Co znaczy PERIODYZACJA:
Wprowadzone u schyłku XVII w. do historiografii zachodniej łacińskie ustalenie medium aevum (wiek średni, średniowiecze) użytkowane jest dzisiaj powszechnie jako nazwa tysiącletniej epoki w dziejach europejskiej kultury, epoki rozciągającej się między starożytnością a renesansem. Nie wdając się w akademickie duży na temat konkretnych dat granicznych przypomnijmy jedynie, Iż średniowiecze zamyka się między wiekiem V a XV, z możliwością znaczących niekiedy odchyleń od tych ram w sytuacjach poszczególnych kultur narodowych. O wewnętrznym podziale epoki decyduje cały szereg czynników: historycznych, politycznych, cywilizacyjnych, religijnych i tym podobne; nie dziwi zatem znaczna różnorodność periodyzacyjnych propozycji, z jakimi można się spotkać w rozmaitych opracowaniach. Przeważnie zmienia się trzy okresy średniowiecza: inicjalny (V-X w.), dojrzały (X-XIII w.) i późny (XIV-XV w.). Wyodrębnia się także etapy bardziej cząstkowe, rozpoznawalne z uwagi na dominujący w ich przebiegu prąd intelektualny czy artystyczny, jak na przykład renesans karoliński (IX w.) czy renesans romański (XII w.).
Polska stała się pełnoprawnym podmiotem dziejów cywilizacji zachodniej dopiero wspólnie z przyjęciem chrztu; regulaminowo zatem zauważyła Teresa Michałowska, Iż dla nas średniowiecze nie było w w ogóle "wiekiem średnim", lecz "ogromnym Początkiem". Jakkolwiek rok 966 jest datą o znaczeniu w pierwszej kolejności symbolicznym, powszechnie jest przyjmowany za dolną granicę epoki średniowiecza w Polsce. Gorzej przedstawia się kwestia z ustaleniem równie konkretnej daty końcowej. Nie tak dawno jeszcze wymieniano znamienny dla naszej kultury rok 1543; problem w tym, Iż owa "znamienność" bazuje na zadziwiającej koncentracji w tymże roku kilku ważnych faktów "renesansowych", a nie "średniowiecznych". Polskie średniowiecze wygasało bez pośpiechu (dobrze oddają ten mechanizm takie metafory, jak "zmierzch" czy "jesień" wieków średnich). Mówi się nawet o stuleciu przejściowym - od połowy XV do połowy XVI w. - pośrodku którego tradycyjna formacja kulturowa współistniała z nowymi, przybierającymi etapowo na sile tendencjami humanistyczno renesansowymi. Wszak jeszcze w pierwszej połowie XVI w. kopiowano pracowicie średniowieczne historie apokryficzne i wydawano drukiem średniowieczne modlitewniki.
Dużo kłopotów nastręcza także periodyzacja wewnętrzna naszego średniowiecza. W miarę łatwo wyodrębnić jego poszczególne okresy z punktu widzenia historycznego: panowanie pierwszych Piastów, rozbicie dzielnicowe, moment odbudowy monarchii za dwóch ostatnich Piastów, wreszcie pierwsza etap panowania Jagiellonów (do Zgonu Kazimierza Jagiellończyka w roku 1492 albo wstąpienia na tron Zygmunta Starego w roku 1506); o sporo trudniej - z perspektywy dziejów kultury i piśmiennictwa. Jak zauważa Tadeusz Witczak, "w zakresie mechanizmów kulturowych podział średniowiecza polskiego na okresy i ich datacja nie ma ogólnie przyjętego rozwiązania ani przekonywającej jego zasady. Mechanizmy te mieściły się w ogólnej ideologii epoki i w jej systemie ustrojowym monarchii wczesnofeudalnej, rozbicia dzielnicowego, monarchii stanowej, inspirowane zaś i nadzorowane poprzez instytucje kościelne i państwowe, utrzymywały znaczącą trwałość swoich cech".
To właśnie owa trwałość kulturowej formacji średniowiecza, jak także ewolucyjny charakter przemian zachodzących w jej obrębie sprawiają, Iż nadzwyczajnie trudno znaleźć w dziejach naszej literatury średniowiecznej fakty podobne w swych konsekwencjach do ogromnych wydarzeń historycznych czy politycznych, wyznaczające granice następnych etapów w jej rozwoju.
Przeważnie spotykaną - w szczególności w starszych podręcznikach i syntezach historycznoliterackich - propozycją wewnętrznego podziału polskiego średniowiecza jest wyodrębnianie dwóch nierównych pod względem długości odcinków: etapy wczesnej (XI-XIV w.) i etapy dojrzałej (XV w.). Podział taki stosuje na przykład Roman Pilat w swej Historii literatury polskiej w wiekach średnich, uznając za pkt. zwrotny w ewolucji średniowiecznego piśmiennictwa zmiany w relacjach politycznych na przełomie XIV i XV w. i odnowienie w roku 1400 Akademii Krakowskiej. Dwudzielny schemat periodyzacji historii literatury średniowiecznej zachował także Tadeusz Witczak, przesuwając wszakże cezurę wewnętrzną na przełom XIII i XIV w., czyli dziesięciolecia renowacji Królestwa Polskiego i jego ugruntowania poprzez ostatniego z Piastów. Odpowiednio z przyjętym podziałem autor Literatury Średniowiecza prezentuje majątek literacki epoki w dwóch "cyklach czasowych": piśmiennictwa wczesnego (XI-XIII w.) i twórczości wieków XIV i XV.
Propozycję nowatorską, konstruowaną gdyż nie jak do chwili obecnej, w oparciu o wydarzenia pozaliterackie, ale właśnie z uwagi na zjawiska dla procesu historycznoliterackiego swoiste, przedstawiła w swej syntezie (Średniowiecze) Teresa Michałowska. Autorka uwzględniła mianowicie kilka fundamentalnych, dających się zobiektywizować mierników, takich jak etniczne geneza artystów, udział łaciny i j. polskiego, relację między twórczością ustną i pisaną, postęp gatunków literackich i ich odmian. W pięciusetletniej ewolucji średniowiecznego piśmiennictwa w Polsce wyodrębniła Michałowska trzy okresy:
- moment I (XI-XII w.) - odznaczający się wyłącznością języka łacińskiego, zdecydowaną dominacją artystów obcego pochodzenia, postępem hagiografii i dziejopisarstwa;
- moment II (XIII-XIV w.) - cechujący się wyraźną przewagą twórczości łacińskiej, lecz uprawianej już poprzez autorów rodzimego pochodzenia, pojawieniem się kaznodziejstwa, postępem łacińskiej liryki religijnej i dramatyzacji liturgicznych, pojawieniem się pieśni religijnych w j. polskim, wreszcie powstaniem pierwszych arcydzieł polskiej literatury (Bogurodzica, Kazania świętokrzyskie);
- moment III (XV i pierwszapołowa XVI w.) - stanowiący fazę dojrzewania twórczości zarówno łacińskiej, jak polskiej, emancypacji polszczyzny literackiej, pojawienia się znakomitych indywidualności pisarskich, dalszego rozwoju gatunków lirycznych i epickich, wprowadzenia tematyki świeckiej do literatury w j. polskim.
Warto zauważyć, Iż w żadnej z zaprezentowanych ponad propozycji periodyzacyjnych nie wyodrębnia się osobnej etapy "schyłkowej" naszego średniowiecza. W razie Polski gdyż mamy do czynienia z sytuacją specjalną: opóźniony zasiew i późne dojrzewanie sprawiły, Iż czas owocowania przypadł dopiero na ostatnie stulecie epoki - w. XV. Dlatego nie było u nas tak spektakularnych jak na Zachodzie oznak kryzysu i rozkładu średniowiecznej formacji światopoglądowej i kulturowej; przeciwnie - jesień naszego średniowiecza regulaminowo można nazwać "złotą" - jak uczynił to Henryk Samsonowicz w tytule swej znakomitej książki: Złota jesień polskiego średniowiecza.
Zobacz także: Istotne WYDARZENIA HISTORYCZNE
Polska stała się pełnoprawnym podmiotem dziejów cywilizacji zachodniej dopiero wspólnie z przyjęciem chrztu; regulaminowo zatem zauważyła Teresa Michałowska, Iż dla nas średniowiecze nie było w w ogóle "wiekiem średnim", lecz "ogromnym Początkiem". Jakkolwiek rok 966 jest datą o znaczeniu w pierwszej kolejności symbolicznym, powszechnie jest przyjmowany za dolną granicę epoki średniowiecza w Polsce. Gorzej przedstawia się kwestia z ustaleniem równie konkretnej daty końcowej. Nie tak dawno jeszcze wymieniano znamienny dla naszej kultury rok 1543; problem w tym, Iż owa "znamienność" bazuje na zadziwiającej koncentracji w tymże roku kilku ważnych faktów "renesansowych", a nie "średniowiecznych". Polskie średniowiecze wygasało bez pośpiechu (dobrze oddają ten mechanizm takie metafory, jak "zmierzch" czy "jesień" wieków średnich). Mówi się nawet o stuleciu przejściowym - od połowy XV do połowy XVI w. - pośrodku którego tradycyjna formacja kulturowa współistniała z nowymi, przybierającymi etapowo na sile tendencjami humanistyczno renesansowymi. Wszak jeszcze w pierwszej połowie XVI w. kopiowano pracowicie średniowieczne historie apokryficzne i wydawano drukiem średniowieczne modlitewniki.
Dużo kłopotów nastręcza także periodyzacja wewnętrzna naszego średniowiecza. W miarę łatwo wyodrębnić jego poszczególne okresy z punktu widzenia historycznego: panowanie pierwszych Piastów, rozbicie dzielnicowe, moment odbudowy monarchii za dwóch ostatnich Piastów, wreszcie pierwsza etap panowania Jagiellonów (do Zgonu Kazimierza Jagiellończyka w roku 1492 albo wstąpienia na tron Zygmunta Starego w roku 1506); o sporo trudniej - z perspektywy dziejów kultury i piśmiennictwa. Jak zauważa Tadeusz Witczak, "w zakresie mechanizmów kulturowych podział średniowiecza polskiego na okresy i ich datacja nie ma ogólnie przyjętego rozwiązania ani przekonywającej jego zasady. Mechanizmy te mieściły się w ogólnej ideologii epoki i w jej systemie ustrojowym monarchii wczesnofeudalnej, rozbicia dzielnicowego, monarchii stanowej, inspirowane zaś i nadzorowane poprzez instytucje kościelne i państwowe, utrzymywały znaczącą trwałość swoich cech".
To właśnie owa trwałość kulturowej formacji średniowiecza, jak także ewolucyjny charakter przemian zachodzących w jej obrębie sprawiają, Iż nadzwyczajnie trudno znaleźć w dziejach naszej literatury średniowiecznej fakty podobne w swych konsekwencjach do ogromnych wydarzeń historycznych czy politycznych, wyznaczające granice następnych etapów w jej rozwoju.
Przeważnie spotykaną - w szczególności w starszych podręcznikach i syntezach historycznoliterackich - propozycją wewnętrznego podziału polskiego średniowiecza jest wyodrębnianie dwóch nierównych pod względem długości odcinków: etapy wczesnej (XI-XIV w.) i etapy dojrzałej (XV w.). Podział taki stosuje na przykład Roman Pilat w swej Historii literatury polskiej w wiekach średnich, uznając za pkt. zwrotny w ewolucji średniowiecznego piśmiennictwa zmiany w relacjach politycznych na przełomie XIV i XV w. i odnowienie w roku 1400 Akademii Krakowskiej. Dwudzielny schemat periodyzacji historii literatury średniowiecznej zachował także Tadeusz Witczak, przesuwając wszakże cezurę wewnętrzną na przełom XIII i XIV w., czyli dziesięciolecia renowacji Królestwa Polskiego i jego ugruntowania poprzez ostatniego z Piastów. Odpowiednio z przyjętym podziałem autor Literatury Średniowiecza prezentuje majątek literacki epoki w dwóch "cyklach czasowych": piśmiennictwa wczesnego (XI-XIII w.) i twórczości wieków XIV i XV.
Propozycję nowatorską, konstruowaną gdyż nie jak do chwili obecnej, w oparciu o wydarzenia pozaliterackie, ale właśnie z uwagi na zjawiska dla procesu historycznoliterackiego swoiste, przedstawiła w swej syntezie (Średniowiecze) Teresa Michałowska. Autorka uwzględniła mianowicie kilka fundamentalnych, dających się zobiektywizować mierników, takich jak etniczne geneza artystów, udział łaciny i j. polskiego, relację między twórczością ustną i pisaną, postęp gatunków literackich i ich odmian. W pięciusetletniej ewolucji średniowiecznego piśmiennictwa w Polsce wyodrębniła Michałowska trzy okresy:
- moment I (XI-XII w.) - odznaczający się wyłącznością języka łacińskiego, zdecydowaną dominacją artystów obcego pochodzenia, postępem hagiografii i dziejopisarstwa;
- moment II (XIII-XIV w.) - cechujący się wyraźną przewagą twórczości łacińskiej, lecz uprawianej już poprzez autorów rodzimego pochodzenia, pojawieniem się kaznodziejstwa, postępem łacińskiej liryki religijnej i dramatyzacji liturgicznych, pojawieniem się pieśni religijnych w j. polskim, wreszcie powstaniem pierwszych arcydzieł polskiej literatury (Bogurodzica, Kazania świętokrzyskie);
- moment III (XV i pierwszapołowa XVI w.) - stanowiący fazę dojrzewania twórczości zarówno łacińskiej, jak polskiej, emancypacji polszczyzny literackiej, pojawienia się znakomitych indywidualności pisarskich, dalszego rozwoju gatunków lirycznych i epickich, wprowadzenia tematyki świeckiej do literatury w j. polskim.
Warto zauważyć, Iż w żadnej z zaprezentowanych ponad propozycji periodyzacyjnych nie wyodrębnia się osobnej etapy "schyłkowej" naszego średniowiecza. W razie Polski gdyż mamy do czynienia z sytuacją specjalną: opóźniony zasiew i późne dojrzewanie sprawiły, Iż czas owocowania przypadł dopiero na ostatnie stulecie epoki - w. XV. Dlatego nie było u nas tak spektakularnych jak na Zachodzie oznak kryzysu i rozkładu średniowiecznej formacji światopoglądowej i kulturowej; przeciwnie - jesień naszego średniowiecza regulaminowo można nazwać "złotą" - jak uczynił to Henryk Samsonowicz w tytule swej znakomitej książki: Złota jesień polskiego średniowiecza.
Zobacz także: Istotne WYDARZENIA HISTORYCZNE
- Co znaczy POEZJA LINGWISTYCZNA:
- Porównanie lingwistyczna to jedna z głownych orientacji w polskiej literaturze powojennej. Literatura lingwistyczna rodziła się na przełomie lat 50. i 60. Wyodrębnił ją, scharakteryzował i nazwał Janusz periodyzacja co znaczy.
- Krzyżówka POETKI MŁODEJ POLSKI:
- Dlaczego poetyzujących - legion, tyle ich bodaj, co pianistek domowych - zauważył Wilhelm Feldman w jednym z inicjalnych podsumowań dorobku młodopolskiej literaturze (1985: 186). Po okresie pozytywistycznej periodyzacja krzyżówka.
- Co to jest POWOLNA RZEKA MIŁOSZA:
- Jak lepiej materiale literaturze Miłosza dokonać - postulowanych niegdyś poprzez Kazimierza Wykę w artykule Słowe klucze [zobacz tegoż, O potrzebie historii literatury, Warszawa 1969.] - statystycznych badań periodyzacja co to jest.
- Słownik PAMIĘĆ:
- Kiedy od wcześniejszych epok i wzbogaciło wizję stałego indywidualnego ja . Chrześcijańską wiarę w duszę nieśmiertelną uzupełniono (albo zastąpiono) koncepcją osobowości, tożsamości własnej. Charakter i periodyzacja słownik.
- Czym jest POEZJA EPIGONÓW ROMANTYZMU:
- Od czego zależy wywodzi się z języka greckiego, epígonos - to ten, który urodził się potem, potomek. W łacinie epigonus oznacza pogrobowiec , a więc dziecko urodzone już po Zgonu ojca. Słowo, z upływem czasu periodyzacja czym jest.
Czym jest periodyzacja znaczenie w Motywy literatura P .
