Co znaczy POEZJA SKAMANDRYCKICH SATELITÓW:
W okolicy tak zwany "ogromnej piątki Skamandra" z ekipą związani byli poeci drukujący na łamach "Skamandra" i "informacje Literackich". Związek ten daje się określić w dwojaki sposób: jako towarzyski i poetycki. Organizowane gdyż poprzez Skamandrytów spotkania i wieczory literackie przyciągały wielu autorów, którzy dość błyskawicznie wchodzili w bliskie związki towarzyskie, a własną twórczością pieczętowali grupową przynależność. Mimo gdyż braku jednoznacznie sformułowanego programu, w literaturze autorów związanych z ekipą, dają się wyodrębnić wspólne cechy poetyki i one właśnie stanowią o określaniu twórczości mianem skamandryckiej. W okolicy Marii Pawlikowskiej Jasnorzewskiej wymienić należy: Stanisława Balińskiego, Józefa Wittlina, Kazimierę Iłłakowiczównę, a również Jerzego Lieberta i Władysława Broniewskiego, których przejściowy związek z ekipą powinien zostać odnotowany.
Maria Pawlikowska Jasnorzewska do grona skamanndrytów została wprowadzona poprzez Juliana Tuwima i Antoniego Słonimskiego. Do ekipy przystępuje w roku 1922, który jest równocześnie rokiem wydania jej pierwszego tomiku poetyckiego pt. Niebieskie migdały, a związki te zacieśniają się bardzo w roku 1924, gdy Jan Lechoń broni ją przed napaściami krytyka Ostapa Ortwina. Pisarka uczestniczy w wieczorze skamandryckim 21 marca 1926 r. w Sali Pompejańskiej Hotelu Europejskiego.
Pisarka pisze wiele. W roku 1923 wdaje Różową magię, w dalszym ciągu Pocałunki, Dansing, Wachlarz, a w latach 1928-1930 czytelnicy kolejno otrzymują Ciszę leśną, Paryż, Profil białej damy. W roku 1932 ukazuje się Surowy jedwab, a w dalszym ciągu: Śpiąca załoga i Balet powojów. Szkicownik poetycki - ostatni wydany przed wojną tomik, ukazał się w 1939 r.
W przedwojennej twórczości Marii Pawlikowskiej Jasnorzewskiej dominuje natura i miłość. Jedność człowieka i natury, tak wyraźna w wielu epigramatycznych utworach, pozwala wpisać tę poezję w skamandrycki biologizm i witalizm (na przykład Pokrzywa widziana z bliska, Fiołek to słowik, Zawód miłości). Lecz znajdują się pośród utworów Pawlikowskiej i takie, gdzie bardzo wyraźnie dochodzi do głosu dojmująca świadomość mijającego czasu, jak choćby w wierszu pt. Ja.
W 1939 r. opuszcza pisarka Polskę. Przebywa na początku we Francji, a w dalszym ciągu w Anglii. Jej twórczość z tego okresu jest różna diametralnie od wszystkiego, co napisała dotychczas. Róża i lasy płonące i Gołąb ofiarny to tytuły dwu wojennych tomików. W epigramatycznych Rubayatach wojennych zapisany został dramat człowieka oddalonego od ojczyzny i widzącego, jak wali się dotychczasowy mechanizm wartości. Natura przeciwstawiona zostaje ludzkiej zbrodni.
W tej literaturze rodzi się również, na wzór romantycznego wspomnienia "państwie lat dziecinnych", mit Krakowa - rodzinnego miasta poetki.
Stanisław Baliński do grona skamandrytów został formalnie przyjęty 3 grudnia 1921 r. na "wieczorze dziesięciu pisarzy Skamandra". W dwudziestoleciu międzywojennym wydał jeden tomik poetycki, zatytułowany Wieczór na Wschodzie, który jest świadectwem fascynacji kulturą Orientu, a równocześnie wyraźnym wpisaniem w ten nurt literaturze Skamandra, gdzie dominowało przeświadczenie o konieczności przełamania romantycznych stereotypów myślenia. Kreacja podmiotu lirycznego w Wieczorze na Wschodzie stanowi próbę przełamania polskiego romantycznego metody myślenia. Refleksja nad filozofią i poezją pozwala dostrzec zagadnienia, które absorbują człowieka bezwzględnie na przynależność kulturową (Mędrzec z Szyrazu, Grób Hafiza); odkrywanie śladów romantycznych wędrowców uzmysławia jedność przeżyć bezwzględnie na czas odbywanych podróży (Ślad, Pan de Gobineau). Kreacja podmiotu lirycznego wynika z fascynacji samego poety, który zawsze o podróżach marzył i realizował je do 1939 r. jako pracownik dyplomatyczny; była równocześnie skamandrycka. Stanowiła gdyż rodzaj buntu przeciwko romantycznym wzorcom patriotycznym.
W latach 1928-1938 powstawały utwory przynoszące refleksję o sytuacji człowieka żyjącego w świecie mu obcym. Zgromadzone w tomie Niepokój świata miały ukazać się drukiem w 1939 r. Wojna przeszkodziła planom wydawniczym, wiersze te ukazały się dopiero wspólnie z utworami stworzonymi w okresie wojny w tomie Wierszy zgromadzonych wydanych w Londynie w 1947 r.
Ogromna podróż i Trzy poematy o Warszawie to tomiki poetyckie, gdzie zarysowuje się ten sam zwrot, jaki zaobserwować można u wszystkich pisarzy związanych z ekipą Skamandra w dwudziestoleciu i kontynuujących twórczość w okresie wojny - zwrot ku tradycji romantycznej, która pełni funkcje terapeutyczne. Zmiana myślenia wynikała ze swoistego przekonania, Iż tak jak romantyczna literatura tworzona na obczyźnie pozwoliła na przetrwanie i ocalenie narodowej świadomości, tak w uwarunkowaniach nowej niewoli ta sama literatura stać się może rodzajem ucieczki od świata zła i zniewolenia. To jest rodzaj paradoksu, bardzo dla artystów wyrosłych z tradycji Skamandra znamienny - uwikłanie w romantyczny mit, które w dwudziestoleciu zdawało się rodzajem zniewolenia, w okolicznościach nowej niewoli ma prowadzić do odnalezienia wolności.
Ogromną podróż określić można rodzajem "narodowego rachunku sumienia", narodowego, ponieważ wynikającego z narodowej świadomości, rachunku, gdzie pobrzmiewa nuta jednostkowego wyrzutu sumienia, wyraźnie zwerbalizowana w Rzeczy sumienia pytaniem: "Czy miałem prawo z państwie uciec". W tym poemacie dochodzi do głosu moralny niepokój o prawo do ucieczki z państwie "w godzinie niebezpieczeństw i największej próby". Lecz odrzucenie romantycznej formuły słowami: "Cierpienie za innych to nie to samo!" nie wyzwala od romantycznej świadomości konieczności ratowania tego, co decyduje o ludzkiej kondycji - poczucia godności ludzkiej; przeciwnie - świadomość tę czyni tragiczną.
Trzy poematy o Warszawie stanowią rodzaj poetyckiej ucieczki z obczyzny do ojczyzny, są wyrazem świadomości odejścia pewnego modelu świata, stąd próba zatrzymania tego modelu na wzór i podobieństwo Panatadeuszowych powrotów do "państwie lat dziecinnych".
Pragnienie nie jest tylko zwykłym "luksusem życia psychicznego", jest z kolei swoistym podsumowaniem tego, co minęło, aby móc przyjąć ustaloną postawę do dalszego modelowania człowieka i rzeczywistości.
Stanisław Baliński nie powrócił do państwie, do końca swego długiego życia mieszkał i tworzył w Londynie, nie przyjmując jednak obywatelstwa brytyjskiego.
Kazimiera Iłłakowiczówna do ekipy przystępuje w 1922 r., to jest czas, gdy czołowi przedstawiciele Skamandra odkrywają i rekrutują do swego grona indywidualności poetyckie. Pisarka uczestniczy w zbiorowym wieczorze poetyckim zorganizowanym 24 kwietnia 1927 w Konserwatorim Muzycznym w Warszawie. Jej debiut poetycki przypada na rok 1912, gdy wydała tomik Ikarowe loty. W dwudziestoleciu powstaje w okolicy wierszy dla dzieci sporo tomików poetyckich, a pośród nich Zgon Feniksa, gdzie podejmuje motyw pojawiający się w Lechoniowym Herostratesie, aczkolwiek problem tradycji traktuje wyraźnie polemicznie. Zwraca gdyż uwagę, Iż tak jak Feniks powstaje z popiołów, tak i tradycja powraca w zmienionej swej formie. W nurt Skamandra wpisuje się Iłłakowiczówna, podejmując w pierwszej kolejności problematykę codzienności.
W 1927 r. wydaje poezje zatytułowane Opowieść o moskiewskim męczeństwie. Złoty wianek, gdzie pomieszczona jest ustylizowana Opowieść małżonki świętego Aleksego. Utwór polemicznie podejmujący istotę świętości i pokazujący dramat małżonki człowieka, który poszukując świętości, równocześnie skrzywdził najbliższych.
Wiersze o Marszałku Piłsudskim 1912-1936 ukazały się w 1936 r., a zatem równolegle z Wolnością tragiczną Wierzyńskiego.
Po wojnie pisarka pracuje i tworzy w Poznaniu. W najprostszych przedmiotach i zdarzeniach odkrywa liryzm, przedstawiając z humorystycznym dystansem świat otaczający.
Jerzy Liebert to pisarz młodszy od czołowych przedstawicieli ekipy. 21 marca 1926 r. wystąpił on w ich gronie na wspólnym wieczorze poetyckim w Sali Pompejańskiej Hotelu Europejskiego, a w dalszym ciągu uczestniczył w wieczorze poetyckim 24 kwietnia 1927 r. w sali Konserwatorium Muzycznego. Te występy, a również "skamandrycki" debiut w 22 numerze "Skamandra" z 1922 r. wierszem pt. Wakacje, a w dalszym ciągu druk utworów: Wyraz, Niebo i ziemia, Wiersz miłosny, Zamiejskie ogrody, Gołębie w kościele św. Aleksandra w "Wiadomościach Literackich" z 1924 r. - pozwala łączyć nazwisko Jerzego Lieberta z gronem pisarzy związanych z ekipą. Pierwszy zbiorek poetycki nosi tytuł Druga ojczyzna i znać w nim skamandryckie fascynacje, co oczywiście nie znaczy wtórności tej literaturze. Utwory pomieszczone tu stanowią zapowiedź dojrzałej literaturze religijnej, gdzie problemy egzystencjalne wynikają ze świadomości wewnętrznego rozdarcia człowieka. Znamienny wydaje się tu utwór drukowany w "Skamandrze" z roku 1924 pt. Miłość.
Kosmiczny nieomal wymiar tego uczucia znać w Miłości doskonałej, utworze, pochodzącym z tomu Druga ojczyzna. Tom ten wpisuje się w ten skamandrycki nurt, którego reprezentantem był w szczególności Jan Lechoń w Srebrnym i czarnym, postrzegający sprzeczności ludzkiej natury. Właściwością całej literaturze Lieberta jest wielka odpowiedzialność za wyraz, którą można wpisać w krąg tych zagadnień, które szczególnie istotne były dla Juliana Tuwima. Dalsza droga poetycka Lieberta doprowadziła go do literaturze mistycznej i głęboko religijnej. W literaturze tej postrzega się nadzwyczajne zdarzenie dwudziestolecia. To jest literatura, gdzie przedstawiony został dramat egzystencjalny człowieka jako wynik zmagań chrześcijanina. Istotne tomiki poetyckie, gdzie, wyraźnie odchodzi od poetyki skamandryckiej to: Gusła z 1930 r. i Kołysanka jodłowa wydana pośmiertnie w 1932 r. W tomiku tym tony osobistych przeżyć, chorego na gruźlicę pacjenta sanatorium Worochty, łączą się z literackimi inspiracjami Czarodziejską górą Tomasza Manna, dając dzieło, które jest równocześnie świadectwem jednostkowych zmagań człowieka z chorobą i uniwersalną wizją losu człowieka.
Józef Wittlin do ekipy wstąpił w 1920 r, a 8 stycznia 1922 r. odbył się pierwszy wieczór jego literaturze. Przedtem był on związany z ekspresjonistyczną ekipą poetycką "Zdrój". Zanim zaczęto wydawać "Skamandra" (w roku 1920) poeci tego ugrupowania drukowali własne utwory na łamach ekspresjonistycznego "Zdroju", widząc w głoszonych poprzez ekspresjonistów hasłach bliską sobie problematykę. Rychło jednak okazało się, Iż związki są nietrwałe. Drogi pisarzy poznańskich i warszawskich rozeszły się. Konflikt zaś w samym Zdroju zdecydował o zerwaniu Wittlina z macierzystą ekipą i przystąpieniu do Skamandra.
Wittlin jest autorem Hymnów, tomu poetyckiego wydanego w 1920 r., który powstał jako słowo pacyfistycznych zapatrywań autora. To jest zestaw wierszy, nawiązujących do tradycji Hymnów Kasprowicza, a równocześnie przekraczających granice tego gatunku.
W wypadku, gdy przewarzająca część twórczości skamandryckiej oscylowała wokół tematów związanych z radosnym przyjmowaniem nowej rzeczywistości i wyrażała fascynację życiem, naturą i człowiekiem - Wittlin daje przejmujący wizerunek człowieka niszczonego poprzez głód, marzenie, dolegliwości, które towarzyszą mu w wojennej tułaczce (Hymn o łyżce zupy).
Można aby powiedzieć, Iż Hymny Wittlina wpisują się w ten nurt, który prowadzi do demitologizacji zjawisk, obrosłych patyną romantycznego myślenia. Wojna także bywała ujmowana na sposób romantyczny, co szczególnie wyraźne w popularnych piosenkach ("Wojenko, wojenko, cóżeś ty za pani, Iż za tobą idą chłopcy malowani"). Lechoń sygnalizował niebezpieczeństwo zastosowania tych romantycznych fascynacji w Karmazynowym poemacie, a w szczególności w wierszu Piłsudski. Wittlin odarł wojnę z resztek romantyzmu, pokazując wyłącznie ludzkie cierpienie, wobec którego drugi człowiek jest zawsze bezsilny. Powieść Sól ziemi problematykę wojny przedstawia w epickich obrazach i może stanowić swoiste dopowiedzenie tego, co wyrażone zostało w Hymnach.
Po wojnie Wittlin podejmuje decyzję pozostania na emigracji, nie godząc się na ingerencje cenzury w jego teksty drukowane w państwie. Sytuację emigranta, człowieka samotnego i tęskniącego, człowieka przegranego przedstawił w eseju Blaski i nędze wygnania.
(Ewa Jaskółowa)
Zobacz także: BÓG W Literaturze, SKAMANDER, Literatura EKSPRESJONISTYCZNA, Ogromna PODRÓŻ BALIŃSKIEGO
Maria Pawlikowska Jasnorzewska do grona skamanndrytów została wprowadzona poprzez Juliana Tuwima i Antoniego Słonimskiego. Do ekipy przystępuje w roku 1922, który jest równocześnie rokiem wydania jej pierwszego tomiku poetyckiego pt. Niebieskie migdały, a związki te zacieśniają się bardzo w roku 1924, gdy Jan Lechoń broni ją przed napaściami krytyka Ostapa Ortwina. Pisarka uczestniczy w wieczorze skamandryckim 21 marca 1926 r. w Sali Pompejańskiej Hotelu Europejskiego.
Pisarka pisze wiele. W roku 1923 wdaje Różową magię, w dalszym ciągu Pocałunki, Dansing, Wachlarz, a w latach 1928-1930 czytelnicy kolejno otrzymują Ciszę leśną, Paryż, Profil białej damy. W roku 1932 ukazuje się Surowy jedwab, a w dalszym ciągu: Śpiąca załoga i Balet powojów. Szkicownik poetycki - ostatni wydany przed wojną tomik, ukazał się w 1939 r.
W przedwojennej twórczości Marii Pawlikowskiej Jasnorzewskiej dominuje natura i miłość. Jedność człowieka i natury, tak wyraźna w wielu epigramatycznych utworach, pozwala wpisać tę poezję w skamandrycki biologizm i witalizm (na przykład Pokrzywa widziana z bliska, Fiołek to słowik, Zawód miłości). Lecz znajdują się pośród utworów Pawlikowskiej i takie, gdzie bardzo wyraźnie dochodzi do głosu dojmująca świadomość mijającego czasu, jak choćby w wierszu pt. Ja.
W 1939 r. opuszcza pisarka Polskę. Przebywa na początku we Francji, a w dalszym ciągu w Anglii. Jej twórczość z tego okresu jest różna diametralnie od wszystkiego, co napisała dotychczas. Róża i lasy płonące i Gołąb ofiarny to tytuły dwu wojennych tomików. W epigramatycznych Rubayatach wojennych zapisany został dramat człowieka oddalonego od ojczyzny i widzącego, jak wali się dotychczasowy mechanizm wartości. Natura przeciwstawiona zostaje ludzkiej zbrodni.
W tej literaturze rodzi się również, na wzór romantycznego wspomnienia "państwie lat dziecinnych", mit Krakowa - rodzinnego miasta poetki.
Stanisław Baliński do grona skamandrytów został formalnie przyjęty 3 grudnia 1921 r. na "wieczorze dziesięciu pisarzy Skamandra". W dwudziestoleciu międzywojennym wydał jeden tomik poetycki, zatytułowany Wieczór na Wschodzie, który jest świadectwem fascynacji kulturą Orientu, a równocześnie wyraźnym wpisaniem w ten nurt literaturze Skamandra, gdzie dominowało przeświadczenie o konieczności przełamania romantycznych stereotypów myślenia. Kreacja podmiotu lirycznego w Wieczorze na Wschodzie stanowi próbę przełamania polskiego romantycznego metody myślenia. Refleksja nad filozofią i poezją pozwala dostrzec zagadnienia, które absorbują człowieka bezwzględnie na przynależność kulturową (Mędrzec z Szyrazu, Grób Hafiza); odkrywanie śladów romantycznych wędrowców uzmysławia jedność przeżyć bezwzględnie na czas odbywanych podróży (Ślad, Pan de Gobineau). Kreacja podmiotu lirycznego wynika z fascynacji samego poety, który zawsze o podróżach marzył i realizował je do 1939 r. jako pracownik dyplomatyczny; była równocześnie skamandrycka. Stanowiła gdyż rodzaj buntu przeciwko romantycznym wzorcom patriotycznym.
W latach 1928-1938 powstawały utwory przynoszące refleksję o sytuacji człowieka żyjącego w świecie mu obcym. Zgromadzone w tomie Niepokój świata miały ukazać się drukiem w 1939 r. Wojna przeszkodziła planom wydawniczym, wiersze te ukazały się dopiero wspólnie z utworami stworzonymi w okresie wojny w tomie Wierszy zgromadzonych wydanych w Londynie w 1947 r.
Ogromna podróż i Trzy poematy o Warszawie to tomiki poetyckie, gdzie zarysowuje się ten sam zwrot, jaki zaobserwować można u wszystkich pisarzy związanych z ekipą Skamandra w dwudziestoleciu i kontynuujących twórczość w okresie wojny - zwrot ku tradycji romantycznej, która pełni funkcje terapeutyczne. Zmiana myślenia wynikała ze swoistego przekonania, Iż tak jak romantyczna literatura tworzona na obczyźnie pozwoliła na przetrwanie i ocalenie narodowej świadomości, tak w uwarunkowaniach nowej niewoli ta sama literatura stać się może rodzajem ucieczki od świata zła i zniewolenia. To jest rodzaj paradoksu, bardzo dla artystów wyrosłych z tradycji Skamandra znamienny - uwikłanie w romantyczny mit, które w dwudziestoleciu zdawało się rodzajem zniewolenia, w okolicznościach nowej niewoli ma prowadzić do odnalezienia wolności.
Ogromną podróż określić można rodzajem "narodowego rachunku sumienia", narodowego, ponieważ wynikającego z narodowej świadomości, rachunku, gdzie pobrzmiewa nuta jednostkowego wyrzutu sumienia, wyraźnie zwerbalizowana w Rzeczy sumienia pytaniem: "Czy miałem prawo z państwie uciec". W tym poemacie dochodzi do głosu moralny niepokój o prawo do ucieczki z państwie "w godzinie niebezpieczeństw i największej próby". Lecz odrzucenie romantycznej formuły słowami: "Cierpienie za innych to nie to samo!" nie wyzwala od romantycznej świadomości konieczności ratowania tego, co decyduje o ludzkiej kondycji - poczucia godności ludzkiej; przeciwnie - świadomość tę czyni tragiczną.
Trzy poematy o Warszawie stanowią rodzaj poetyckiej ucieczki z obczyzny do ojczyzny, są wyrazem świadomości odejścia pewnego modelu świata, stąd próba zatrzymania tego modelu na wzór i podobieństwo Panatadeuszowych powrotów do "państwie lat dziecinnych".
Pragnienie nie jest tylko zwykłym "luksusem życia psychicznego", jest z kolei swoistym podsumowaniem tego, co minęło, aby móc przyjąć ustaloną postawę do dalszego modelowania człowieka i rzeczywistości.
Stanisław Baliński nie powrócił do państwie, do końca swego długiego życia mieszkał i tworzył w Londynie, nie przyjmując jednak obywatelstwa brytyjskiego.
Kazimiera Iłłakowiczówna do ekipy przystępuje w 1922 r., to jest czas, gdy czołowi przedstawiciele Skamandra odkrywają i rekrutują do swego grona indywidualności poetyckie. Pisarka uczestniczy w zbiorowym wieczorze poetyckim zorganizowanym 24 kwietnia 1927 w Konserwatorim Muzycznym w Warszawie. Jej debiut poetycki przypada na rok 1912, gdy wydała tomik Ikarowe loty. W dwudziestoleciu powstaje w okolicy wierszy dla dzieci sporo tomików poetyckich, a pośród nich Zgon Feniksa, gdzie podejmuje motyw pojawiający się w Lechoniowym Herostratesie, aczkolwiek problem tradycji traktuje wyraźnie polemicznie. Zwraca gdyż uwagę, Iż tak jak Feniks powstaje z popiołów, tak i tradycja powraca w zmienionej swej formie. W nurt Skamandra wpisuje się Iłłakowiczówna, podejmując w pierwszej kolejności problematykę codzienności.
W 1927 r. wydaje poezje zatytułowane Opowieść o moskiewskim męczeństwie. Złoty wianek, gdzie pomieszczona jest ustylizowana Opowieść małżonki świętego Aleksego. Utwór polemicznie podejmujący istotę świętości i pokazujący dramat małżonki człowieka, który poszukując świętości, równocześnie skrzywdził najbliższych.
Wiersze o Marszałku Piłsudskim 1912-1936 ukazały się w 1936 r., a zatem równolegle z Wolnością tragiczną Wierzyńskiego.
Po wojnie pisarka pracuje i tworzy w Poznaniu. W najprostszych przedmiotach i zdarzeniach odkrywa liryzm, przedstawiając z humorystycznym dystansem świat otaczający.
Jerzy Liebert to pisarz młodszy od czołowych przedstawicieli ekipy. 21 marca 1926 r. wystąpił on w ich gronie na wspólnym wieczorze poetyckim w Sali Pompejańskiej Hotelu Europejskiego, a w dalszym ciągu uczestniczył w wieczorze poetyckim 24 kwietnia 1927 r. w sali Konserwatorium Muzycznego. Te występy, a również "skamandrycki" debiut w 22 numerze "Skamandra" z 1922 r. wierszem pt. Wakacje, a w dalszym ciągu druk utworów: Wyraz, Niebo i ziemia, Wiersz miłosny, Zamiejskie ogrody, Gołębie w kościele św. Aleksandra w "Wiadomościach Literackich" z 1924 r. - pozwala łączyć nazwisko Jerzego Lieberta z gronem pisarzy związanych z ekipą. Pierwszy zbiorek poetycki nosi tytuł Druga ojczyzna i znać w nim skamandryckie fascynacje, co oczywiście nie znaczy wtórności tej literaturze. Utwory pomieszczone tu stanowią zapowiedź dojrzałej literaturze religijnej, gdzie problemy egzystencjalne wynikają ze świadomości wewnętrznego rozdarcia człowieka. Znamienny wydaje się tu utwór drukowany w "Skamandrze" z roku 1924 pt. Miłość.
Kosmiczny nieomal wymiar tego uczucia znać w Miłości doskonałej, utworze, pochodzącym z tomu Druga ojczyzna. Tom ten wpisuje się w ten skamandrycki nurt, którego reprezentantem był w szczególności Jan Lechoń w Srebrnym i czarnym, postrzegający sprzeczności ludzkiej natury. Właściwością całej literaturze Lieberta jest wielka odpowiedzialność za wyraz, którą można wpisać w krąg tych zagadnień, które szczególnie istotne były dla Juliana Tuwima. Dalsza droga poetycka Lieberta doprowadziła go do literaturze mistycznej i głęboko religijnej. W literaturze tej postrzega się nadzwyczajne zdarzenie dwudziestolecia. To jest literatura, gdzie przedstawiony został dramat egzystencjalny człowieka jako wynik zmagań chrześcijanina. Istotne tomiki poetyckie, gdzie, wyraźnie odchodzi od poetyki skamandryckiej to: Gusła z 1930 r. i Kołysanka jodłowa wydana pośmiertnie w 1932 r. W tomiku tym tony osobistych przeżyć, chorego na gruźlicę pacjenta sanatorium Worochty, łączą się z literackimi inspiracjami Czarodziejską górą Tomasza Manna, dając dzieło, które jest równocześnie świadectwem jednostkowych zmagań człowieka z chorobą i uniwersalną wizją losu człowieka.
Józef Wittlin do ekipy wstąpił w 1920 r, a 8 stycznia 1922 r. odbył się pierwszy wieczór jego literaturze. Przedtem był on związany z ekspresjonistyczną ekipą poetycką "Zdrój". Zanim zaczęto wydawać "Skamandra" (w roku 1920) poeci tego ugrupowania drukowali własne utwory na łamach ekspresjonistycznego "Zdroju", widząc w głoszonych poprzez ekspresjonistów hasłach bliską sobie problematykę. Rychło jednak okazało się, Iż związki są nietrwałe. Drogi pisarzy poznańskich i warszawskich rozeszły się. Konflikt zaś w samym Zdroju zdecydował o zerwaniu Wittlina z macierzystą ekipą i przystąpieniu do Skamandra.
Wittlin jest autorem Hymnów, tomu poetyckiego wydanego w 1920 r., który powstał jako słowo pacyfistycznych zapatrywań autora. To jest zestaw wierszy, nawiązujących do tradycji Hymnów Kasprowicza, a równocześnie przekraczających granice tego gatunku.
W wypadku, gdy przewarzająca część twórczości skamandryckiej oscylowała wokół tematów związanych z radosnym przyjmowaniem nowej rzeczywistości i wyrażała fascynację życiem, naturą i człowiekiem - Wittlin daje przejmujący wizerunek człowieka niszczonego poprzez głód, marzenie, dolegliwości, które towarzyszą mu w wojennej tułaczce (Hymn o łyżce zupy).
Można aby powiedzieć, Iż Hymny Wittlina wpisują się w ten nurt, który prowadzi do demitologizacji zjawisk, obrosłych patyną romantycznego myślenia. Wojna także bywała ujmowana na sposób romantyczny, co szczególnie wyraźne w popularnych piosenkach ("Wojenko, wojenko, cóżeś ty za pani, Iż za tobą idą chłopcy malowani"). Lechoń sygnalizował niebezpieczeństwo zastosowania tych romantycznych fascynacji w Karmazynowym poemacie, a w szczególności w wierszu Piłsudski. Wittlin odarł wojnę z resztek romantyzmu, pokazując wyłącznie ludzkie cierpienie, wobec którego drugi człowiek jest zawsze bezsilny. Powieść Sól ziemi problematykę wojny przedstawia w epickich obrazach i może stanowić swoiste dopowiedzenie tego, co wyrażone zostało w Hymnach.
Po wojnie Wittlin podejmuje decyzję pozostania na emigracji, nie godząc się na ingerencje cenzury w jego teksty drukowane w państwie. Sytuację emigranta, człowieka samotnego i tęskniącego, człowieka przegranego przedstawił w eseju Blaski i nędze wygnania.
(Ewa Jaskółowa)
Zobacz także: BÓG W Literaturze, SKAMANDER, Literatura EKSPRESJONISTYCZNA, Ogromna PODRÓŻ BALIŃSKIEGO
- Co znaczy PRZEŁOM 1932 ROKU:
- Porównanie sposób wyznacza istotną cezurę w dziejach literatury okresu dwudziestolecia. Wiąże się ona z przesunięciem punktu ciężkości w stronę prozy, w szczególności jeżeli chodzi o zjawiska nowatorskie, które poezja skamandryckich satelitów co znaczy.
- Krzyżówka POEZJA WOJACZKA:
- Dlaczego Wojaczka to w pierwszej kolejności cztery, opracowane do druku poprzez poetę, tomy: Sezon 1969, Inna bajka 1970, Nie skończona krucjata 1972, Którego nie było 1972. Zawarta w nich literatura należy poezja skamandryckich satelitów krzyżówka.
- Co to jest PREROMANTYZM:
- Jak lepiej poprzez nasze literaturoznawstwo z prac badaczy francuskich i niemieckich, których ambicją było dokładne (w najwyższym możliwym stopniu) wyodrębnienie szeregu zjawisk nie dających się jednoznacznie poezja skamandryckich satelitów co to jest.
- Słownik POEMAT HEROIKOMICZNY:
- Kiedy ten gatunek, będący parodią eposu rycerskiego, osiągnął szczyt rozwoju i mistrzostwa w drugiej połowie XVIII w. Autorom wzorców dostarczyła tradycja antyczna (Batrachomyomachia, parodiujący Iliadę poezja skamandryckich satelitów słownik.
- Czym jest POEZJA ŚWIECKA:
- Od czego zależy rozróżniania w obrębie naszego piśmiennictwa średniowiecznego dwóch jego nurtów tematycznych - religijnego i świeckiego - zadomowił się na dobre w podręcznikach i opracowaniach historycznoliterackich poezja skamandryckich satelitów czym jest.
Czym jest poezja skamandryckich satelitów znaczenie w Motywy literatura P .
