Co znaczy POWIEŚĆ HISTORYCZNA:
Pośród haseł programowych pozytywizmu niełatwo odnaleźć odniesienia do tematyki historycznej w utworach literackich jako realizacji treści ideologicznych epoki. Chociaż specyficzna przypadek po stworzeniu styczniowym (w pierwszej kolejności zaostrzenie rusyfikacyjnej i germanizacyjnej polityki zaborców i jej szczególnie dotkliwych przejawów w szkolnictwie) spowodowała olbrzymie zainteresowanie tą tematyką pośród czytelników i tym samym zapotrzebowanie na taką odmianę gatunkową w powieści. Powieść historyczna miała służyć propagowaniu i przypominaniu o rodzimej tradycji i, w pierwszej kolejności, dzięki paraleli i aluzji prezentować treści patriotyczne, nie wchodząc równocześnie w konflikt z cenzurą. Miała być także źródłem nadziei dla pokonanego narodu, a również, dzięki eksponowaniu adekwatnie dobranych epizodów z rodzimej historii - ostrzeżeniem i edukacją dla współczesnych. Prócz tego umożliwiała "kreację wyidealizowanego świata bohaterów spełniających kompensacyjne potrzeby czytelników" (Markiewicz). Podobnie jak w razie dramatu, prócz przedmiotów wychowawczych dominowały w powieści historycznej wątki przygodowe, sensacyjne i związana z nimi funkcja rozrywkowa. O sposobie tworzenia tego typu powieści Henryk Sienkiewicz pisał następująco:
Powieść historyczna maluje zarówno dodatnie jak i ujemne strony przeszłości [...] Mechanizm tworzenia w powieści historycznej i niehistorycznej jest jednaki. Fantazja na tle dziejów znajduje nie tylko pole, lecz i dane ogólne autentyczne, na mocy których może odgadywać logiczne i prawdopodobne zjawiska szczegółowe [...] Powieść nie potrzebuje przekręcać historycznych zdarzeń. Jeżeli autor tak czyni, ujma spadać powinna na niego, nie zaś na rodzaj, który uprawia.
Z tą ostatnią opinią pisarza wiąże się postulat zgodności fikcji powieściowej z osiągnięciami obecnych badań naukowych. Fantazja zaś znajdowała swe ujście w miejscach, które badaniami potwierdzone nie zostały, a również, aby "przy wypełnianiu przerw pomiędzy wytycznymi żywota dziejowych postaci wypełnienia owe stały w logicznej zgodzie tak z czynami publicznymi, jak z ich psychicznym obliczem" (Sienkiewicz), tzn. aby konstruowanie cech bohaterów, prócz inwencji autorskiej, odbywało się w zgodzie z dostępną faktografią i prawdopodobieństwem psychologicznym. Trzeba pamiętać jednak, Iż kluczowym celem powieści historycznej było nie tyle precyzyjne odwzorowanie czasów przeszłych, lecz odpowiednie ich ukazanie - z wyraźnym celem dydaktycznym. Czasem również postulat popularyzatorstwa mógł zmienić się w zarzut. Tak było na przykład po wydaniu Faraona Prusa, gdy w recenzjach pojawiły się uwagi o "powieści profesorskiej" i o nużącym niekiedy balaście faktograficznym (szczególnie w zamieszczonym najpierw powieści precyzyjnym opisie geograficznym i historycznym Egiptu) i jego przewadze nad interesującymi czytelników frapującymi losami postaci. Podobnie było z "dodatnimi i ujemnymi stronami przeszłości". Pewne epoki i pewni bohaterzy byli gloryfikowani i apologizowani, inni zaś nagminnie krytykowani.
Wzorzec powieści typu walterscotowskiego sprzyjał wprowadzaniu na karty powieści postaci fikcyjnych, które mogły być tłem dla postaci rzeczywistych, bądź mogły obejmować nawet role pierwszoplanowe. Stąd dość częsta narracja pierwszoosobowa (w formie pamiętnika, listu, wspomnienia, bezpośredniej stosunku z wydarzeń) - wzorowana oczywiście na gawędzie szlacheckiej.
Najobszerniejszą ilustracją historii Polski jest zamiar Józefa Kraszewskiego, który postanowił w wielu powieściach zaprezentować postęp naszego państwie od czasów prasłowiańskich aż do końca wieku XVIII. To wielkie dzieło z początku wzbudziło ogromne zainteresowanie krytyków i czytelników, lecz powtarzalność wątków, typów postaci i sytuacji w następnych tomach cyklu wywołały stopniową obojętność tych dwóch grup. Cykl zaczął Kraszewski Starą baśnią, ostatnią zaś były Saskie ostatki (wydane już po jego Zgonu w 1889 r.). W drugiej połowie lat 70. skoncentrował się autor Brühla na opisywaniu życia prywatnego bohaterów historycznych. Przez wzgląd na tym postaci fikcyjne zaczęły odgrywać znacząco mniejszą rolę aniżeli w dotychczasowej jego twórczości. Nie należy jednak sądzić, że wzorce waltercottowskie odeszły w zapomnienie. Prócz zmiany bohaterów (z fikcyjnego na rzeczywistego) inne jej wyznaczniki pozostawały wykonywane. Postaci fikcyjne, wielość wątków przygodowych, sensacyjnych i tajemniczych osadzone dość luźno w czasach i konwencji historycznej służyły w pierwszej kolejności rozrywce, nie budowały warstwy edukacyjnej i utylitarnej. Liczne naiwności, anachronizmy i nadmierny melodramatyzm i powierzchowne analizy polityczne widoczne były w pierwszej kolejności w powieściach, których tło stanowiły czasy dobrze czytelnikowi znane. Taki typ powieści uprawiał również Tomasz Teodor Jeż (Zygmunt Miłkowski) - Za króla Olbrachta, Karzeł dyplomata. Przygodowej warstwie powieści Jeża służyło również tło egzotyczne (państwa południowych Słowian: Bułgaria i Serbia) i dla polskiego czytelnika nieznane.
Po wydaniu Trylogii Sienkiewicza, wobec jej sukcesu czytelniczego i olbrzymiej dyskusji w prasie na temat funkcji i roli powieści historycznej, uległa ta forma wielu zmianom, a pisarzy młodszego pokolenia "pobudziła do rywalizacji, polemiki twórczej i naśladownictwa" (Markiewicz). Powieść Zygmunta Kaczkowskiego Abraham Kitaj była świadomą polemiką z artystą Pana Wołodyjowskiego. O ile wizja Sienkiewicza dawała ówczesnemu czytelnikowi nadzieję (wszak sam autor przyznał, że jego dzieła powstały właśnie "ku pokrzepieniu serc"), to z pewnością nie było tak w razie twórczości Kaczkowskiego, gdzie dominował pesymizm i wynikające z niego: nieudolność polityczna i anarchia. Zaletą Abrahama Kitaja jest w pierwszej kolejności precyzyjny opis roli stanu mieszczańskiego (dość pobieżnie potraktowanego poprzez Sienkiewicza). Właśnie efekt Trylogii spowodowała, że Walery Łoziński autor poczytnych Oka proroka, a więc Hanusza Bystrego i opowieści o losach Wita Narwoja - porzucił tę formę gatunkową i nawet szerzej, w ogóle prozę powieściową.
Powieści o wieku XVII (chociaż wyzyskując wątki nieprzetworzone poprzez Sienkiewicza) tworzył Adam Krechowiecki. Charakterystyczne dla jego twórczości są główni bohaterzy powieści - niekorzystne postaci historyczne odgrywające niepoślednią dla losów Polski rolę (na przykład Hieronim Radziejowski). Dzięki postępowi nauk historycznych i licznym w owych czasach odkryciom archeologicznym pisarze polscy, podążając tropem swych francuskich kolegów (Ostatnie dni Pompejów Bulwera i Salambo Flauberta), eksploatowali wątki starożytne. Pierwszym takim utworem był Rzym za Nerona Kraszewskiego, potem Mirtala Orzeszkowej, Faraon Prusa i Quo vadis Sienkiewicza. Czasy prześladowania chrześcijan i późniejszego zwycięstwa tej religii najpełniej zostały ukazane w trzech powieściach Teodora Jeske Choińskiego: Gasnące słońce, Ostatni Rzymianie i Tiara i korona. W pozytywistycznej powieści historycznej dominuje postromantyzm, zresztą nie tylko od strony formalnej. Dodatkowo, za Kazimierzem Bartoszyńskim, należy wspomnieć o konserwatyzmie tego typu literatury, realizowanym w skonwencjonalizowanych wątkach, postaciach, schematach fabularnych.
Zobacz także: POWIEŚĆ HISTORYCZNA SIENKIEWICZA, QUO VADIS, STARA BAŚŃ, TRYLOGIA
Powieść historyczna maluje zarówno dodatnie jak i ujemne strony przeszłości [...] Mechanizm tworzenia w powieści historycznej i niehistorycznej jest jednaki. Fantazja na tle dziejów znajduje nie tylko pole, lecz i dane ogólne autentyczne, na mocy których może odgadywać logiczne i prawdopodobne zjawiska szczegółowe [...] Powieść nie potrzebuje przekręcać historycznych zdarzeń. Jeżeli autor tak czyni, ujma spadać powinna na niego, nie zaś na rodzaj, który uprawia.
Z tą ostatnią opinią pisarza wiąże się postulat zgodności fikcji powieściowej z osiągnięciami obecnych badań naukowych. Fantazja zaś znajdowała swe ujście w miejscach, które badaniami potwierdzone nie zostały, a również, aby "przy wypełnianiu przerw pomiędzy wytycznymi żywota dziejowych postaci wypełnienia owe stały w logicznej zgodzie tak z czynami publicznymi, jak z ich psychicznym obliczem" (Sienkiewicz), tzn. aby konstruowanie cech bohaterów, prócz inwencji autorskiej, odbywało się w zgodzie z dostępną faktografią i prawdopodobieństwem psychologicznym. Trzeba pamiętać jednak, Iż kluczowym celem powieści historycznej było nie tyle precyzyjne odwzorowanie czasów przeszłych, lecz odpowiednie ich ukazanie - z wyraźnym celem dydaktycznym. Czasem również postulat popularyzatorstwa mógł zmienić się w zarzut. Tak było na przykład po wydaniu Faraona Prusa, gdy w recenzjach pojawiły się uwagi o "powieści profesorskiej" i o nużącym niekiedy balaście faktograficznym (szczególnie w zamieszczonym najpierw powieści precyzyjnym opisie geograficznym i historycznym Egiptu) i jego przewadze nad interesującymi czytelników frapującymi losami postaci. Podobnie było z "dodatnimi i ujemnymi stronami przeszłości". Pewne epoki i pewni bohaterzy byli gloryfikowani i apologizowani, inni zaś nagminnie krytykowani.
Wzorzec powieści typu walterscotowskiego sprzyjał wprowadzaniu na karty powieści postaci fikcyjnych, które mogły być tłem dla postaci rzeczywistych, bądź mogły obejmować nawet role pierwszoplanowe. Stąd dość częsta narracja pierwszoosobowa (w formie pamiętnika, listu, wspomnienia, bezpośredniej stosunku z wydarzeń) - wzorowana oczywiście na gawędzie szlacheckiej.
Najobszerniejszą ilustracją historii Polski jest zamiar Józefa Kraszewskiego, który postanowił w wielu powieściach zaprezentować postęp naszego państwie od czasów prasłowiańskich aż do końca wieku XVIII. To wielkie dzieło z początku wzbudziło ogromne zainteresowanie krytyków i czytelników, lecz powtarzalność wątków, typów postaci i sytuacji w następnych tomach cyklu wywołały stopniową obojętność tych dwóch grup. Cykl zaczął Kraszewski Starą baśnią, ostatnią zaś były Saskie ostatki (wydane już po jego Zgonu w 1889 r.). W drugiej połowie lat 70. skoncentrował się autor Brühla na opisywaniu życia prywatnego bohaterów historycznych. Przez wzgląd na tym postaci fikcyjne zaczęły odgrywać znacząco mniejszą rolę aniżeli w dotychczasowej jego twórczości. Nie należy jednak sądzić, że wzorce waltercottowskie odeszły w zapomnienie. Prócz zmiany bohaterów (z fikcyjnego na rzeczywistego) inne jej wyznaczniki pozostawały wykonywane. Postaci fikcyjne, wielość wątków przygodowych, sensacyjnych i tajemniczych osadzone dość luźno w czasach i konwencji historycznej służyły w pierwszej kolejności rozrywce, nie budowały warstwy edukacyjnej i utylitarnej. Liczne naiwności, anachronizmy i nadmierny melodramatyzm i powierzchowne analizy polityczne widoczne były w pierwszej kolejności w powieściach, których tło stanowiły czasy dobrze czytelnikowi znane. Taki typ powieści uprawiał również Tomasz Teodor Jeż (Zygmunt Miłkowski) - Za króla Olbrachta, Karzeł dyplomata. Przygodowej warstwie powieści Jeża służyło również tło egzotyczne (państwa południowych Słowian: Bułgaria i Serbia) i dla polskiego czytelnika nieznane.
Po wydaniu Trylogii Sienkiewicza, wobec jej sukcesu czytelniczego i olbrzymiej dyskusji w prasie na temat funkcji i roli powieści historycznej, uległa ta forma wielu zmianom, a pisarzy młodszego pokolenia "pobudziła do rywalizacji, polemiki twórczej i naśladownictwa" (Markiewicz). Powieść Zygmunta Kaczkowskiego Abraham Kitaj była świadomą polemiką z artystą Pana Wołodyjowskiego. O ile wizja Sienkiewicza dawała ówczesnemu czytelnikowi nadzieję (wszak sam autor przyznał, że jego dzieła powstały właśnie "ku pokrzepieniu serc"), to z pewnością nie było tak w razie twórczości Kaczkowskiego, gdzie dominował pesymizm i wynikające z niego: nieudolność polityczna i anarchia. Zaletą Abrahama Kitaja jest w pierwszej kolejności precyzyjny opis roli stanu mieszczańskiego (dość pobieżnie potraktowanego poprzez Sienkiewicza). Właśnie efekt Trylogii spowodowała, że Walery Łoziński autor poczytnych Oka proroka, a więc Hanusza Bystrego i opowieści o losach Wita Narwoja - porzucił tę formę gatunkową i nawet szerzej, w ogóle prozę powieściową.
Powieści o wieku XVII (chociaż wyzyskując wątki nieprzetworzone poprzez Sienkiewicza) tworzył Adam Krechowiecki. Charakterystyczne dla jego twórczości są główni bohaterzy powieści - niekorzystne postaci historyczne odgrywające niepoślednią dla losów Polski rolę (na przykład Hieronim Radziejowski). Dzięki postępowi nauk historycznych i licznym w owych czasach odkryciom archeologicznym pisarze polscy, podążając tropem swych francuskich kolegów (Ostatnie dni Pompejów Bulwera i Salambo Flauberta), eksploatowali wątki starożytne. Pierwszym takim utworem był Rzym za Nerona Kraszewskiego, potem Mirtala Orzeszkowej, Faraon Prusa i Quo vadis Sienkiewicza. Czasy prześladowania chrześcijan i późniejszego zwycięstwa tej religii najpełniej zostały ukazane w trzech powieściach Teodora Jeske Choińskiego: Gasnące słońce, Ostatni Rzymianie i Tiara i korona. W pozytywistycznej powieści historycznej dominuje postromantyzm, zresztą nie tylko od strony formalnej. Dodatkowo, za Kazimierzem Bartoszyńskim, należy wspomnieć o konserwatyzmie tego typu literatury, realizowanym w skonwencjonalizowanych wątkach, postaciach, schematach fabularnych.
Zobacz także: POWIEŚĆ HISTORYCZNA SIENKIEWICZA, QUO VADIS, STARA BAŚŃ, TRYLOGIA
- Co znaczy PRZEŁOM 1932 ROKU:
- Porównanie sposób wyznacza istotną cezurę w dziejach literatury okresu dwudziestolecia. Wiąże się ona z przesunięciem punktu ciężkości w stronę prozy, w szczególności jeżeli chodzi o zjawiska nowatorskie, które powieść historyczna co znaczy.
- Krzyżówka POEMAT DYGRESYJNY:
- Dlaczego gatunkowych, charakterystycznych dla epoki romantyzmu, poemat dygresyjny - ten przedziwny, prawdziwie poetycki splot przedmiotów lirycznych, epickich i dramatycznych, łączących się ze sobą pod powieść historyczna krzyżówka.
- Co to jest POEZJA RÓŻEWICZA:
- Jak lepiej Różewicza należy do największych zjawisk liryki polskiej po II wojnie. Wielokrotnie interpretowana, nadzwyczajnie silnie wpływająca na przemiany literaturze w ostatnim półwieczu (zobacz Literatura powieść historyczna co to jest.
- Słownik PIEŚNI RELIGIJNE:
- Kiedy średniowiecznej pieśni religijnej wyrastają z hebrajskiej tradycji śpiewu synagogalnego (psalmy, kantyki, aklamacje amen, alleluja), wzbogaconej w późniejszym okresie o przedmioty formalne (na powieść historyczna słownik.
- Czym jest PROCESY W POLSZCZY¬NIE:
- Od czego zależy moment uważany poprzez historyków j. polskiego za końcowy moment doby nowopolskiej. 1918 r. stworzył zupełnie nowe warunki rozwoju j. polskiego. W państwie po odzyskaniu niepodległości zaczęło powieść historyczna czym jest.
Czym jest powieść historyczna znaczenie w Motywy literatura P .
