Co znaczy POEZJA LINGWISTYCZNA:
Literatura lingwistyczna to jedna z głownych orientacji w polskiej literaturze powojennej. Literatura lingwistyczna rodziła się na przełomie lat 50. i 60. Wyodrębnił ją, scharakteryzował i nazwał Janusz Sławiński w opublikowanym w 1965 r. szkicu Próba porządkowania doświadczeń. Twórczością, gdzie kierunek ten ujawnił się wówczas najwyraźniej, była literatura Mirona Białoszewskiego i Tymoteusza Karpowicza, a w późniejszym czasie twórczość pisarzy (zobacz) Nowej Fali - Stanisława Barańczaka i Ryszarda Krynickiego.
Wedle J. Sławińskiego literatura lingwistyczna wyrasta z przeświadczenia, Iż język jest nie tylko narzędziem, którego pisarz używa, którym się posługuje i przy użyciu którego opisuje jakąś inną rzeczywistość, ale Iż jest w pierwszej kolejności sam rzeczywistością, porządkiem zewnętrznym, obiektywnym i obcym wobec podmiotu mówiącego. Jest także reprezentacją świata i jego "zasadniczym stanem skupienia". Trzeba jednak pamiętać, Iż w szczególności w twórczości "młodszych" lingwistów, język objawia się również jako stan świadomości, region penetrowany poprzez ideologie i rezerwuar konwencji myślenia o świecie. Tak rozumiany język literatura lingwistyczna czyni bohaterem wierszy; staje się on światem przedstawionym utworów. Literatura ta wprowadza go w obręb wypowiedzi poetyckiej, by go badać, rozpoznawać i diagnozować, uwznioślać albo demaskować, tropić schematy, zafałszowania i nadużycia. A w ten sposób - rozpoznawać i diagnozować świadomość jego użytkownika i rzeczywistość, której jest produktem, a mieni się obrazem i modelem. Działanie poetyckie jest w tym przypadku systematyczną robotą w języku i język stanowi pkt. wyjścia dla poetyckich procedur, materiał i ostateczny cel pracy. Funkcja metajęzykowa w formułowanym w ten sposób komunikacie poetyckim zostaje niemal równouprawniona z funkcją poetycką.
Fundamentalnym chwytem artystycznym literaturze lingwistycznej jest metafora językowa, którą - najogólniej - można zdefiniować jako poetycką interwencję w stałe struktury języka, a której znaczenie powstaje jako rezultat przekształceń dokonanych w obrębie tych przedmiotów. Ośrodkiem metafory językowej jest przeważnie wyraz i związek frazeologiczny. W razie słowa interwencje poetyckie polegają na ujawnianiu jego wieloznaczności i budowaniu "nadwyżek znaczeniowych" przez konstrukcje gier słownych, paradoks, kalambur, kontaminacje słowne, aliteracje i paronomazje. Z kolei w razie związku frazeologicznego metafora językowa jest konstruowana na zasadzie kontaminacji związków, zamiany jego przedmiotów, uzupełniania związku o obiekt nowy czy także wycofania jednego ze składników.
Konkretne realizacje fundamentalnych założeń literaturze lingwistycznej są różne w twórczości poszczególnych pisarzy. Elementem różnicującym jest: a) sposób rozumienia mechanizmu językowego i region języka, jaki staje się przedmiotem poetyckich odniesień, b) relacja do przywoływanej rzeczywistości językowej. Generalnie można rzec, Iż w literaturze starszych lingwistów (Białoszewski, Karpowicz) język jest w stanie podejrzenia. Działania poetyckie zmierzają w tym przypadku do zdiagnozowania skuteczności języka jako środka i narzędzia komunikacji. Literatura jest na swój sposób filozofią języka, czyli posiada wyraźnie nacechowany "metafizyczny" aspekt. Z kolei w wierszach pisarzy Nowej Fali nieufność dotyczy języka w stanie zagrożenia i wiersze są wyraźnie nacechowane etycznie.
Przedmiotem zainteresowania w literaturze Karpowicza jest język kolokwialny. Jest on postrzegany jako zestaw konwencji, które wpisują w wyraz własne swoje znaczenia. To więc, co charakteryzuje język jako mechanizm, to swoista polifoniczność, zdialogizowanie i wieloznaczność, a w istocie - nieokreśloność. W sferze tak rozumianego mechanizmu w stanie podejrzenia znajduje się zasada ekonomii języka, przejawiająca się w wieloznaczności słowa i jego gotowości do jednoczesnego uczestnictwa w kilku obszarach informacji. Literatura Karpowicza staje się "śledztwem wytaczanym wyrazom i ich frazeologicznym ugrupowaniom". Sposobem poetyckich poczynań jest tworzenie w wierszu dla słowa maksymalnego kontekstu znaczeniowego, dzięki osadzaniu go w różnorodnych związkach frazeologicznych, zestawianiu ze słowami podobnie brzmiącymi, ujawnianiu jego polisemii. Powstają w ten sposób sposób utwory palimpsesty, gdzie znaczenia słowa wydobywają się równocześnie na powierzchnię tekstu, wiersze wielogłosowe, będące obszarem nieustannego przenikania się znaczeń i ich maksymalnej kondensacji. W istocie wiersz odkrywa niemożność zbudowania jasnej i precyzyjnej wypowiedzi jednogłosowej o ustalonym znaczeniu. Wskazuje fakt, Iż ekonomia prowadzi w gruncie rzeczy do nieokreśloności i otwartości komunikatu. To jest obraz mechanizmu, który uniemożliwia człowiekowi przedarcie się poprzez konwencje mowy i indywidualne zaistnienie w słowie, a z drugiej strony - niemożność prawdziwego porozumienia.
O ile Karpowicza interesuje systemowość języka potocznego, o tyle w stanie podejrzenia w literaturze Białoszewskiego są językowe peryferia - sytuacje konkretnego użytkowania mechanizmu językowego. Najbliższym kontekstem i układem odniesienia tej literaturze jest więc w pierwszej kolejności mowa kolokwialna obserwowana w najróżnorodniejszych przypadkach komunikacyjnych, a tym samym mowa kaleka, bełkotliwa, nieporadna, niespójna i śmiesząca, pełna błędów, "niegramatyczności", skrótów myślowych i przejęzyczeń, powtórzeń, lecz również zbitek frazeologicznych i automatyzmów - region poza ramami mechanizmu znaczeniowego, gramatycznego, składniowego i stylistycznego języka, poza normami sprawności komunikacyjnej. Język mówiony tu jest przeciwstawiony językowi pisanemu, żywioł mowy dziecięcej - językowi dorosłych, mowa kolokwialna - mowie oficjalnej. We wczesnej twórczości Białoszewskiego bohaterami poetyckich praktyk stają się słowa. One, podobnie jak w mowie potocznej, rozłamane i sklejane na nowo, poddane żywiołowemu zamierzonemu i niezamierzonemu sąsiedztwu, w anakolutycznym, niepoprawnym gramatycznie szyku składniowym i wyzwolone z reguł gramatyki odkrywają własne dodatkowe, nieprzewidywalne dotąd znaczenia, ujawniają sensy narosłe w okresie użyć, znaczą własnymi cząsteczkami, z których się składają. W wierszach późniejszych światem przedstawionym stają się strzępy zasłyszanych rozmów, zwierzenia, monologi i narracje komunikacji potocznej. Białoszewski rezygnuje w tym przypadku z poetyckiego przetwarzania tego, co zewnętrze i wiersze stają się imitacją zapisów, notatek czy także "zanotów" podsłuchiwanych sytuacji. W ten sposób w chaosie i nieuporządkowaniu wypowiedzi poetyckiej ujawnia się chaos przebiegu informacji i szumu informacyjnego.
Odmiennie z kolei kształtuje się przypadek w literaturze Barańczaka i Krynickiego. Światem przedstawionym w wierszach pisarzy Nowej Fali jest konkretna rzeczywistość językowa ustroju totalitarnego Polski lat 70. Oficjalny język, jakim przemawia kraj do obywatela i dzięki którego sprawuje władzę, lecz również język obywatela państwa totalitarnego i prywatny język szarego, zwykłego mieszkańca PRL stojącego w kolejce po mięso albo chleb stanowią tu zasadniczy pkt. skupienia językowego i rzeczywistość, która podlega analizie poetyckiej. Bohaterem wierszy są formy mowy publicznej użytkowane w środkach masowego przekazu i w publicznych wystąpieniach dostojników państwowych, formy mowy urzędowej i formy języka represji, a również język kolejkowy. Wiersze są wystylizowane na przemówienia, wystąpienia, na gatunki publicystyki gazetowej i radiowej, na ankiety i kwestionariusze, wpisana jest w nie przypadek przesłuchania, śledztwa, rewizji. Literatura jest demaskatorską analizą tego języka. Tworzywem metafory staje się cytat językowy, konkretne zwroty, schematy, wyrażenia, slogany są katalogowane w wierszu i poddane poetyckiej obróbce. W ten sposób literatura ujawnia sytuację języka jako narzędzia sprawowania władzy i kontroli i indoktrynowania świadomości, demonstruje znieprawienie i zniewolenie języka, jego degradację i mistyfikację, wskazuje na perswazyjny, propagandowy i agitacyjny charakter języka oficjalnego, na jego podporządkowanie totalitarnej ideologii i socjotechnice sprawowania władzy, na cechy nowomowy w formie dowolności znaczeń, dominacji czynników wartościujących, kreowania rzeczywistości poprzez wyraz, uschematyzowania, rytualnych formuł, stereotypów, sloganów. Wskazywana jest ezopowość języka prywatnego. W ten sposób kształtuje się typ liryki obywatelskiej utrwalający doświadczenia człowieka w uwarunkowaniach totalitarnych i odsłaniających zagrożenia i zniewolenia, jak także liryki demaskującej dwójmyślenie, kompromisowe postawy i zachowania przeciętnego obywatela.
Tradycję dla orientacji lingwistycznej stanowi literatura Awangardy Krakowskiej (Julian Przyboś), a częściowo poetycka filozofia słowa Juliana Tuwima i koncepcje słowa w literaturze Bolesława Leśmiana. Metoda cytatu językowego, wielogłosowości przekazu poetyckiego jest mechanizmem analogicznym do działań w obszarze sztuki współczesnej i "kontaktuje" poezję z takimi konwencjami, jak: collage, reday made, object trouve czy hiperrealizm. Trzeba również zaznaczyć, Iż stylistyka literaturze lingwistycznej oparta na szeroko rozumianej grze językowej stała się wskaźnikiem poetyckości współczesnych wierszy i pojawia się również w literaturze artystów nie związanych z nurtem lingwistycznym.
(Romuald Cudak)
Zobacz także: NOWA FALA; Literatura PRZYBOSIA; "ACH, GDYBY, GDYBY NAWET PIEC ZABRALI" BIAŁOSZEWSKIEGO; ROZŁAM W BARZE... BIAŁOSZEWSKIEGO; WYWIAD BIAŁOSZEWSKIEGO; JĘZYK TO DZIKIE MIĘSO KRYNICKIEGO; SPÓJRZMY PRAWDZIE W OCZY BARAŃCZAKA, TŁUM, KTÓRY TŁUMI I Wyjaśnia BARAŃCZAKA
Wedle J. Sławińskiego literatura lingwistyczna wyrasta z przeświadczenia, Iż język jest nie tylko narzędziem, którego pisarz używa, którym się posługuje i przy użyciu którego opisuje jakąś inną rzeczywistość, ale Iż jest w pierwszej kolejności sam rzeczywistością, porządkiem zewnętrznym, obiektywnym i obcym wobec podmiotu mówiącego. Jest także reprezentacją świata i jego "zasadniczym stanem skupienia". Trzeba jednak pamiętać, Iż w szczególności w twórczości "młodszych" lingwistów, język objawia się również jako stan świadomości, region penetrowany poprzez ideologie i rezerwuar konwencji myślenia o świecie. Tak rozumiany język literatura lingwistyczna czyni bohaterem wierszy; staje się on światem przedstawionym utworów. Literatura ta wprowadza go w obręb wypowiedzi poetyckiej, by go badać, rozpoznawać i diagnozować, uwznioślać albo demaskować, tropić schematy, zafałszowania i nadużycia. A w ten sposób - rozpoznawać i diagnozować świadomość jego użytkownika i rzeczywistość, której jest produktem, a mieni się obrazem i modelem. Działanie poetyckie jest w tym przypadku systematyczną robotą w języku i język stanowi pkt. wyjścia dla poetyckich procedur, materiał i ostateczny cel pracy. Funkcja metajęzykowa w formułowanym w ten sposób komunikacie poetyckim zostaje niemal równouprawniona z funkcją poetycką.
Fundamentalnym chwytem artystycznym literaturze lingwistycznej jest metafora językowa, którą - najogólniej - można zdefiniować jako poetycką interwencję w stałe struktury języka, a której znaczenie powstaje jako rezultat przekształceń dokonanych w obrębie tych przedmiotów. Ośrodkiem metafory językowej jest przeważnie wyraz i związek frazeologiczny. W razie słowa interwencje poetyckie polegają na ujawnianiu jego wieloznaczności i budowaniu "nadwyżek znaczeniowych" przez konstrukcje gier słownych, paradoks, kalambur, kontaminacje słowne, aliteracje i paronomazje. Z kolei w razie związku frazeologicznego metafora językowa jest konstruowana na zasadzie kontaminacji związków, zamiany jego przedmiotów, uzupełniania związku o obiekt nowy czy także wycofania jednego ze składników.
Konkretne realizacje fundamentalnych założeń literaturze lingwistycznej są różne w twórczości poszczególnych pisarzy. Elementem różnicującym jest: a) sposób rozumienia mechanizmu językowego i region języka, jaki staje się przedmiotem poetyckich odniesień, b) relacja do przywoływanej rzeczywistości językowej. Generalnie można rzec, Iż w literaturze starszych lingwistów (Białoszewski, Karpowicz) język jest w stanie podejrzenia. Działania poetyckie zmierzają w tym przypadku do zdiagnozowania skuteczności języka jako środka i narzędzia komunikacji. Literatura jest na swój sposób filozofią języka, czyli posiada wyraźnie nacechowany "metafizyczny" aspekt. Z kolei w wierszach pisarzy Nowej Fali nieufność dotyczy języka w stanie zagrożenia i wiersze są wyraźnie nacechowane etycznie.
Przedmiotem zainteresowania w literaturze Karpowicza jest język kolokwialny. Jest on postrzegany jako zestaw konwencji, które wpisują w wyraz własne swoje znaczenia. To więc, co charakteryzuje język jako mechanizm, to swoista polifoniczność, zdialogizowanie i wieloznaczność, a w istocie - nieokreśloność. W sferze tak rozumianego mechanizmu w stanie podejrzenia znajduje się zasada ekonomii języka, przejawiająca się w wieloznaczności słowa i jego gotowości do jednoczesnego uczestnictwa w kilku obszarach informacji. Literatura Karpowicza staje się "śledztwem wytaczanym wyrazom i ich frazeologicznym ugrupowaniom". Sposobem poetyckich poczynań jest tworzenie w wierszu dla słowa maksymalnego kontekstu znaczeniowego, dzięki osadzaniu go w różnorodnych związkach frazeologicznych, zestawianiu ze słowami podobnie brzmiącymi, ujawnianiu jego polisemii. Powstają w ten sposób sposób utwory palimpsesty, gdzie znaczenia słowa wydobywają się równocześnie na powierzchnię tekstu, wiersze wielogłosowe, będące obszarem nieustannego przenikania się znaczeń i ich maksymalnej kondensacji. W istocie wiersz odkrywa niemożność zbudowania jasnej i precyzyjnej wypowiedzi jednogłosowej o ustalonym znaczeniu. Wskazuje fakt, Iż ekonomia prowadzi w gruncie rzeczy do nieokreśloności i otwartości komunikatu. To jest obraz mechanizmu, który uniemożliwia człowiekowi przedarcie się poprzez konwencje mowy i indywidualne zaistnienie w słowie, a z drugiej strony - niemożność prawdziwego porozumienia.
O ile Karpowicza interesuje systemowość języka potocznego, o tyle w stanie podejrzenia w literaturze Białoszewskiego są językowe peryferia - sytuacje konkretnego użytkowania mechanizmu językowego. Najbliższym kontekstem i układem odniesienia tej literaturze jest więc w pierwszej kolejności mowa kolokwialna obserwowana w najróżnorodniejszych przypadkach komunikacyjnych, a tym samym mowa kaleka, bełkotliwa, nieporadna, niespójna i śmiesząca, pełna błędów, "niegramatyczności", skrótów myślowych i przejęzyczeń, powtórzeń, lecz również zbitek frazeologicznych i automatyzmów - region poza ramami mechanizmu znaczeniowego, gramatycznego, składniowego i stylistycznego języka, poza normami sprawności komunikacyjnej. Język mówiony tu jest przeciwstawiony językowi pisanemu, żywioł mowy dziecięcej - językowi dorosłych, mowa kolokwialna - mowie oficjalnej. We wczesnej twórczości Białoszewskiego bohaterami poetyckich praktyk stają się słowa. One, podobnie jak w mowie potocznej, rozłamane i sklejane na nowo, poddane żywiołowemu zamierzonemu i niezamierzonemu sąsiedztwu, w anakolutycznym, niepoprawnym gramatycznie szyku składniowym i wyzwolone z reguł gramatyki odkrywają własne dodatkowe, nieprzewidywalne dotąd znaczenia, ujawniają sensy narosłe w okresie użyć, znaczą własnymi cząsteczkami, z których się składają. W wierszach późniejszych światem przedstawionym stają się strzępy zasłyszanych rozmów, zwierzenia, monologi i narracje komunikacji potocznej. Białoszewski rezygnuje w tym przypadku z poetyckiego przetwarzania tego, co zewnętrze i wiersze stają się imitacją zapisów, notatek czy także "zanotów" podsłuchiwanych sytuacji. W ten sposób w chaosie i nieuporządkowaniu wypowiedzi poetyckiej ujawnia się chaos przebiegu informacji i szumu informacyjnego.
Odmiennie z kolei kształtuje się przypadek w literaturze Barańczaka i Krynickiego. Światem przedstawionym w wierszach pisarzy Nowej Fali jest konkretna rzeczywistość językowa ustroju totalitarnego Polski lat 70. Oficjalny język, jakim przemawia kraj do obywatela i dzięki którego sprawuje władzę, lecz również język obywatela państwa totalitarnego i prywatny język szarego, zwykłego mieszkańca PRL stojącego w kolejce po mięso albo chleb stanowią tu zasadniczy pkt. skupienia językowego i rzeczywistość, która podlega analizie poetyckiej. Bohaterem wierszy są formy mowy publicznej użytkowane w środkach masowego przekazu i w publicznych wystąpieniach dostojników państwowych, formy mowy urzędowej i formy języka represji, a również język kolejkowy. Wiersze są wystylizowane na przemówienia, wystąpienia, na gatunki publicystyki gazetowej i radiowej, na ankiety i kwestionariusze, wpisana jest w nie przypadek przesłuchania, śledztwa, rewizji. Literatura jest demaskatorską analizą tego języka. Tworzywem metafory staje się cytat językowy, konkretne zwroty, schematy, wyrażenia, slogany są katalogowane w wierszu i poddane poetyckiej obróbce. W ten sposób literatura ujawnia sytuację języka jako narzędzia sprawowania władzy i kontroli i indoktrynowania świadomości, demonstruje znieprawienie i zniewolenie języka, jego degradację i mistyfikację, wskazuje na perswazyjny, propagandowy i agitacyjny charakter języka oficjalnego, na jego podporządkowanie totalitarnej ideologii i socjotechnice sprawowania władzy, na cechy nowomowy w formie dowolności znaczeń, dominacji czynników wartościujących, kreowania rzeczywistości poprzez wyraz, uschematyzowania, rytualnych formuł, stereotypów, sloganów. Wskazywana jest ezopowość języka prywatnego. W ten sposób kształtuje się typ liryki obywatelskiej utrwalający doświadczenia człowieka w uwarunkowaniach totalitarnych i odsłaniających zagrożenia i zniewolenia, jak także liryki demaskującej dwójmyślenie, kompromisowe postawy i zachowania przeciętnego obywatela.
Tradycję dla orientacji lingwistycznej stanowi literatura Awangardy Krakowskiej (Julian Przyboś), a częściowo poetycka filozofia słowa Juliana Tuwima i koncepcje słowa w literaturze Bolesława Leśmiana. Metoda cytatu językowego, wielogłosowości przekazu poetyckiego jest mechanizmem analogicznym do działań w obszarze sztuki współczesnej i "kontaktuje" poezję z takimi konwencjami, jak: collage, reday made, object trouve czy hiperrealizm. Trzeba również zaznaczyć, Iż stylistyka literaturze lingwistycznej oparta na szeroko rozumianej grze językowej stała się wskaźnikiem poetyckości współczesnych wierszy i pojawia się również w literaturze artystów nie związanych z nurtem lingwistycznym.
(Romuald Cudak)
Zobacz także: NOWA FALA; Literatura PRZYBOSIA; "ACH, GDYBY, GDYBY NAWET PIEC ZABRALI" BIAŁOSZEWSKIEGO; ROZŁAM W BARZE... BIAŁOSZEWSKIEGO; WYWIAD BIAŁOSZEWSKIEGO; JĘZYK TO DZIKIE MIĘSO KRYNICKIEGO; SPÓJRZMY PRAWDZIE W OCZY BARAŃCZAKA, TŁUM, KTÓRY TŁUMI I Wyjaśnia BARAŃCZAKA
- Co znaczy POEZJA PRZERWY TETMAJERA:
- Porównanie się niepisanym przywódcą młodopolskich pisarzy, pozostawał pod wpływem dziedzictwa ideowego epoki poprzedniej. Jego światopogląd rozwijał się w kierunku od monizmu do pesymizmu (Kazimierz Wyka poezja lingwistyczna co znaczy.
- Krzyżówka POEZJA KONTYNENTÓW:
- Dlaczego polskiej poezji emigracyjnej był okresem jednym z najtrudniejszych w jej krótkich dziejach. Po względnie bogatej fali wydawnictw poetyckich, nagle nastąpiło załamanie ruchu wydawniczego, a średnia poezja lingwistyczna krzyżówka.
- Co to jest POWIEŚĆ HISTORYCZNA:
- Jak lepiej wojnie w prozie historycznej dominowała dziedzina związana z początkami państwa polskiego. Serię bardzo popularnych powieści osnutych na tle historii Polski X-XIV w. i walki z naporem niemieckim poezja lingwistyczna co to jest.
- Słownik POWIEŚĆ:
- Kiedy nowoczesnej prozy zapoczątkował w poezji polskiej Ignacy Krasicki utworem Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki (1776). Wkrótce potem powstały liczne teksty innych autorów. Kanwą powieści poezja lingwistyczna słownik.
- Czym jest POETYCKA REFLEKSJA EGZYSTENCJALNA:
- Od czego zależy uporządkować zjawiska poetyckie ostatnich lat, Edward Balcerzan zaproponował w szkicu Ubytki, przedłużenia, trójkąty ujęcie lirycznych doświadczeń ostatnich lat w dwie konfiguracje: metafizyka poezja lingwistyczna czym jest.
Czym jest poezja lingwistyczna znaczenie w Motywy literatura P .
