Co znaczy POEZJA PRZERWY TETMAJERA:
Zanim Tetmajer stał się niepisanym przywódcą młodopolskich pisarzy, pozostawał pod wpływem dziedzictwa ideowego epoki poprzedniej. Jego światopogląd rozwijał się w kierunku "od monizmu do pesymizmu" (Kazimierz Wyka), podobnie jak u Antoniego Langego i innych modernistów. W pierwszych utworach wyznaje swój młodzieńczy patriotyzm, wybierając na przewodnika Słowackiego (poemat prozą Illa). Na łamach wydanego poprzez siebie numeru "Ogniska" drukuje w 1889 wiersz Cienie, utrzymany w tonie socjalistycznego wołania o sprawiedliwość socjalną. W pierwszym tomie literaturze (1891) pojawiają się jeszcze wiersze o tematyce społecznikowskiej (Przeżytym), patriotycznej (utwory ku pamięci Mickiewicza i Kraszewskiego) i rewolucyjnej (Barykada, Polska), ale tuż w okolicy nich wystąpią liryki przepojone deterministycznie ukierunkowanym pesymizmem (Rozmowa, Wszystko umiera z smutkiem i żałobą, O wichrze, wichrze...). Poglądowy dydaktyzm ustępował miejsca filozoficznej refleksji. Nowe uwarunkowania ideowe (załamanie monizmu, skrajny determinizm, popularyzacja poglądów Schopenhauera i Hartmanna) wywoływały u Tetmajera, typowe dla całego pokolenia uczucia zwątpienia, zagubienia i niewiary. Swą dekadencko pesymistyczną postawę najpełniej zaprezentował w drugim tomie Literaturze. Wydany w 1894 zestaw stał się przełomowym wydarzeniem w poezji polskiego modernizmu i wyznaczył jego cezurę historyczną.
Tetmajer wydał w sumie osiem tomów literaturze i aczkolwiek różnią się one pomiędzy sobą - tworzą wspólnie antologię ówczesnych wątków myślowych i środków wyrazu. Przewarzająca część głośnych wierszy poety to katalog typowych motywów świadomości modernistycznej. Fragmenty nie wszystkich pełniły w epoce rolę programowych zawołań: "ale my z waszego wykarmieni chleba, jak wy nie mamy odwagi i mocy", "my nie tracimy nic, bośmy od razu nic nie przynieśli". Tetmajer wypowiadał się w imieniu podobnych sobie ideowych bankrutów: "Co zostało nam, co wszystko wiemy, dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?" (Koniec wieku XIX).
W deklaracjach poetyckich twórcy, dekadenci odnajdowali swój własny głos: "Nie wierzę w nic, nie pragnę niczego na świecie, wstręt mam do wszystkich czynów, drwię z wszelkich zapałów" (Nie wierzę w nic...). Pesymistyczny ton liryków Tetmajera, jego słynna "melancholia, smutek, zniechęcenie" (Zamyślenia) odpowiadały nastrojowi epoki dotkniętej "chorobą wieku".
W rzeczywistości końca wieku XIX nie było miejsca na pozytywne odczucia, nie było żadnej prawdy ani ideału godnego obrony. Beznadziejność takiej sytuacji skłaniała z jednej strony do pogrążenia się w inercji (Baudelaire´owski spleen), a z drugiej prowokowała do rozpaczliwych zachowań (między innymi hedonizm). Kontrastowe przeżycia u Tetmajera to symptomy znużenia pomieszane z nagłymi porywami życia, to także "żądza pośród wstrętu, rozkosz pośród cierpienia" (Życie). Ambiwalentnie rozłożona energia szuka ujścia z obszaru beznadziejności. Odprężenie przychodzi w zetknięciu z naturą. Tetmajer darzył specjalnymi względami przyrodę tatrzańską, której pełne zachwytu opisy można znaleźć w cyklu opowiadań folklorystycznych: Na skalnym Podhalu i Legenda Tatr. Na tle dekadenckich wizji upadku i udręczenia, świat gór jawił się poecie jako region wolności, rozprzężonych instynktów i radosnej woli życia. Dziewicza przyroda gór napełniała istnienie ożywczym tchnieniem. Była także jedną z dróg do poznania idealnego, pozazmysłowego bytu: Łąka mistyczna, Pierwotna przyroda, Ciche mistyczne Tatry. Okres objawienia w otoczeniu gór, przynosi upragnioną trójcę: "Światło, Przestrzeń, Ciszę". Panteistyczne roztopienie się w przyrodzie nabierało właściwości "niebytu", bliskiego nirwanie: "Tu oczy obróciwszy ku złotemu słońcu i ku białym obłokom na błękitnym niebie, można świata zapomnieć i zapomnieć siebie" (Hala). Stan nirwany był najwspanialszym metodą ucieczki przed rzeczywistością. Koncepcje idealistyczne i buddaistyczne, dowolnie używane poprzez modernistów, proponowały scalenie bytu jednostkowego z bytem wszechświata (Nieskończoność).
Tetmajer szuka wybawienia w nirwanie - Zgonu przywołując ją w słynnym hymnie: "Z otchłani klęsk i cierpień podnoszę głos do ciebie, Nirwano! / Przyjdź twe królestwo jako na Ziemi, tak i w niebie, Nirwano!". Upragnione nieistnienie zsyła Zgon ukoicielka, której personifikacją jest piękna kobieta: "...ciało twoje pełne, wspaniałe piersi lekko falują, biodra zdają się drżeć od dotknięcia [...] tak sobie malarze wiosnę lub życie marzą, o Zgonu" (Melancholia).
W okolicy Hymnu do Nirwany pojawia się Hymn do miłości, bo miłość i Zgon spełniają u Tetmajera podobne funkcje: przesłaniają świadomość i negują rzeczywistość. Pierwsza przez wywołanie stanu nad użycia, druga stanu nie życia. Wojciech Gutowski podkreślał, Iż "Tetmajer odwracał idealistyczną hierarchię wartości. Wartości zmysłowe i przyjemnościowe stawiał nad wartości duchowe i witalne". Erotyka poetycka Tetmajera to nadzwyczajnie śmiała próba odkrycia żeńskiego ciała i jego udziału w miłosnym akcie. W opowiadaniach - kobieta pojawia się jako niszczycielska emisariuszka natury (Triumf, Anioł Zgonu), w lirykach - jest przedmiotem artystycznej kontemplacji (Twoje cudowne oczy, Mów do mnie jeszcze). Kochanek Tetmajera to koneser sztuki miłosnej. Okres rozkoszy fizycznej jest dla niego przeżyciem estetycznym. Miłosna piękna chwila w erotyku Lubię kiedy kobieta nabiera rangi aktu twórczego o podłożu mistycznym.
Wyostrzona wrażliwość zmysłowa Tetmajera nadawała opisom cechy plastyczne. Z naturalnego krajobrazu wydobywała szeroką gamę barw, dźwięków, cieni. W utworach: Melodia mgieł nocnych, Zmierzch, W pustce, O zmroku zastosował w mistrzowski sposób technikę impresjonistyczną przejętą z malarstwa francuskiego. Pastelowe, rozproszone, rozmyte barwy, językowa akustyka z pogranicza ciszy i dźwięku oddawały przelotność sensualnego wrażenia (na przykład Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej). W sztandarowym utworze impresjonistyczno symbolicznym Na Anioł Pański - pisarz osiąga sukces muzyczny dzięki onomatopei i zrytmizowania wiersza sylabotonicznego ze stałym zestrojeniem akcentowym:
Na wodę ciche cienie schodzą,
tumany się po wydmach wodzą,
a rzeka szemrze, płynie w mrokach,
płynie i płynie coraz dalej...
A coś w niej wzdycha, coś zawodzi,
coś się w niej skarży, coś tak żali...
Płynie i płynie, aż gdzieś ginie,
traci się w górach i obłokach,
i już nie wraca nigdy fala,
co taka smutna stąd odchodzi,
przepada kędyś w mórz głębinie
i już nie wraca nigdy z dala...
Pejzaż to nie tylko źródło estetycznego przeżycia, lecz także samodzielny "byt upsychiczniony" (Maria Podraza Kwiatkowska) korelujący z aktualnym stanem emocjonalnym. Groźna okolica górska, poprzez którą płynie wartki potok, ewokuje stan alienacji i strachu podmiotu lirycznego (Potok symboliczny). Widoki słonecznych łąk i zielonych hal sugerują nastrój spokoju i opanowania. Otoczona zimnymi skałami limba, wzrastająca na skalnej ziemi symbolizuje samotność i nieprzystosowanie jednostki (Limba, Schnąca limba). Analogicznym odwołaniem do uczucia cierpienia i osamotnienia jest figura ukrzyżowanego Chrystusa umieszczonego na tle martwego pustkowia (znak). Chrystus Tetmajera nie występuje (jak na przykład u Kasprowicza) w aurze apokaliptycznej grozy, nie jest także uosobieniem miłosierdzia i prawości (jak na przykład u Jedlicza). Jest z kolei symbolem rozgoryczenia i porażki. W wierszu Wizja autor wskazuje na daremność jego ofiary; podważa sedno walki w obronie jakiejkolwiek religii jeżeli przynosi ze sobą ból i krew.
Wyraźnie metaforyczną rolę pełnią zdane na łaskę rozszalałych żywiołów - górskie kwiaty, umieszczone pośród granitowych usypisk. Ich widok, zamiast zachwytu i beztroski budzi pesymistyczną refleksję: "Więdną i próżno patrzą ku słońcu spod martwych skał - i po co na te Zgon nieuchronną wiatr je tam wiał?" (Pod martwą skałą). Nawet róża, tradycyjnie uznana za znak miłości i urody, w lirykach Tetmajera jest symbolem miłości zawiedzonej, piękna zwodniczego (Blada róża, Czarna róża).
Krajobraz albo jego obiekt mógł stanowić bezpośredni ekwiwalent duszy. Skomplikowana architektura budowli w wierszu Próżno w swej duszy... odnosi metaforycznie do zakamarków psychiki. Spojrzenie w głąb siebie stawało się równoznaczne z zanurzeniem w otchłań bytu: "Widzę oczyma wewnątrz zwróconymi czarne jeziora rozsiane w pustkowiu" (Zamyślenia XX). Jaźń mogła być obszarem penetracji (Muszla) albo przewodniczką kuszącą tajemnicą (Psyche). Antropomorfizacje i personifikacje umożliwiły kreację postaci quasi ludzkich (Osmętnice, Kwietnice, Zadumy) zapełniających kompozycje przestrzenne: "pustynie, stepy, góry, morze... I duszy mojej smętna zaduma mara" (Muszla). Postacie o których mowa, wyrosły na gruncie szablonowych ujęć alegorycznych, brak im chociaż alegorycznej jednoznaczności i konkretności - nie reprezentują ?Xadnych ściśle ustalonych treści, a nawet wydają się być w ogóle pozbawione jakiegokolwiek autonomicznego znaczenia. Występując na tle nacechowanego emocjonalnie krajobrazu mają akcentować jego wartość uczuciową.
Szereg niefortunnych, wątłych postaci, patronujących pesymizmowi Tetmajera załamuje pojawienie się sylwetki siłacza. Bez wątpienia, dzięki lansowanemu właśnie poprzez Nietzschego ideałowi "nadczłowieka", odżywają pośród pisarzy młodopolskich stare, romantyczne tęsknoty za czynnym pełnym sił witalnych bohaterem. U Tetmajera pojawia się lub heros z mitologii greckiej (Herakles), lub lider duchowy z koncepcji romantycznej (Rycerz, Zbroja Zawiszy, Widziadło), a w pierwszej kolejności legendarny śmiałek z mitologii gór, herszt zbójników - Janosik. Postacie promieniujące zdrowiem psychicznym i fizycznym: mocni atleci (Lew), harnasie (Na Skalnym Podhalu), dyskobole (Dyskobol) stwarzały szansę odreagowania dekadenckiego uwiądu. Niepohamowane marzenie mocy przyjmowało kształt hedonistycznego pragnienia użycia. Ono jest wciąż niezaspokojone i jako takie steruje wyobraźnią poety.
Jedyną dziedziną ocalałą w zdegradowanym świecie była dla Tetmajera sztuka. W słynnym wierszu Evviva l´arte przedkładał jej nieśmiertelność powyżej marność życia. Dzieła znanych mistrzów stanowiły dla poety twórczą inspirację. W poetyckich replikach sztuki wizualnej potwierdził swój talent impresjonisty (Danae Tycjana, Kaplica Sykstyńska). W Szkicach dokonał interpretacji między innymi obrazów Bocklin´a. Niezależne piękno było dla poety trwałą wartością pozytywną, przynoszącą w nieskończoność nowe objawienia. W III tomie Literaturze ukazały się wiersze inspirowane parnasistowską twórczością J.M. Heredia: Dyskobol, Mastodonty, W Arkadii, gdzie wykwintność formy i odległa dziedzina pokonują "ból egzystencji".
Warsztat poetycki Tetmajera nie wykraczał poza przyjęte ówcześnie konwencje. Bardzo interesujące rozwiązania pisarz uzyskał posługując się nadzwyczajnie popularną synestezją. Konstrukcje synestezyjne (Trącona struna) i ciągi peryfrastyczne (Ona) opierały się na Baudelaire´owskiej zasadzie correspondances, a więc powszechnych powinowactw. Mniej udane okazały się próby zastosowania techniki onirycznej proponowane poprzez teoretyków nowej sztuki, podobnie jak i nowatorskiego opisu zrywającego z ciągłością wypowiedzi lirycznej.
Pisarz nie unikał struktur zamkniętych (sonet, ballada), lecz przeważnie posługiwał się rozlewną metodą o tonacji liryczno refleksyjnej. Typowe motywy młodopolskiej literaturze eksploatował w sposób subtelny i szczery. W jego lirykach znalazły się wszystkie dostępne modernistom symbole, jak: ptak (Orzeł morski, Albatros), drzewo, niebo, otchłań, morze, krzyż, Chrystus, Szatan i in. Chociaż symbole Tetmajera to raczej rozbudowane analogie: nie służą do wyrażenia bliżej niesprecyzowanych "idei", ale w pierwszej kolejności do budowania emocjonalnie nacechowanych obrazów, co ciekawe, silnie opartych o świat faktyczny. Realne przedmioty świata przyrody, bądź całe układy pejzażowe nabierają symbolicznego sensu dzięki połączeniu w łańcuch ustalonych skojarzeń albo przez zaakcentowanie pewnych nieprzynależnych im z natury cech. Sukces wieloznaczności wzmacnia baśniowa aura i prezentacja postaci fantastycznych (Słuchacze, Wizja lipcowa). Ustalona tonacja uczuciowa obrazu, jego plastyczność i "wizyjność" składają się na "tetmajerowski wzorzec symbolizmu nastrojowo - impresjonistycznego" (Jerzy Kwiatkowski). Niebagatelne rezultaty Tetmajer osiągnął w dążeniu do uzyskaniu muzyczności wiersza. Budząca podziw czytelnika doskonałość brzmieniowa utworów, wynikająca z odpowiedniego doboru słownictwa i starannej wersyfikacji jest widocznym efektem usilnej pracy autora Na Anioł Pański nad dźwiękową stroną języka.
(Marta Rabikowska)
Tetmajer wydał w sumie osiem tomów literaturze i aczkolwiek różnią się one pomiędzy sobą - tworzą wspólnie antologię ówczesnych wątków myślowych i środków wyrazu. Przewarzająca część głośnych wierszy poety to katalog typowych motywów świadomości modernistycznej. Fragmenty nie wszystkich pełniły w epoce rolę programowych zawołań: "ale my z waszego wykarmieni chleba, jak wy nie mamy odwagi i mocy", "my nie tracimy nic, bośmy od razu nic nie przynieśli". Tetmajer wypowiadał się w imieniu podobnych sobie ideowych bankrutów: "Co zostało nam, co wszystko wiemy, dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?" (Koniec wieku XIX).
W deklaracjach poetyckich twórcy, dekadenci odnajdowali swój własny głos: "Nie wierzę w nic, nie pragnę niczego na świecie, wstręt mam do wszystkich czynów, drwię z wszelkich zapałów" (Nie wierzę w nic...). Pesymistyczny ton liryków Tetmajera, jego słynna "melancholia, smutek, zniechęcenie" (Zamyślenia) odpowiadały nastrojowi epoki dotkniętej "chorobą wieku".
W rzeczywistości końca wieku XIX nie było miejsca na pozytywne odczucia, nie było żadnej prawdy ani ideału godnego obrony. Beznadziejność takiej sytuacji skłaniała z jednej strony do pogrążenia się w inercji (Baudelaire´owski spleen), a z drugiej prowokowała do rozpaczliwych zachowań (między innymi hedonizm). Kontrastowe przeżycia u Tetmajera to symptomy znużenia pomieszane z nagłymi porywami życia, to także "żądza pośród wstrętu, rozkosz pośród cierpienia" (Życie). Ambiwalentnie rozłożona energia szuka ujścia z obszaru beznadziejności. Odprężenie przychodzi w zetknięciu z naturą. Tetmajer darzył specjalnymi względami przyrodę tatrzańską, której pełne zachwytu opisy można znaleźć w cyklu opowiadań folklorystycznych: Na skalnym Podhalu i Legenda Tatr. Na tle dekadenckich wizji upadku i udręczenia, świat gór jawił się poecie jako region wolności, rozprzężonych instynktów i radosnej woli życia. Dziewicza przyroda gór napełniała istnienie ożywczym tchnieniem. Była także jedną z dróg do poznania idealnego, pozazmysłowego bytu: Łąka mistyczna, Pierwotna przyroda, Ciche mistyczne Tatry. Okres objawienia w otoczeniu gór, przynosi upragnioną trójcę: "Światło, Przestrzeń, Ciszę". Panteistyczne roztopienie się w przyrodzie nabierało właściwości "niebytu", bliskiego nirwanie: "Tu oczy obróciwszy ku złotemu słońcu i ku białym obłokom na błękitnym niebie, można świata zapomnieć i zapomnieć siebie" (Hala). Stan nirwany był najwspanialszym metodą ucieczki przed rzeczywistością. Koncepcje idealistyczne i buddaistyczne, dowolnie używane poprzez modernistów, proponowały scalenie bytu jednostkowego z bytem wszechświata (Nieskończoność).
Tetmajer szuka wybawienia w nirwanie - Zgonu przywołując ją w słynnym hymnie: "Z otchłani klęsk i cierpień podnoszę głos do ciebie, Nirwano! / Przyjdź twe królestwo jako na Ziemi, tak i w niebie, Nirwano!". Upragnione nieistnienie zsyła Zgon ukoicielka, której personifikacją jest piękna kobieta: "...ciało twoje pełne, wspaniałe piersi lekko falują, biodra zdają się drżeć od dotknięcia [...] tak sobie malarze wiosnę lub życie marzą, o Zgonu" (Melancholia).
W okolicy Hymnu do Nirwany pojawia się Hymn do miłości, bo miłość i Zgon spełniają u Tetmajera podobne funkcje: przesłaniają świadomość i negują rzeczywistość. Pierwsza przez wywołanie stanu nad użycia, druga stanu nie życia. Wojciech Gutowski podkreślał, Iż "Tetmajer odwracał idealistyczną hierarchię wartości. Wartości zmysłowe i przyjemnościowe stawiał nad wartości duchowe i witalne". Erotyka poetycka Tetmajera to nadzwyczajnie śmiała próba odkrycia żeńskiego ciała i jego udziału w miłosnym akcie. W opowiadaniach - kobieta pojawia się jako niszczycielska emisariuszka natury (Triumf, Anioł Zgonu), w lirykach - jest przedmiotem artystycznej kontemplacji (Twoje cudowne oczy, Mów do mnie jeszcze). Kochanek Tetmajera to koneser sztuki miłosnej. Okres rozkoszy fizycznej jest dla niego przeżyciem estetycznym. Miłosna piękna chwila w erotyku Lubię kiedy kobieta nabiera rangi aktu twórczego o podłożu mistycznym.
Wyostrzona wrażliwość zmysłowa Tetmajera nadawała opisom cechy plastyczne. Z naturalnego krajobrazu wydobywała szeroką gamę barw, dźwięków, cieni. W utworach: Melodia mgieł nocnych, Zmierzch, W pustce, O zmroku zastosował w mistrzowski sposób technikę impresjonistyczną przejętą z malarstwa francuskiego. Pastelowe, rozproszone, rozmyte barwy, językowa akustyka z pogranicza ciszy i dźwięku oddawały przelotność sensualnego wrażenia (na przykład Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej). W sztandarowym utworze impresjonistyczno symbolicznym Na Anioł Pański - pisarz osiąga sukces muzyczny dzięki onomatopei i zrytmizowania wiersza sylabotonicznego ze stałym zestrojeniem akcentowym:
Na wodę ciche cienie schodzą,
tumany się po wydmach wodzą,
a rzeka szemrze, płynie w mrokach,
płynie i płynie coraz dalej...
A coś w niej wzdycha, coś zawodzi,
coś się w niej skarży, coś tak żali...
Płynie i płynie, aż gdzieś ginie,
traci się w górach i obłokach,
i już nie wraca nigdy fala,
co taka smutna stąd odchodzi,
przepada kędyś w mórz głębinie
i już nie wraca nigdy z dala...
Pejzaż to nie tylko źródło estetycznego przeżycia, lecz także samodzielny "byt upsychiczniony" (Maria Podraza Kwiatkowska) korelujący z aktualnym stanem emocjonalnym. Groźna okolica górska, poprzez którą płynie wartki potok, ewokuje stan alienacji i strachu podmiotu lirycznego (Potok symboliczny). Widoki słonecznych łąk i zielonych hal sugerują nastrój spokoju i opanowania. Otoczona zimnymi skałami limba, wzrastająca na skalnej ziemi symbolizuje samotność i nieprzystosowanie jednostki (Limba, Schnąca limba). Analogicznym odwołaniem do uczucia cierpienia i osamotnienia jest figura ukrzyżowanego Chrystusa umieszczonego na tle martwego pustkowia (znak). Chrystus Tetmajera nie występuje (jak na przykład u Kasprowicza) w aurze apokaliptycznej grozy, nie jest także uosobieniem miłosierdzia i prawości (jak na przykład u Jedlicza). Jest z kolei symbolem rozgoryczenia i porażki. W wierszu Wizja autor wskazuje na daremność jego ofiary; podważa sedno walki w obronie jakiejkolwiek religii jeżeli przynosi ze sobą ból i krew.
Wyraźnie metaforyczną rolę pełnią zdane na łaskę rozszalałych żywiołów - górskie kwiaty, umieszczone pośród granitowych usypisk. Ich widok, zamiast zachwytu i beztroski budzi pesymistyczną refleksję: "Więdną i próżno patrzą ku słońcu spod martwych skał - i po co na te Zgon nieuchronną wiatr je tam wiał?" (Pod martwą skałą). Nawet róża, tradycyjnie uznana za znak miłości i urody, w lirykach Tetmajera jest symbolem miłości zawiedzonej, piękna zwodniczego (Blada róża, Czarna róża).
Krajobraz albo jego obiekt mógł stanowić bezpośredni ekwiwalent duszy. Skomplikowana architektura budowli w wierszu Próżno w swej duszy... odnosi metaforycznie do zakamarków psychiki. Spojrzenie w głąb siebie stawało się równoznaczne z zanurzeniem w otchłań bytu: "Widzę oczyma wewnątrz zwróconymi czarne jeziora rozsiane w pustkowiu" (Zamyślenia XX). Jaźń mogła być obszarem penetracji (Muszla) albo przewodniczką kuszącą tajemnicą (Psyche). Antropomorfizacje i personifikacje umożliwiły kreację postaci quasi ludzkich (Osmętnice, Kwietnice, Zadumy) zapełniających kompozycje przestrzenne: "pustynie, stepy, góry, morze... I duszy mojej smętna zaduma mara" (Muszla). Postacie o których mowa, wyrosły na gruncie szablonowych ujęć alegorycznych, brak im chociaż alegorycznej jednoznaczności i konkretności - nie reprezentują ?Xadnych ściśle ustalonych treści, a nawet wydają się być w ogóle pozbawione jakiegokolwiek autonomicznego znaczenia. Występując na tle nacechowanego emocjonalnie krajobrazu mają akcentować jego wartość uczuciową.
Szereg niefortunnych, wątłych postaci, patronujących pesymizmowi Tetmajera załamuje pojawienie się sylwetki siłacza. Bez wątpienia, dzięki lansowanemu właśnie poprzez Nietzschego ideałowi "nadczłowieka", odżywają pośród pisarzy młodopolskich stare, romantyczne tęsknoty za czynnym pełnym sił witalnych bohaterem. U Tetmajera pojawia się lub heros z mitologii greckiej (Herakles), lub lider duchowy z koncepcji romantycznej (Rycerz, Zbroja Zawiszy, Widziadło), a w pierwszej kolejności legendarny śmiałek z mitologii gór, herszt zbójników - Janosik. Postacie promieniujące zdrowiem psychicznym i fizycznym: mocni atleci (Lew), harnasie (Na Skalnym Podhalu), dyskobole (Dyskobol) stwarzały szansę odreagowania dekadenckiego uwiądu. Niepohamowane marzenie mocy przyjmowało kształt hedonistycznego pragnienia użycia. Ono jest wciąż niezaspokojone i jako takie steruje wyobraźnią poety.
Jedyną dziedziną ocalałą w zdegradowanym świecie była dla Tetmajera sztuka. W słynnym wierszu Evviva l´arte przedkładał jej nieśmiertelność powyżej marność życia. Dzieła znanych mistrzów stanowiły dla poety twórczą inspirację. W poetyckich replikach sztuki wizualnej potwierdził swój talent impresjonisty (Danae Tycjana, Kaplica Sykstyńska). W Szkicach dokonał interpretacji między innymi obrazów Bocklin´a. Niezależne piękno było dla poety trwałą wartością pozytywną, przynoszącą w nieskończoność nowe objawienia. W III tomie Literaturze ukazały się wiersze inspirowane parnasistowską twórczością J.M. Heredia: Dyskobol, Mastodonty, W Arkadii, gdzie wykwintność formy i odległa dziedzina pokonują "ból egzystencji".
Warsztat poetycki Tetmajera nie wykraczał poza przyjęte ówcześnie konwencje. Bardzo interesujące rozwiązania pisarz uzyskał posługując się nadzwyczajnie popularną synestezją. Konstrukcje synestezyjne (Trącona struna) i ciągi peryfrastyczne (Ona) opierały się na Baudelaire´owskiej zasadzie correspondances, a więc powszechnych powinowactw. Mniej udane okazały się próby zastosowania techniki onirycznej proponowane poprzez teoretyków nowej sztuki, podobnie jak i nowatorskiego opisu zrywającego z ciągłością wypowiedzi lirycznej.
Pisarz nie unikał struktur zamkniętych (sonet, ballada), lecz przeważnie posługiwał się rozlewną metodą o tonacji liryczno refleksyjnej. Typowe motywy młodopolskiej literaturze eksploatował w sposób subtelny i szczery. W jego lirykach znalazły się wszystkie dostępne modernistom symbole, jak: ptak (Orzeł morski, Albatros), drzewo, niebo, otchłań, morze, krzyż, Chrystus, Szatan i in. Chociaż symbole Tetmajera to raczej rozbudowane analogie: nie służą do wyrażenia bliżej niesprecyzowanych "idei", ale w pierwszej kolejności do budowania emocjonalnie nacechowanych obrazów, co ciekawe, silnie opartych o świat faktyczny. Realne przedmioty świata przyrody, bądź całe układy pejzażowe nabierają symbolicznego sensu dzięki połączeniu w łańcuch ustalonych skojarzeń albo przez zaakcentowanie pewnych nieprzynależnych im z natury cech. Sukces wieloznaczności wzmacnia baśniowa aura i prezentacja postaci fantastycznych (Słuchacze, Wizja lipcowa). Ustalona tonacja uczuciowa obrazu, jego plastyczność i "wizyjność" składają się na "tetmajerowski wzorzec symbolizmu nastrojowo - impresjonistycznego" (Jerzy Kwiatkowski). Niebagatelne rezultaty Tetmajer osiągnął w dążeniu do uzyskaniu muzyczności wiersza. Budząca podziw czytelnika doskonałość brzmieniowa utworów, wynikająca z odpowiedniego doboru słownictwa i starannej wersyfikacji jest widocznym efektem usilnej pracy autora Na Anioł Pański nad dźwiękową stroną języka.
(Marta Rabikowska)
- Co znaczy POEZJA EMIGRACYJNA:
- Porównanie wrześniowej w 1939 r. poezja polska rozwijała się w dwóch nurtach. Tę sytuację, niejako naturalną w momencie trwania II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej w Polsce, utwierdziły na moment poezja przerwy tetmajera co znaczy.
- Krzyżówka PROCESY W POLSZCZY¬NIE:
- Dlaczego wywołały znów nieco odmienne warunki rozwoju j. polskiego. W dużej części pogłębiły się pozytywne przedmioty, które zostały zapoczątkowane w momencie dwudziestolecia międzywojennego. To są w poezja przerwy tetmajera krzyżówka.
- Co to jest PERIODYZACJA, NAZWA EPOKI, GEOGRAFIA LITERACKA:
- Jak lepiej przypada około 1890 r.; jego datę końcową zwykło się wiązać z rokiem 1918. Oba te terminy należy objaśnić i wyliczyć wątpliwości, pomimo których utrwaliły się w nauce o poezji. W pobliżu progu 1890 poezja przerwy tetmajera co to jest.
- Słownik POEZJA ROMANTYZMU KRAJOWEGO:
- Kiedy stworzenia listopadowego polskie społeczeństwo podzieliło się wyraźnie. Część Polaków - osoby bezpośrednio biorące udział w stworzeniu i politycy, artyści - zmuszona była wyjechać i osiedlić się za poezja przerwy tetmajera słownik.
- Czym jest PROZATORSKIE "ROZRACHUNKI INTELIGENCKIE":
- Od czego zależy rozrachunki inteligenckie wprowadził K. Wyka, nazywając w ten sposób grupę powieści wydanych bezpośrednio po II wojnie, które łączyła zarówno problematyka, jak i zbliżona perspektywa narracyjna poezja przerwy tetmajera czym jest.
Czym jest poezja przerwy tetmajera znaczenie w Motywy literatura P .
