Co znaczy POSŁUCHAJCIE, BRACIA MIŁA:
Całkiem nadzwyczajne miejsce w dziejach naszej literaturze religijnej wieków średnich zajmuje niewielki, ośmiostrofkowy utwór zwany Żalami Matki Boskiej pod krzyżem albo Lamentem świętokrzyskim - od benedyktyńskiego klasztoru Św. Krzyża na Łysej Górze, gdzie około 1470 r. zapisał go wśród kilku innych pieśni religijnych Andrzej ze Słupi. Uznaje się go powszechnie za "arcydzieło średniowiecznej liryki polskiej", godne zająć miejsce w okolicy naszego carmen patrium - Bogurodzicy.
Rozpoczynający się apostrofą "Posłuchajcie, bracia miła" monolog Marii stojącej pod krzyżem adresowany jest kolejno do ludzi ("braci miłej"), konającego Jezusa, archanioła Gabriela i wszystkich chrześcijańskich matek. Tematycznie i gatunkowo Żale nawiązują do popularnych, w szczególności w Italii i w Niemczech, średniowiecznych "planktów". W wypowiedzi Maryi uderza niespotykana przedtem w naszej literaturze podmiotowa ekspresja głęboko ludzkich doznań i przeżyć Matki dzielącej opuszczenie i mękę z ukrzyżowanym Synem, a równocześnie błagającej ludzi o duchową solidarność i współczucie w bezgranicznym cierpieniu. Odbijają się tutaj nie tylko głębokie idee teologiczne (szczególnie idea współcierpienia Matki Bożej, dzięki któremu zasłużyła Ona na miano Współodkupicielki i zdobyła prawo do wszechpośrednictwa), lecz również charakterystyczna dla późnośredniowiecznej religijności postawa dolorystyczna (od ?Xac. dolor - ból, cierpienie), polegająca na duchowym współprzeżywaniu z Matką i jej Synem następnych etapów męki i Zgonu Zbawiciela. Bardzo możliwe zresztą, Iż utwór ten był recytowany czy nawet odśpiewywany w obecności wiernych uczestniczących w obrzędzie wielkopiątkowej adoracji krzyża, co wskazywałoby na jego genetyczny związek z tradycją dramatu liturgicznego.
Zdumiewa maestria anonimowego autora w świadomym kształtowaniu napięcia dramatycznego dzięki środków językowo stylistycznych i wersyfikacyjnych. Początkowe dwie strofy Żalów zawierające apostrofę Maryi do ludzi z prośbą o "posłuchanie" i "pożałowanie" ujęte zostały w regularną formę 8 zgłoskowca. Zwrotki następne, pisane już wierszem nieregularnym, mistrzowsko modelowanym poprzez potęgującą się ekspresję wypowiedzi, przekazują lament cierpiącej Matki, na początku unaoczniającej odbiorcom przeżywaną poprzez siebie sytuację ("Widzęć rozkrwawione me miłe narodzenie"), potem zaś "wybuchającej" przemieszanymi uczuciami bólu, czułości i bezradności. Szczyt napięcia osiągają te uczucia w strofie piątej:
Synku, bych cię nisko miała,
Niecoć bych ci wspomagała:
Twoja głowka krzywo wisa, tęć bych ja podparła;
Krew po tobie płynie, tęć bych ja utarła;
Picia wołasz, piciać bych ci dała,
Lecz nie lza dosiąc twego świętego ciała.
Dosłuchać się można w rytmie tego lamentu pogłosu ludowych zawodzeń pogrzebowych; na związek z tradycją pieśniową wskazywałby także paralelizm składniowy i treściowy. Tragizm sytuacji Maryi pod krzyżem Jezusa "eksploduje" w ostatnim wersie: cała Jej matczyna czułość i bezbrzeżne marzenie ulżenia cierpiącemu dziecku poprzez czyny najprostsze: podtrzymanie opadającej głowy, otarcie krwi, podanie wody - zderzają się z faktem w istocie banalnym, lecz straszliwie rzeczywistym - ciało Chrystusa wisi zbyt wysoko dla drobnej, skurczonej w bólu niewiasty. Teraz dopiero, kiedy gaśnie ostatnia iskierka nadziei na ulżenie w cierpieniu ukochanemu dziecku, wybucha gwałtowny żal do anioła Gabriela, zwiastuna radości poczęcia i narodzenia:
O anjele Gabryjele,
Gdzie ono jest twe wesele,
Cożeś mi go obiecował tako barzo sporo...
Kończy Lament apostrofa do matek, aby prosiły Boga o zaoszczędzenie im podobnych doświadczeń, a w ostatnich dwóch wersach Maryja ponownie, już po raz ostatni, zwraca się do konającego Syna:
Nie mam ani będę mieć jinego,
Jedno ciebie, Synu, na krzyżu rozbitego.
Pobrzmiewa w takich wyrazach gorycz absolutnej samotności, opuszczenia; można w nich nawet usłyszeć gorzką odpowiedź zrozpaczonej Matki na poprzednie, zanotowane w Ewangelii poprzez św. Jana (i do niego się odnoszące) słowa Jezusa skierowane do Niej: "Niewiasto, oto syn twój" (J 19, 26).
Lecz, jak już zaznaczyliśmy przedtem, znajdziemy także w Lamencie świętokrzyskim głębokie pokłady chrześcijańskiej teologii odkupienia, czyli i radosnej nadziei na zbawienie rodzaju ludzkiego dzięki męce Chrystusa i współcierpieniu Maryi. Jak zauważył ostatnio Paweł Stępień, "Lament świętokrzyski to pieśń umacniająca nadzieję. Wymierzona przeciw osamotnieniu, rozpaczy, obsesji grzechu i poczuciu nieprzezwyciężonej transcendencji Boga. Jest dziełem, które dowodzi, Iż w literaturze średniowiecznej głęboka myśl teologiczna, przejmujący liryzm i matematyczna precyzja konstrukcji nie tylko nie wykluczają się wzajemnie, lecz mogą tworzyć najlepszą harmonię".
Zobacz także: PIEŚNI RELIGIJNE, WERSYFIKACJA
Rozpoczynający się apostrofą "Posłuchajcie, bracia miła" monolog Marii stojącej pod krzyżem adresowany jest kolejno do ludzi ("braci miłej"), konającego Jezusa, archanioła Gabriela i wszystkich chrześcijańskich matek. Tematycznie i gatunkowo Żale nawiązują do popularnych, w szczególności w Italii i w Niemczech, średniowiecznych "planktów". W wypowiedzi Maryi uderza niespotykana przedtem w naszej literaturze podmiotowa ekspresja głęboko ludzkich doznań i przeżyć Matki dzielącej opuszczenie i mękę z ukrzyżowanym Synem, a równocześnie błagającej ludzi o duchową solidarność i współczucie w bezgranicznym cierpieniu. Odbijają się tutaj nie tylko głębokie idee teologiczne (szczególnie idea współcierpienia Matki Bożej, dzięki któremu zasłużyła Ona na miano Współodkupicielki i zdobyła prawo do wszechpośrednictwa), lecz również charakterystyczna dla późnośredniowiecznej religijności postawa dolorystyczna (od ?Xac. dolor - ból, cierpienie), polegająca na duchowym współprzeżywaniu z Matką i jej Synem następnych etapów męki i Zgonu Zbawiciela. Bardzo możliwe zresztą, Iż utwór ten był recytowany czy nawet odśpiewywany w obecności wiernych uczestniczących w obrzędzie wielkopiątkowej adoracji krzyża, co wskazywałoby na jego genetyczny związek z tradycją dramatu liturgicznego.
Zdumiewa maestria anonimowego autora w świadomym kształtowaniu napięcia dramatycznego dzięki środków językowo stylistycznych i wersyfikacyjnych. Początkowe dwie strofy Żalów zawierające apostrofę Maryi do ludzi z prośbą o "posłuchanie" i "pożałowanie" ujęte zostały w regularną formę 8 zgłoskowca. Zwrotki następne, pisane już wierszem nieregularnym, mistrzowsko modelowanym poprzez potęgującą się ekspresję wypowiedzi, przekazują lament cierpiącej Matki, na początku unaoczniającej odbiorcom przeżywaną poprzez siebie sytuację ("Widzęć rozkrwawione me miłe narodzenie"), potem zaś "wybuchającej" przemieszanymi uczuciami bólu, czułości i bezradności. Szczyt napięcia osiągają te uczucia w strofie piątej:
Synku, bych cię nisko miała,
Niecoć bych ci wspomagała:
Twoja głowka krzywo wisa, tęć bych ja podparła;
Krew po tobie płynie, tęć bych ja utarła;
Picia wołasz, piciać bych ci dała,
Lecz nie lza dosiąc twego świętego ciała.
Dosłuchać się można w rytmie tego lamentu pogłosu ludowych zawodzeń pogrzebowych; na związek z tradycją pieśniową wskazywałby także paralelizm składniowy i treściowy. Tragizm sytuacji Maryi pod krzyżem Jezusa "eksploduje" w ostatnim wersie: cała Jej matczyna czułość i bezbrzeżne marzenie ulżenia cierpiącemu dziecku poprzez czyny najprostsze: podtrzymanie opadającej głowy, otarcie krwi, podanie wody - zderzają się z faktem w istocie banalnym, lecz straszliwie rzeczywistym - ciało Chrystusa wisi zbyt wysoko dla drobnej, skurczonej w bólu niewiasty. Teraz dopiero, kiedy gaśnie ostatnia iskierka nadziei na ulżenie w cierpieniu ukochanemu dziecku, wybucha gwałtowny żal do anioła Gabriela, zwiastuna radości poczęcia i narodzenia:
O anjele Gabryjele,
Gdzie ono jest twe wesele,
Cożeś mi go obiecował tako barzo sporo...
Kończy Lament apostrofa do matek, aby prosiły Boga o zaoszczędzenie im podobnych doświadczeń, a w ostatnich dwóch wersach Maryja ponownie, już po raz ostatni, zwraca się do konającego Syna:
Nie mam ani będę mieć jinego,
Jedno ciebie, Synu, na krzyżu rozbitego.
Pobrzmiewa w takich wyrazach gorycz absolutnej samotności, opuszczenia; można w nich nawet usłyszeć gorzką odpowiedź zrozpaczonej Matki na poprzednie, zanotowane w Ewangelii poprzez św. Jana (i do niego się odnoszące) słowa Jezusa skierowane do Niej: "Niewiasto, oto syn twój" (J 19, 26).
Lecz, jak już zaznaczyliśmy przedtem, znajdziemy także w Lamencie świętokrzyskim głębokie pokłady chrześcijańskiej teologii odkupienia, czyli i radosnej nadziei na zbawienie rodzaju ludzkiego dzięki męce Chrystusa i współcierpieniu Maryi. Jak zauważył ostatnio Paweł Stępień, "Lament świętokrzyski to pieśń umacniająca nadzieję. Wymierzona przeciw osamotnieniu, rozpaczy, obsesji grzechu i poczuciu nieprzezwyciężonej transcendencji Boga. Jest dziełem, które dowodzi, Iż w literaturze średniowiecznej głęboka myśl teologiczna, przejmujący liryzm i matematyczna precyzja konstrukcji nie tylko nie wykluczają się wzajemnie, lecz mogą tworzyć najlepszą harmonię".
Zobacz także: PIEŚNI RELIGIJNE, WERSYFIKACJA
- Co znaczy POWIEŚCI REYMONTA:
- Porównanie Reymont debiutował naturalistycznymi nowelami z życia wsi: Zgon (1893), Zawierucha i Suka (1894). Wkrótce później opublikował reportaż Pielgrzymka na Jasną Górę (1895). W opowiadaniach ujawnił posłuchajcie, bracia miła co znaczy.
- Krzyżówka PROZAICY CZARNEJ LEGENDY:
- Dlaczego literatury okresu stalinizmu sprawiła, Iż wspólnie z przełomem październikowym publiczność oczekiwała na wystąpienia wyrazistych indywidualności. Ówczesne otwarcie polskiej kultury na Zachód posłuchajcie, bracia miła krzyżówka.
- Co to jest POETYCKA REFLEKSJA EGZYSTENCJALNA:
- Jak lepiej uporządkować zjawiska poetyckie ostatnich lat, Edward Balcerzan zaproponował w szkicu Ubytki, przedłużenia, trójkąty ujęcie lirycznych doświadczeń ostatnich lat w dwie konfiguracje: metafizyka posłuchajcie, bracia miła co to jest.
- Słownik POEZJA ŚWIECKA:
- Kiedy rozróżniania w obrębie naszego piśmiennictwa średniowiecznego dwóch jego nurtów tematycznych - religijnego i świeckiego - zadomowił się na dobre w podręcznikach i opracowaniach historycznoliterackich posłuchajcie, bracia miła słownik.
- Czym jest POWIEŚCI I OPOWIADANIA ŻEROMSKIEGO:
- Od czego zależy opowiadaniami publikowanymi od 1890 r. w Głosie . Te pierwsze teksty to: Po Sedanie, Złe przeczucie, Pokusa, Cokolwiek się zdarzy, niech uderza we mnie, Ananke, Zapomnienie, Siłaczka. Wyrastały one posłuchajcie, bracia miła czym jest.
Czym jest posłuchajcie, bracia miła znaczenie w Motywy literatura P .
