sposób opowiadania historii. Szczególnie urzekająca pod tym względem jest powieść Prawiek i inne czasy. To tradycyjnie podana historia trzech pokoleń rodu Niebieskich zamieszkujących "centrum wszechświata" - mityczny Prawiek. Narzekania krytyków, Iż podręcznik znów utkana jest z przedmiotów przewidywalnych i wielokrotnie używanych, nie tylko poprzez Tokarczuk, nie zasłaniają jednak faktu, Iż powieść uwodzi stylem snucia historii, a poprzez to wciąga czytelników w centrum życia bohaterów.
Majątek Tokarczuk dopełniają książki Dom dzienny, dom nocny, Gra na wielu bębenkach i Ostatnie historie. Są one dowodem większej dojrzałości pisarki i ewolucji w podejściu do gatunku. Dariusz Nowacki zwrócił uwagę, Iż klarowne i łatwe historie ustępują miejsca formom niegotowym, otwartym, wręcz eseistycznym, lecz dlatego - wieloznacznym. Wyraźnie preferowanym gatunkiem staje się opowiadanie, gdzie równocześnie ujawniają się nowe zainteresowania i wątki. Naukowcy twórczości Tokarczuk wskazują tutaj przeważnie na obecność rozważań o poezji, pisaniu, możliwościach oddzielenia fikcji i prawdy i regularnie ujawniający się realizm i wątki obyczajowe, a również poszerzenie tematyki, na przykład o Zgon, której dotyczą Ostatnie historie.
Tokarczuk, definiując własne pisarstwo, mawia, Iż "skupia się na poszukiwaniu sensu tego, co oznacza być kobietą". Istotnie, regularnie łączy się jej prozę z tak zwany poezją kobiecą czy pisarstwem feministycznym. Odbywa się tak w pierwszej kolejności za sprawą osobistego, żeńskiego tonu jej utworów i ujawniającego się autobiografizmu. Autentyczności przeżyć towarzyszą również żeńskie bohaterki (na przykład w Ostatnich historiach, gdzie mamy do czynienia z sagą rodzinną, opowieścią o babce, córce i wnuczce) i dziedzina związana z seksualnością. Obserwacja rozwoju twórczości Olgi Tokarczuk pozwala widzieć w niej nie tylko mistrzynię prozy popularnej, z powodzeniem zagospodarowującą tak zwany "literacki środek", lecz także nadzieję polskiej prozy.
Jak truizm zabrzmi zdanie, Iż z osobą Manueli Gretkowskiej kojarzy się aura skandalu i prowokacji. Już nieco zaskakujący na tle późniejszego dorobku poetycki debiut wyznaczył taki trop - Gretkowska zadebiutowała w roku 1988 na łamach prowokacyjnego "bruLionu", który był głosem wstępującego na arenę literacką pokolenia. Poetka została również paryską korespondentką pisma i poprzez pewien czas postrzegana była jako jego czołową prozaiczka. "bruLion", pismo odpowiadające jej temperamentowi i poglądom, pozwalało bez przeszkód manifestować się osobowości autorki, z czasem jednak nawet i jego ramy zaczęły pisarkę uwierać. Indywidualność Gretkowskiej wykraczała poza to, co konwencjonalne; nie obawiała się obyczajowych i językowych kontrowersji. I jednakże "bruLion" wydawał się niezłą przestrzenią do realizacji (w jednym z wywiadów poetka powiedziała: "Nie było innego pisma literackiego, podziemnego i takiego właśnie anarchizującego, nie bogobojnego, patriotycznego"), to odrębność i jednostkowość, a nie stadność, miała się okazać właściwą właściwością Gretkowskiej.
Miano czołowej prowokatorki polskiej sceny literackiej może być jednak mylące i ograniczające. Femme fatale stara się gdyż mylić interpretacyjne tropy, zaskakiwać, wieloma metodami wymykać się jednoznacznym ujęciom. Zwracają uwagę jej pisarskie inicjatywy: mikropowieści, eseje, felietony, reportaże, scenariusze. Gretkowska śmiało i bez kompleksów przekracza granice pomiędzy poezją wysokoartystyczną i kulturą popularną. Pełniła funkcję redaktora naczelnego żeńskiego magazynu "Elle", pisywała między innymi do "Twojego Stylu", "Wprost", a nawet "Wróżki" (część z tekstów zostało zgromadzonych w tomie Silikon). Spod jej pióra wyszedł również scenariusz emitowanego w telewizji TVN serialu "Miasteczko" i skandalizującego filmu "Szamanka" w reżyserii Andrzeja Żuławskiego. Gretkowska jawi się jako poetka bez kompleksów, poszukująca, zaskakująca, oddająca w tekstach fragmenty własnej osobowości, obecnych poglądów, lecz dopełniającą ów autentyzm przeżyć zabiegami kreacyjnymi.
Wykształcenie - autorka studiowała filozofię w Krakowie i antropologię w Paryżu - i podróże Gretkowskiej znalazły odbicie w książkach. Doświadczenie emigracji i zetknięcie z wielokulturowym paryskim środowiskiem znalazło swój tekstowy ślad w pierwszych książkach: My zdies´ emigranty, Tarocie paryskim i Kabarecie metafizycznym. Przedziwne fabuły mieszają się z licznymi partiami eseistycznymi dotyczącymi sztuki, kultury, obyczajów, podróży, erotyki, religii, kart tarota czy kabały. W labiryntach historii spotykamy kuriozalnych bohaterów, jak Beba Mazeppo, atrakcja kabaretu o dwóch łechtaczkach. Nie stroniąc od prowokacji, nie bojąc się posądzenia o obrazoburczość, Gretkowska prezentuje postmodernistyczny melanż światopoglądów i postaw. Jedynym spoiwem jest osobowość autorki, lecz niejednorodność jej książek nie pozwala - na co zwrócił uwagę Stanisław Burkot - dokładnie oddzielić przedmiotów autobiografii od kreacji.
Polka i Europejka, ostatnie dwie książki w dorobku Gretkowskiej, traktowane są poprzez badaczy jako zapis autentycznych przeżyć autorki. W Polce poetka podjęła temat macierzyństwa, rodziny, prezentując rodzaj własnego dziennika intymnego czasu ciąży. Próżno jednak szukać tutaj skandalizujących fragmentów, których można się spodziewać po prowokatorce. Wydaje się raczej, Iż Gretkowska dąży do wyrwania się z tej pułapki, oferując opowieść o powszechnym kobiecym doświadczeniu. Jak dowodzi Barbara Gutkowska, nie unika feministycznego "pisania ciałem", jednakże bliższe są jej refleksje dotyczące emocji. Z epitetem "skandalistka" Gretkowska walczy również w książce Europejka. W pojemnej i trudnej do jednoznacznego opisu formule (naukowcy widzą tu między innymi opowiadanie, esej, felieton, anegdotę i dziennik podróży) poetka znów prezentuje własną codzienność, zwyczajność.
Przyznać trzeba, Iż Gretkowska, regularnie wystawiająca na próbę "wytrzymałość" czytelnika i jego lekturowe przyzwyczajenia, nie nudzi. Można polemizować z prezentowanymi poprzez nią poglądami, nie można jednak odmówić jej odwagi, bezkompromisowości, znaczącego poszerzania granic w pisaniu na przykład o erotyce, czego dowodzi powieść Namiętnik. Pisarstwo Gretkowskiej jest sugestywne, łatwo rozpoznawalne, z mocnym ładunkiem subiektywizmu i indywidualizmu, lecz także dodatkowo skomplikowane poprzez przedmioty fikcji literackiej.
(Monika Peter)
Zobacz także: DOM DZIENNY, DOM NOCNY OLGI TOKARCZUK, POLKA I EUROPEJKA MANUELI GRETKOWSKIEJ, Poezja POLSKA NA PRZEŁOMIE WIEKÓW, PISARSKIE OSOBOWOŚCI
- Co znaczy PROCESY W POLSZCZY¬NIE:
- Porównanie się z zespołu języków słowiańskich, a dokładniej z zachodniosłowiańskiej ekipy dialektycznej zwanej lechicką , do której około IX w. należały plemiona zamieszkujące dorzecza Odry, Warty i Wisły proza kobiet: manuela gretkowska; olga tokarczuk co znaczy.
- Krzyżówka POWIEŚĆ HISTORYCZNA:
- Dlaczego programowych pozytywizmu niełatwo odnaleźć odniesienia do tematyki historycznej w utworach literackich jako realizacji treści ideologicznych epoki. Chociaż specyficzna przypadek po stworzeniu proza kobiet: manuela gretkowska; olga tokarczuk krzyżówka.
- Co to jest POEZJA ŚWIECKA:
- Jak lepiej rozróżniania w obrębie naszego piśmiennictwa średniowiecznego dwóch jego nurtów tematycznych - religijnego i świeckiego - zadomowił się na dobre w podręcznikach i opracowaniach historycznoliterackich proza kobiet: manuela gretkowska; olga tokarczuk co to jest.
- Słownik POWIEŚĆ SOCREALISTYCZNA:
- Kiedy Zawodowego Literatów Polskich w Szczecinie (1949) stanowi chronologiczną granicę określającą nowy program polityki kulturalnej. Tendencje zapowiadające ogłoszenie realizmu socjalistycznego jako proza kobiet: manuela gretkowska; olga tokarczuk słownik.
- Czym jest PIEŚŃ LEGIONÓW POLSKICH WE WŁOSZECH:
- Od czego zależy Wybickiego - oświeceniowego publicysty, dramaturga i poety - jest pierwowzorem Mazurka Dąbrowskiego, współczesnego hymnu narodowego. Pieśń powstała w Reggio Emilia pomiędzy 16 a 19 VII 1797 r. dla proza kobiet: manuela gretkowska; olga tokarczuk czym jest.
Czym jest proza kobiet: manuela gretkowska; olga tokarczuk znaczenie w Motywy literatura P .
