Definicja POEZJA POLITYCZNA

Co znaczy POEZJA POLITYCZNA: Mianem literaturze politycznej ustala się zazwyczaj utwory, które "są wobec polityki instrumentalne". W najprostszym rozumieniu chodzi o utwory, których tematem jest polityka, a zatem pełniące w pierwszej kolejności funkcję poznawczą. Systemy rządzące światem polityki rozpoznawane są przy użyciu środków poetyckich. W innym rozumieniu widzieć musimy utwory, którym autor wyznaczył do spełnienia rolę polityczną. Z jednej strony będą to przykłady literaturze "obywatelskiego protestu" (literatura tyrtejska) wyrastającej z postawy buntu, niezgody na zastany świat, z drugiej - przykłady literaturze agitacyjnej, reprezentującej postawę afirmacji opisywanej rzeczywistości. Tę ostatnią najwyraziściej reprezentują dokonania realizmu socjalistycznego (1949-1956), w szczególności poematy (na przykład Dzisiaj A. Mandaliana) (zobacz Literatura socrealistyczna). Reakcją na socrealizm była z kolei literatura "odwilży" lat 1955-1956 z Poematem dla dorosłych Adama Ważyka na czele, Gorącym popiołem Mieczysława Jastruna, debiutem Bohdana Drozdowskiego (Jest takie drzewo) (zobacz Literatura przełomu 1956). S. Barańczak losy całej niemal literaturze powojennej w Polsce podzielił na etapy, których trwanie wyznacza zawarty w wierszach i programach relacja do rzeczywistości (pociągający za sobą wybór określonej estetyki) albo relacja do problemów wewnątrzliterackich (stający się w kosekwencji znakiem postawy wobec rzeczywistości). Etap I ustalona poprzez parę pojęć "zgoda" i "etyka" to literatura socrealistyczna lat 1949-1955, gdzie właśnie relacja do rzeczywistości (postawa polityczna) jest kwestią pierwszoplanową. Etap II, oznaczająca poezję po r. 1956 (pokolenia "Współczesności"), opisana jest poprzez definicje "buntu" i "estetyki". Niezgoda motywowana politycznie wyrasta w tym przypadku z buntu estetycznego (nowatorstwo artystyczne jako droga do wartości etycznych). Lata 60. - literatura Orientacji Hybrydy - określone są w omawianej koncepcji poprzez dominację "zgody" i "estetyki". Wreszcie Etap IV - literatura pokolenia ´68 (zobacz Nowa Fala) - wraca do "buntu" (politycznego krytycyzmu), lecz odmiennie niż to miało miejsce w razie Etapy II, to jest gdyż "bunt" motywowany doświadczeniami społecznymi ("bunt" + "etyka"). Powyższy model, operujący kategorią "pokolenia literackiego", nie odzwierciedla oczywiście pełni obrazu powojennej literaturze polskiej. Wymykają się takiemu ujęciu największe indywidualności twórcze. I tak na przykład autorem wielu politycznych i politycznie odczytywanych wierszy jest Czesław Miłosz, którego cała twórczość zawieszona jest, w przekonaniu formuły Zdzisława Łapińskiego, "pomiędzy polityką a metafizyką" (zobacz Literatura Miłosza). W roku 1948 napisał Miłosz Traktat moralny i Dziecię Europy - ironiczny portret wzorowego obywatela państwa totalitarnego demaskujący cynizm propagandowych treści. Wydany w 1953 r. w Paryżu tom Światło dzienne przynosi prawdziwą eksplozję politycznej namiętności poety, w tym jeden z najsłynniejszych jego wierszy Który skrzywdziłeś. W sztywnych ramach "faz" i "pokoleń" trudno także zmieścić Zbigniewa Herberta (zobacz Literatura Herberta) - autora Przesłania Pana Cogito, wiersza uznanego za "manifest etyczny" właściwy dla zwolenników tak zwany "postawy wyprostowanej" (dążenie do ocalenia moralnych wartości mimo świadomości nieuchronnej porażki fizycznej). Pasja polityczna zawiera się w części emigracyjnego dorobku Kazimierza Wierzyńskiego. Jego Krzyże i miecze przynoszą analizę powojennej sytuacji Polski "zdradzonej i zniewolonej". Polskę lat 60. opisuje przy użyciu satyry, groteski i szyderstwa w tomach Czarny polonez i Sen mara.
Zdarzenie literaturze politycznej widzieć należy nie tylko w kręgu utworów "stylu wysokiego", projektujących odbiorcę elitarnego. Temat polityczny w tradycji polskiej jest silnie zrośnięty ze "stylem niskiem", dla którego właściwa jest satyra, parodia, pastisz, paszkwil, pamflet, dowcip, kabaret, z regularnie anonimowym nadawcą. Ludyczna literatura polityczna pozostanie istotnym świadectwem literackiej reakcji na stan wojenny (1981-1983), którego wybuch oceniły liczne, publikowane nielegalnie, śpiewniki, szopki, antologie literaturze ulotkowej i anonimowej. Definicja literaturze politycznej pokrywa się z takimi innymi określeniami, jak: literatura "zaangażowana", "interwencyjna", "publicystyczna", "publiczna", "obywatelska". Znaczenie definicje "literaturze politycznej" można instrumentalnie zawężać albo rozszerzać. "Wiersze apolityczne także są polityczne" - napisała z ironią Wisława Szymborska. S. Barańczak, reasumując doświadczenia literaturze polskiej lat 1944-1984, zaproponował dla nazwania twórczości zgodnej z Miłoszową przestrogą, w przekonaniu której "spisane będą gesty i rozmowy", kategorię "literaturze świadectwa i sprzeciwu" (literatura jako pamięć epoki).
(Dariusz Pawelec)