Co znaczy PIEŚNI RELIGIJNE:
Korzenie średniowiecznej pieśni religijnej wyrastają z hebrajskiej tradycji śpiewu synagogalnego (psalmy, kantyki, aklamacje amen, alleluja), wzbogaconej w późniejszym okresie o przedmioty formalne (na przykład wersyfikacyjne) liryki starożytnej Grecji i Rzymu. Tak na przykład jeden z najstarszych i głownych gatunków średniowiecznej pieśni religijnej, jakim był hymn, czerpał zarówno z tradycji psalmicznej, jak i z antycznych form wierszowych. Pośród hymnografów chrześcijańskiej starożytności i wieków średnich znaleźli się najwybitniejsi ówcześni teologowie i poeci: na Wschodzie Efrem Syryjczyk czy Grzegorz z Nazjanzu, na Zachodzie zaś między innymi św. Ambroży (autor hymnu Te Deum laudamus), Aureliusz Prudencjusz Klemens, św. Augustyn i Wenancjusz Fortunat. Wkrótce twórczość hymniczna rozkrzewiła się do tego stopnia, Iż niezbędne stało się oficjalne określenie kanonu pieśni kościelnych i przeprowadzenie ich podziału na ściśle liturgiczne i paraliturgiczne (tak zwany reforma gregoriańska przeprowadzona na przełomie VI i VII w. poprzez papieża Grzegorza Wielkiego).
Mówiąc najogólniej, pieśni liturgiczne to utwory (na Zachodzie wyłącznie łacińskie) bezpośrednio powiązane z liturgią, w pierwszej kolejności z Mszą św., zatwierdzone poprzez Kościół i zamieszczane w oficjalnych księgach liturgicznych i modlitewnych (mszały, brewiarze, antyfonarze). Z kolei pieśni paraliturgiczne to utwory dopuszczone poprzez Kościół do wykonywania raczej w trakcie nabożeństw tak zwany paraliturgicznych (na przykład procesji), śpiewane poprzez ogół wiernych, a zatem także w językach narodowych.
Na Słowiańszczyznie Zachodniej propagowano w ramach misji katechizacyjnej w pierwszej kolejności pieśni łacińskie z terenów germańskich. Do najwcześniejszych śpiewów religijnych zaszczepionych wśród Słowian należy aklamacja Kyrie eleison (gr. "Panie, zmiłuj się"); zachowane świadectwa dowodzą, Iż już nareszcie X w. Czesi śpiewali ten zwrot jako "krle�u", zaś w 1249 r. w bitwie pod Jarosławiem Polacy wznosili okrzyk "kierlesz".
Postęp pieśni religijnej w Polsce szedł dwoma torami: dominującej poprzez całe średniowiecze hymnografii łacińskiej, czyli czerpiącej z tysiącletniego skarbca literaturze kościelnej, i twórczości w j. polskim, o sporo późniejszej i pod względem ilościowym prezentującej się - uwzględniając nawet szczątkowy stan zachowania zabytków - nadzwyczajnie skromnie (znanych jest raptem kilkadziesiąt pieśni średniowiecznych w j. polskim, w trakcie gdy na przykład w Niemczech przed wystąpieniem Lutra powstało około 1500 pieśni niemieckich).
Jak wiadomo, śpiewy liturgiczne Kościoła podlegały pośrodku stuleci ciągłej ewolucji. Początkowo w miarę łatwe pieśni śpiewali wszyscy wierni, z czasem jednak skomplikowały się one pod względem muzycznym do tego stopnia, Iż wykonywać je mogły tylko wyszkolone chóry albo soliści, zaś udział ludu w liturgii ograniczył się do krótkich odpowiedzi celebransowi. Pod koniec VIII stulecia w Galii zaczęły powstawać tak zwany tropy - krótkie wstawki tekstowe podkładane pod melodie śpiewów liturgicznych, w szczególności Kyrie eleison /i/i/i/i/ii Alleluja. Układano je prozą retoryczną albo wierszem, zrazu po łacinie, potem także w językach narodowych. Powstawały w ten sposób krótkie pieśni, samodzielne treściowo, lecz realizowane zawsze przy ustalonym śpiewie liturgicznym.
W najwyższym stopniu rozwiniętymi formami tropów były tak zwany sekwencje (prozy). W wielkim uproszczeniu można powiedzieć, Iż to są pieśni powstałe wskutek podkładania tekstu pod melodię śpiewu Alleluja przed albo po Ewangelii (w szczególności pod wokalizę ostatniej samogłoski a). Z czasem usamodzielniły się one i rozrosły do postaci długich, misternie skomponowanych pieśni liturgicznych przydzielonych na określone święta. Do Polski sekwencje musiały dotrzeć wspólnie z łacińskimi księgami liturgicznymi już w X stuleciu, zaś najstarsza sekwencja rodzima pochodzi z końca XI w. - to jest gnieźnieńska sekwencja o św. Wojciechu Hac festa die tota (Tego dnia świątecznego). Żywszy jednak postęp tego gatunku przypada u nas dopiero na w. XIII, kiedy to powstają między innymi sekwencje o św. Stanisławie przypisywane dominikaninowi Wincentemu z Kielczy (jedna z nich uważana jest za pierwowzór hymnu Gaude, mater Polonia). Artystami łacińskich sekwencji w XIV i XV w. byli między innymi Jan Łodzia z Kępy, Adam Świnka z Zielonej i Marcin ze Słupcy; jak ustalili naukowcy, rodzima średniowieczna twórczość sekwencyjna w języku łacińskim obejmuje około 150 utworów. Ich dziedzina koncentrowała się raczej wokół żywych wówczas kultów świętych: w Małopolsce św. Stanisława, w Wielkopolsce św. Wojciecha, na Śląsku św. Jadwigi. Wątki hagiograficzne rozwijane były także w bardziej rozbudowanych cyklach utworów lirycznych, zwanych oficjami rymowanymi (na przykład oficjum rymowane ku czci św. Stanisława przypisywane Wincentemu z Kielczy złożona jest z 34 utworów - antyfon, responsoriów i hymnów). Łacińska twórczość sekwencyjna odegrała wielką rolę w procesie kształtowania się liryki religijnej w j. polskim: wprowadzała europejskie schematy rytmiczne i stroficzne, dostarczała wzorców gatunkowych, leksykalnych i topicznych.
Zasadniczymi barierami opóźniającymi postęp pieśni religijnej w j. polskim były między innymi dominacja (w sferze liturgii nawet wyłączność) języka łacińskiego, brak wykształconych artystów rodzimych (obcość duchowieństwa), niski poziom alfabetyzacji społeczeństwa (a zatem brak potencjalnych jej odbiorców). Przypadek ta zaczęła ulegać stopniowej poprawie dopiero od połowy XIII w., kiedy do polskich świątyń zaczęto wprowadzać zwyczaj zbiorowego odmawiania pacierza w języku ludu. Być może, jak twierdzą niektórzy naukowcy, jeszcze w tym samym stuleciu recytacje te zaczęły przeradzać się w melorecytacje, a potem w śpiew zbiorowy.
Inna teoria na temat genezy polskiej pieśni religijnej wywodzi jej początki ze wspomnianego już zawołania "kierleszowego". Wg jej zwolenników, do niezrozumiałych dla ludu (i poprzez to zniekształcanych) słów Kyrie eleison już w wieku X zaczęto dodawać zawołania modlitewne albo ich parafrazy w językach ludowych, w rodzaju Christ uns genade (w Niemczech) czy Hospodyne pomiluj ny (w Czechach). Z owych dodatków rozwinęły się potem łatwe pieśni zwane laisami (z uwagi na końcowe Kyrie eleison - Kyrieleis). Na ich podłożu w XI i XII w. powstały najstarsze pieśni niemieckie i czeskie, a w XIII albo XIV w. także polskie (na przykład Bogurodzica).
Trzecia wreszcie hipoteza, najlepiej chyba udokumentowana, przyjmuje, Iż pieśni religijne w językach narodowych zrodziły się w ramach liturgii i na podłożu łacińskich śpiewów liturgicznych (tropów i sekwencji) odpowiadając na zapotrzebowanie nie rozumiejącego łaciny ludu. Nie przypadkiem najdawniejsze pieśni religijne w j. polskim zaliczane są właśnie do tropów: Bogurodzica, XIV wieczne pieśni rezurekcyjne Krystus z martwych wstał je i Poprzez twe święte zmartwychwstanie. Zapewne w XIV w. powstały także zapisane dopiero najpierw kolejnego stulecia najstarsze polskie pieśni pasyjne (O wszego świata wsztek lud), bożonarodzeniowe (Zdrow bądź, krolu anjelski) i maryjne (Maryja, czysta dziewice). Z wieku XV pochodzi z kolei najpiękniejsza polska sekwencja - tak zwany Lament świętokrzyski (Posłuchajcie, bracia miła).
Pełniejszy postęp pieśni religijnej w języku narodowym przypada dopiero na XV stulecie. Jej artystami są coraz liczniejsi i coraz lepiej wykształceni duchowni skupieni wokół katedr biskupich, klasztorów, dworu królewskiego i uniwersytetu. Powstające wówczas pieśni nadal zachowują ścisły związek tematyczny i funkcjonalny z liturgią; śpiewane są chóralnie przed albo po kazaniu, w okresie procesji albo w trakcie nabożeństw paraliturgicznych. Przeważają tłumaczenia albo przeróbki pieśni łacińskich i tradycyjne gatunki: tropy, sekwencje, hymny, w szczególności procesyjne (na przykład Idą królewskie proporce - przekład łacińskiego hymnu Venantiusa Fortunata). Dominuje dziedzina maryjna, bożonarodzeniowa, pasyjna i wielkanocna. Do najdawniejszych, a zarazem w najwyższym stopniu dojrzałych artystycznie pieśni pasyjnych należy ułożona regularnym trzynastozgłoskowcem parafraza łacińskiego hymnu godzinkowego Jezus Chrystus, Bóg Człowiek, mądrość Oćca swego. Z XV wiecznych pieśni kolędowych wymieńmy przykładowo utwór Chrystus się nam narodził, zaś z wielkanocnych Wesoły nam dzień nastał. Liryki maryjne z tego czasu, jak na przykład Silne boskie tajemności czy Kwiatek czysty, smutnego sierca ucieszenie, ukazując zasługi Marii w dziele zbawienia i prosząc o wstawiennictwo u Syna, wysławiają również jej urodę w kunsztownie rozbudowanych, nasyconych symboliką biblijno teologiczną metaforach kolorystycznych i kwiatowych.
Nowy typ pieśni religijnej, adresowanej do ludu i utrzymanej w konwencji "medytacyjnej" (rozpamiętywanie tajemnic Zwiastowania, Bożego Narodzenia, życia Świętej Rodziny, męki Chrystusa, współcierpienia Maryi i jej Wniebowzięcia) propagują nareszcie XV w. przybyli do Polski w roku 1453 bernardyni, z których wywodzi się najwybitniejszy pisarz religijny naszego średniowiecza, Władysław z Gielniowa.
Zobacz także: BOGURODZICA, POSŁUCHAJCIE, BRACIA MIŁA, WERSYFIKACJA, WŁADYSŁAW Z GIELNIOWA
Mówiąc najogólniej, pieśni liturgiczne to utwory (na Zachodzie wyłącznie łacińskie) bezpośrednio powiązane z liturgią, w pierwszej kolejności z Mszą św., zatwierdzone poprzez Kościół i zamieszczane w oficjalnych księgach liturgicznych i modlitewnych (mszały, brewiarze, antyfonarze). Z kolei pieśni paraliturgiczne to utwory dopuszczone poprzez Kościół do wykonywania raczej w trakcie nabożeństw tak zwany paraliturgicznych (na przykład procesji), śpiewane poprzez ogół wiernych, a zatem także w językach narodowych.
Na Słowiańszczyznie Zachodniej propagowano w ramach misji katechizacyjnej w pierwszej kolejności pieśni łacińskie z terenów germańskich. Do najwcześniejszych śpiewów religijnych zaszczepionych wśród Słowian należy aklamacja Kyrie eleison (gr. "Panie, zmiłuj się"); zachowane świadectwa dowodzą, Iż już nareszcie X w. Czesi śpiewali ten zwrot jako "krle�u", zaś w 1249 r. w bitwie pod Jarosławiem Polacy wznosili okrzyk "kierlesz".
Postęp pieśni religijnej w Polsce szedł dwoma torami: dominującej poprzez całe średniowiecze hymnografii łacińskiej, czyli czerpiącej z tysiącletniego skarbca literaturze kościelnej, i twórczości w j. polskim, o sporo późniejszej i pod względem ilościowym prezentującej się - uwzględniając nawet szczątkowy stan zachowania zabytków - nadzwyczajnie skromnie (znanych jest raptem kilkadziesiąt pieśni średniowiecznych w j. polskim, w trakcie gdy na przykład w Niemczech przed wystąpieniem Lutra powstało około 1500 pieśni niemieckich).
Jak wiadomo, śpiewy liturgiczne Kościoła podlegały pośrodku stuleci ciągłej ewolucji. Początkowo w miarę łatwe pieśni śpiewali wszyscy wierni, z czasem jednak skomplikowały się one pod względem muzycznym do tego stopnia, Iż wykonywać je mogły tylko wyszkolone chóry albo soliści, zaś udział ludu w liturgii ograniczył się do krótkich odpowiedzi celebransowi. Pod koniec VIII stulecia w Galii zaczęły powstawać tak zwany tropy - krótkie wstawki tekstowe podkładane pod melodie śpiewów liturgicznych, w szczególności Kyrie eleison /i/i/i/i/ii Alleluja. Układano je prozą retoryczną albo wierszem, zrazu po łacinie, potem także w językach narodowych. Powstawały w ten sposób krótkie pieśni, samodzielne treściowo, lecz realizowane zawsze przy ustalonym śpiewie liturgicznym.
W najwyższym stopniu rozwiniętymi formami tropów były tak zwany sekwencje (prozy). W wielkim uproszczeniu można powiedzieć, Iż to są pieśni powstałe wskutek podkładania tekstu pod melodię śpiewu Alleluja przed albo po Ewangelii (w szczególności pod wokalizę ostatniej samogłoski a). Z czasem usamodzielniły się one i rozrosły do postaci długich, misternie skomponowanych pieśni liturgicznych przydzielonych na określone święta. Do Polski sekwencje musiały dotrzeć wspólnie z łacińskimi księgami liturgicznymi już w X stuleciu, zaś najstarsza sekwencja rodzima pochodzi z końca XI w. - to jest gnieźnieńska sekwencja o św. Wojciechu Hac festa die tota (Tego dnia świątecznego). Żywszy jednak postęp tego gatunku przypada u nas dopiero na w. XIII, kiedy to powstają między innymi sekwencje o św. Stanisławie przypisywane dominikaninowi Wincentemu z Kielczy (jedna z nich uważana jest za pierwowzór hymnu Gaude, mater Polonia). Artystami łacińskich sekwencji w XIV i XV w. byli między innymi Jan Łodzia z Kępy, Adam Świnka z Zielonej i Marcin ze Słupcy; jak ustalili naukowcy, rodzima średniowieczna twórczość sekwencyjna w języku łacińskim obejmuje około 150 utworów. Ich dziedzina koncentrowała się raczej wokół żywych wówczas kultów świętych: w Małopolsce św. Stanisława, w Wielkopolsce św. Wojciecha, na Śląsku św. Jadwigi. Wątki hagiograficzne rozwijane były także w bardziej rozbudowanych cyklach utworów lirycznych, zwanych oficjami rymowanymi (na przykład oficjum rymowane ku czci św. Stanisława przypisywane Wincentemu z Kielczy złożona jest z 34 utworów - antyfon, responsoriów i hymnów). Łacińska twórczość sekwencyjna odegrała wielką rolę w procesie kształtowania się liryki religijnej w j. polskim: wprowadzała europejskie schematy rytmiczne i stroficzne, dostarczała wzorców gatunkowych, leksykalnych i topicznych.
Zasadniczymi barierami opóźniającymi postęp pieśni religijnej w j. polskim były między innymi dominacja (w sferze liturgii nawet wyłączność) języka łacińskiego, brak wykształconych artystów rodzimych (obcość duchowieństwa), niski poziom alfabetyzacji społeczeństwa (a zatem brak potencjalnych jej odbiorców). Przypadek ta zaczęła ulegać stopniowej poprawie dopiero od połowy XIII w., kiedy do polskich świątyń zaczęto wprowadzać zwyczaj zbiorowego odmawiania pacierza w języku ludu. Być może, jak twierdzą niektórzy naukowcy, jeszcze w tym samym stuleciu recytacje te zaczęły przeradzać się w melorecytacje, a potem w śpiew zbiorowy.
Inna teoria na temat genezy polskiej pieśni religijnej wywodzi jej początki ze wspomnianego już zawołania "kierleszowego". Wg jej zwolenników, do niezrozumiałych dla ludu (i poprzez to zniekształcanych) słów Kyrie eleison już w wieku X zaczęto dodawać zawołania modlitewne albo ich parafrazy w językach ludowych, w rodzaju Christ uns genade (w Niemczech) czy Hospodyne pomiluj ny (w Czechach). Z owych dodatków rozwinęły się potem łatwe pieśni zwane laisami (z uwagi na końcowe Kyrie eleison - Kyrieleis). Na ich podłożu w XI i XII w. powstały najstarsze pieśni niemieckie i czeskie, a w XIII albo XIV w. także polskie (na przykład Bogurodzica).
Trzecia wreszcie hipoteza, najlepiej chyba udokumentowana, przyjmuje, Iż pieśni religijne w językach narodowych zrodziły się w ramach liturgii i na podłożu łacińskich śpiewów liturgicznych (tropów i sekwencji) odpowiadając na zapotrzebowanie nie rozumiejącego łaciny ludu. Nie przypadkiem najdawniejsze pieśni religijne w j. polskim zaliczane są właśnie do tropów: Bogurodzica, XIV wieczne pieśni rezurekcyjne Krystus z martwych wstał je i Poprzez twe święte zmartwychwstanie. Zapewne w XIV w. powstały także zapisane dopiero najpierw kolejnego stulecia najstarsze polskie pieśni pasyjne (O wszego świata wsztek lud), bożonarodzeniowe (Zdrow bądź, krolu anjelski) i maryjne (Maryja, czysta dziewice). Z wieku XV pochodzi z kolei najpiękniejsza polska sekwencja - tak zwany Lament świętokrzyski (Posłuchajcie, bracia miła).
Pełniejszy postęp pieśni religijnej w języku narodowym przypada dopiero na XV stulecie. Jej artystami są coraz liczniejsi i coraz lepiej wykształceni duchowni skupieni wokół katedr biskupich, klasztorów, dworu królewskiego i uniwersytetu. Powstające wówczas pieśni nadal zachowują ścisły związek tematyczny i funkcjonalny z liturgią; śpiewane są chóralnie przed albo po kazaniu, w okresie procesji albo w trakcie nabożeństw paraliturgicznych. Przeważają tłumaczenia albo przeróbki pieśni łacińskich i tradycyjne gatunki: tropy, sekwencje, hymny, w szczególności procesyjne (na przykład Idą królewskie proporce - przekład łacińskiego hymnu Venantiusa Fortunata). Dominuje dziedzina maryjna, bożonarodzeniowa, pasyjna i wielkanocna. Do najdawniejszych, a zarazem w najwyższym stopniu dojrzałych artystycznie pieśni pasyjnych należy ułożona regularnym trzynastozgłoskowcem parafraza łacińskiego hymnu godzinkowego Jezus Chrystus, Bóg Człowiek, mądrość Oćca swego. Z XV wiecznych pieśni kolędowych wymieńmy przykładowo utwór Chrystus się nam narodził, zaś z wielkanocnych Wesoły nam dzień nastał. Liryki maryjne z tego czasu, jak na przykład Silne boskie tajemności czy Kwiatek czysty, smutnego sierca ucieszenie, ukazując zasługi Marii w dziele zbawienia i prosząc o wstawiennictwo u Syna, wysławiają również jej urodę w kunsztownie rozbudowanych, nasyconych symboliką biblijno teologiczną metaforach kolorystycznych i kwiatowych.
Nowy typ pieśni religijnej, adresowanej do ludu i utrzymanej w konwencji "medytacyjnej" (rozpamiętywanie tajemnic Zwiastowania, Bożego Narodzenia, życia Świętej Rodziny, męki Chrystusa, współcierpienia Maryi i jej Wniebowzięcia) propagują nareszcie XV w. przybyli do Polski w roku 1453 bernardyni, z których wywodzi się najwybitniejszy pisarz religijny naszego średniowiecza, Władysław z Gielniowa.
Zobacz także: BOGURODZICA, POSŁUCHAJCIE, BRACIA MIŁA, WERSYFIKACJA, WŁADYSŁAW Z GIELNIOWA
- Co znaczy POEZJA PRZERWY TETMAJERA:
- Porównanie się niepisanym przywódcą młodopolskich pisarzy, pozostawał pod wpływem dziedzictwa ideowego epoki poprzedniej. Jego światopogląd rozwijał się w kierunku od monizmu do pesymizmu (Kazimierz Wyka pieśni religijne co znaczy.
- Krzyżówka POLICJA MROŻKA:
- Dlaczego pierwszym dramatem Sławomira Mrożka. Napisana w 1958 r., znana jest także pod tytułem Policjanci. Akcja dramatu toczy się w nieokreślonym państwie, rządzonym poprzez Infanta i jego wuja regenta pieśni religijne krzyżówka.
- Co to jest POEZJA KONTYNENTÓW:
- Jak lepiej polskiej poezji emigracyjnej był okresem jednym z najtrudniejszych w jej krótkich dziejach. Po względnie bogatej fali wydawnictw poetyckich, nagle nastąpiło załamanie ruchu wydawniczego, a średnia pieśni religijne co to jest.
- Słownik POEMAT HEROICZNY:
- Kiedy określano w poezji polskiego oświecenia gatunek nawiązujący do tradycji starożytnego eposu (raczej Eneidy Wergiliusza), nowożytnej epiki wierszowanej (Orlanda szalonego L. Ariosta; Jerozolimy pieśni religijne słownik.
- Czym jest PERIODYZACJA:
- Od czego zależy literatury nie są zgodni co do podziału literatury po II wojnie światowej (zwanej również poezją Polski Ludowej , poezją powojenną , poezją realnego socjalizmu ) na okresy. Rozbieżności, jakie tutaj pieśni religijne czym jest.
Czym jest pieśni religijne znaczenie w Motywy literatura P .
