Co znaczy NOWELE ELIZY ORZESZKOWEJ:
W twórczości autorki Nad Niemnem nowele zajmują poczesne miejsce, w pierwszej kolejności z racji na nośność tez programowych. Debiutowała w drugiej połowie lat 60. XIX w. trzema krótkimi tekstami prozatorskimi, z których jeden Obrazek z lat głodowych szczególnie dobitnie ukazuje społecznikowskie tendencje charakterystyczne dla całości jej twórczości. Orzeszkowa zawsze chętnie ujmowała się za pokrzywdzonymi, uciśnionymi, niefortunnymi, a jej twórczość nowelistyczna bardzo silnie jest nacechowana komentarzami i ocenami dotyczącymi palących problemów ekonomicznych, socjalnych i politycznych. Zauważyć można, Iż dziedzina jej utworów bardzo regularnie jest zbieżna z jej wypowiedziami publicystycznymi (na przykład nowele "żydowskie": Mocny Samson, Gedali, Daj kwiatek i dwa artykuły O Żydach i kwestyi żydowskiej i - wydany już po jej Zgonu - O nacyonalizmie żydowskim).
Debiutancki Obrazek z lat głodowych w ironicznej formie podawczej ("posłuchajcie piękni panowie i panie, opowiem wam króciuchną powiastkę. Z błyszczących wyżyn waszych czy spojrzeliście kiedykolwiek w dół, nisko, w głąb owych warstw społeczności, które ciemne, nędzne, z piękna odarte, pracują ciężko?") ukazuje odrębność dwóch światów - eleganckiego świata dworu i panujących w nim konwenansów i świata chłopów, gdzie główną jest walka o pożywienie. Autorka odwołała się do konkretnych wydarzeń historycznych - głodu w latach 1854-1856. Osią konstrukcyjną utworu jest motyw miłości Hanki i Wasylka na tle ich tragicznych losów - ciężkiej pracy i Zgonu z głodu. Ich życie i Zgon zostają podwójnie skomentowane, po raz pierwszy poprzez "dwór" ("romans u chłopów (...) alboż oni kochają"), po raz drugi w kończącej utwór powtórnej apostrofie do "pięknych panów i pań". Narrator, utożsamiany z autorką (pierwsza osoba liczby pojedynczej, rodzaju ?Xeńskiego), oskarża bezduszny świat ziemiaństwa o bezduszność, wszak po Zgonu głodowej bohaterów "otyły weteran obywatel" kwestionuje prawa bohaterów do uczuć, pozbawia ich prawa do bycia ludźmi. To jeden z wielu utworów Orzeszkowej, gdzie sprawcą nieszczęść biedoty wiejskiej jest dwór - kraj, tak samo odlegli dla włościan jak Bóg (tytułowy bohater noweli Tadeusz zrywa kwiaty dla dwóch pięknych i równie tajemniczych dla niego istot - "bozi" i "panienki"). Ziemiaństwo nie jest zainteresowane losem chłopów, możliwością ich rozwoju i metodą dostarczenia im jakiejkolwiek pomocy. Kolejnym problemem łączącym się z dworem jest fałszywie pojęta filantropia. I tu również Orzeszkowa posługuje się ironią. Tytułowa "dobra pani" Luiza przygarnia dziecko wiejskie, wychowuje je w cieplarnianych uwarunkowaniach, a gdy się jej znudzi odsyła je na początku do pokoju panny służącej (gdzie dziewczynka pozna inne tak samo potraktowane poprzez panią istoty - psa, papugę, pannę wykorzystywaną), a potem z powrotem na wieś. Potępienie dworu i oskarżenie o bezduszność szlachty żyjącej we własnym, zamkniętym świecie powracać będzie w całej, nie tylko nowelistycznej, twórczości Orzeszkowej. W trzytomowym zbiorze małych form (Z życia różnych sfer - 1879-1882) ukazywała Orzeszkowa sceny z życia ziemiaństwa i jałową egzystencję nędzarzy miejskich. Postępująca degradacja moralna jednostki na tle trudnych warunków materialnych mogłaby wydawać się tematem naczelnym tych tekstów, gdyby nie stale powracający motyw poświęcenia, czynu altruistycznego, prób przywrócenia ludzkiej godności i człowieczeństwa. Pomocy pokrzywdzonym i niefortunnym nie należy się spodziewać ze strony posiadających, bogatych, tę kastę przedstawiła gdyż Orzeszkowa wyjątkowo krytycznie. Jak zauważa Markiewicz, właśnie od momentu ukazania się zbioru Z życia różnych sfer następuje w jej twórczości "znamienne przesuniecie ideologiczne", nacisk pada na krytyczną ocenę bogatszej części społeczeństwa. Autorka Tadeusza apelowała o "pozbycie się pogardy albo przynajmniej lekceważenia dla klas tak zwanych niższych, surowsze nieco odłączenie godności i wartości człowieka od miary estetyczności" (1882).
Twórczość nowelistyczna Orzeszkowej różniła się od pisarstwa innych pozytywistów w pierwszej kolejności z racji na rozmiary tych tekstów, które regularnie były bliższe powieści. Uwypuklona rola narratora oceniającego i wartościującego osłaniała nadrzędność celów ideologicznych - wypowiedzi narratora regularnie przybierają formę aforyzmów, sentencji, apeli do czytelników. Zasadą nadrzędną kreacji świata przedstawionego u Orzeszkowej była dokładność opisu, "skrupulatne ustalenie jego właściwości" (Markiewicz). W relacji do pisarstwa na przykład Konopnickiej można mówić o bohaterach tych nowel, że pozbawieni są piętna indywidualnej niepowtarzalności. To raczej opis charakterystycznych, typowych dla tamtych czasów reprezentantów różnych grup socjalnych, co oczywiście może stanowić zarzut, lecz może także świadczyć o uniwersalistycznym charakterze tego pisarstwa. Jak można rozumieć, pisarce była bliższa forma powieści, gdyż pisała do Tomasza Teodora Jeża: "Kocham się w tłach szerokich, silnie zaludnionych, scenach zbiorowych, w charakterach walczących i cierpiących nie za siebie". O ile "charaktery walczące i cierpiące" mogły występować w nowelach, o tyle to, o czym jest mowa w pierwszej części wypowiedzi może być jedynie domeną powieści.
Prócz tematów z życia proletariatu miejskiego i wiejskiego wypowiada się również Orzeszkowa w sprawie kobiet i ich roli w trudnych czasach po upadku stworzenia. Chodzi tu w pierwszej kolejności o nową, zmieniającą się sytuację ekonomiczną i jej wpływ na życie kobiet (problem ten podjęła Orzeszkowa również w publicystyce - Kilka słów o kobiecie). Autorka powieści Marta, gdzie krytykowała mechanizm edukacyjny dla kobiet powodujący ich nieprzystosowanie do życia zawodowego, ukazała w nowelach A...B...C... i Panna Antonina optymistyczny (z punktu widzenia sytuacji zawodowej kobiet) obraz. Równocześnie wyznaczała swym bohaterkom nową rolę socjalną - strażniczek, a wręcz twórczyń - w umysłach dziecięcych - "ducha patriotycznego".
Do tematyki patriotycznej, już w formie jawniejszej - po 1905 nastąpiło złagodnienie cenzury rosyjskiej - powróciła Orzeszkowa w cyklu o tematyce powstańczej pt. Gloria victis (chwała zwyciężonym). W skład tomu wchodziło pięć utworów: Oni, Hekuba, Oficer, Bóg wie kto i Gloria victis. W czterech nowelach mamy do czynienia z perspektywą świadka, a nawet uczestnika tego zrywu niepodległościowego. Aluzyjny i patetyczny tytuł umożliwił autorce narzucenie własnej wizji stworzenia "nowej apologetycznej koncepcji całemu pokoleniu pisarzy, którzy w jej cieniu wyrośli" (Krzyżanowski). Gest powstańczy jawi się w tym cyklu jako obiekt konieczności dziejowej, jest "koniecznym ogniwem w nieprzerwanym, podległym porządkującej myśli doskonalącym się łańcuchu bytu" (Kralkowska Gątkowska).
Nowelistyczna twórczość Elizy Orzeszkowej stanowi bez wątpienia dopełnienie jej wypowiedzi powieściowych i publicystycznych. Przemyślana koncepcja literacka, zaangażowanie w ówczesne problemy życia społecznego, politycznego i ekonomicznego ukazują postawę pisarki, której naczelnym zadaniem, jak sama zauważała w liście do Aurelego Drogoszewskiego, było: "Służyć (...) czym i jak mogę służyć, pomagać, ratować".
Zobacz także: NOWELISTYKA
Debiutancki Obrazek z lat głodowych w ironicznej formie podawczej ("posłuchajcie piękni panowie i panie, opowiem wam króciuchną powiastkę. Z błyszczących wyżyn waszych czy spojrzeliście kiedykolwiek w dół, nisko, w głąb owych warstw społeczności, które ciemne, nędzne, z piękna odarte, pracują ciężko?") ukazuje odrębność dwóch światów - eleganckiego świata dworu i panujących w nim konwenansów i świata chłopów, gdzie główną jest walka o pożywienie. Autorka odwołała się do konkretnych wydarzeń historycznych - głodu w latach 1854-1856. Osią konstrukcyjną utworu jest motyw miłości Hanki i Wasylka na tle ich tragicznych losów - ciężkiej pracy i Zgonu z głodu. Ich życie i Zgon zostają podwójnie skomentowane, po raz pierwszy poprzez "dwór" ("romans u chłopów (...) alboż oni kochają"), po raz drugi w kończącej utwór powtórnej apostrofie do "pięknych panów i pań". Narrator, utożsamiany z autorką (pierwsza osoba liczby pojedynczej, rodzaju ?Xeńskiego), oskarża bezduszny świat ziemiaństwa o bezduszność, wszak po Zgonu głodowej bohaterów "otyły weteran obywatel" kwestionuje prawa bohaterów do uczuć, pozbawia ich prawa do bycia ludźmi. To jeden z wielu utworów Orzeszkowej, gdzie sprawcą nieszczęść biedoty wiejskiej jest dwór - kraj, tak samo odlegli dla włościan jak Bóg (tytułowy bohater noweli Tadeusz zrywa kwiaty dla dwóch pięknych i równie tajemniczych dla niego istot - "bozi" i "panienki"). Ziemiaństwo nie jest zainteresowane losem chłopów, możliwością ich rozwoju i metodą dostarczenia im jakiejkolwiek pomocy. Kolejnym problemem łączącym się z dworem jest fałszywie pojęta filantropia. I tu również Orzeszkowa posługuje się ironią. Tytułowa "dobra pani" Luiza przygarnia dziecko wiejskie, wychowuje je w cieplarnianych uwarunkowaniach, a gdy się jej znudzi odsyła je na początku do pokoju panny służącej (gdzie dziewczynka pozna inne tak samo potraktowane poprzez panią istoty - psa, papugę, pannę wykorzystywaną), a potem z powrotem na wieś. Potępienie dworu i oskarżenie o bezduszność szlachty żyjącej we własnym, zamkniętym świecie powracać będzie w całej, nie tylko nowelistycznej, twórczości Orzeszkowej. W trzytomowym zbiorze małych form (Z życia różnych sfer - 1879-1882) ukazywała Orzeszkowa sceny z życia ziemiaństwa i jałową egzystencję nędzarzy miejskich. Postępująca degradacja moralna jednostki na tle trudnych warunków materialnych mogłaby wydawać się tematem naczelnym tych tekstów, gdyby nie stale powracający motyw poświęcenia, czynu altruistycznego, prób przywrócenia ludzkiej godności i człowieczeństwa. Pomocy pokrzywdzonym i niefortunnym nie należy się spodziewać ze strony posiadających, bogatych, tę kastę przedstawiła gdyż Orzeszkowa wyjątkowo krytycznie. Jak zauważa Markiewicz, właśnie od momentu ukazania się zbioru Z życia różnych sfer następuje w jej twórczości "znamienne przesuniecie ideologiczne", nacisk pada na krytyczną ocenę bogatszej części społeczeństwa. Autorka Tadeusza apelowała o "pozbycie się pogardy albo przynajmniej lekceważenia dla klas tak zwanych niższych, surowsze nieco odłączenie godności i wartości człowieka od miary estetyczności" (1882).
Twórczość nowelistyczna Orzeszkowej różniła się od pisarstwa innych pozytywistów w pierwszej kolejności z racji na rozmiary tych tekstów, które regularnie były bliższe powieści. Uwypuklona rola narratora oceniającego i wartościującego osłaniała nadrzędność celów ideologicznych - wypowiedzi narratora regularnie przybierają formę aforyzmów, sentencji, apeli do czytelników. Zasadą nadrzędną kreacji świata przedstawionego u Orzeszkowej była dokładność opisu, "skrupulatne ustalenie jego właściwości" (Markiewicz). W relacji do pisarstwa na przykład Konopnickiej można mówić o bohaterach tych nowel, że pozbawieni są piętna indywidualnej niepowtarzalności. To raczej opis charakterystycznych, typowych dla tamtych czasów reprezentantów różnych grup socjalnych, co oczywiście może stanowić zarzut, lecz może także świadczyć o uniwersalistycznym charakterze tego pisarstwa. Jak można rozumieć, pisarce była bliższa forma powieści, gdyż pisała do Tomasza Teodora Jeża: "Kocham się w tłach szerokich, silnie zaludnionych, scenach zbiorowych, w charakterach walczących i cierpiących nie za siebie". O ile "charaktery walczące i cierpiące" mogły występować w nowelach, o tyle to, o czym jest mowa w pierwszej części wypowiedzi może być jedynie domeną powieści.
Prócz tematów z życia proletariatu miejskiego i wiejskiego wypowiada się również Orzeszkowa w sprawie kobiet i ich roli w trudnych czasach po upadku stworzenia. Chodzi tu w pierwszej kolejności o nową, zmieniającą się sytuację ekonomiczną i jej wpływ na życie kobiet (problem ten podjęła Orzeszkowa również w publicystyce - Kilka słów o kobiecie). Autorka powieści Marta, gdzie krytykowała mechanizm edukacyjny dla kobiet powodujący ich nieprzystosowanie do życia zawodowego, ukazała w nowelach A...B...C... i Panna Antonina optymistyczny (z punktu widzenia sytuacji zawodowej kobiet) obraz. Równocześnie wyznaczała swym bohaterkom nową rolę socjalną - strażniczek, a wręcz twórczyń - w umysłach dziecięcych - "ducha patriotycznego".
Do tematyki patriotycznej, już w formie jawniejszej - po 1905 nastąpiło złagodnienie cenzury rosyjskiej - powróciła Orzeszkowa w cyklu o tematyce powstańczej pt. Gloria victis (chwała zwyciężonym). W skład tomu wchodziło pięć utworów: Oni, Hekuba, Oficer, Bóg wie kto i Gloria victis. W czterech nowelach mamy do czynienia z perspektywą świadka, a nawet uczestnika tego zrywu niepodległościowego. Aluzyjny i patetyczny tytuł umożliwił autorce narzucenie własnej wizji stworzenia "nowej apologetycznej koncepcji całemu pokoleniu pisarzy, którzy w jej cieniu wyrośli" (Krzyżanowski). Gest powstańczy jawi się w tym cyklu jako obiekt konieczności dziejowej, jest "koniecznym ogniwem w nieprzerwanym, podległym porządkującej myśli doskonalącym się łańcuchu bytu" (Kralkowska Gątkowska).
Nowelistyczna twórczość Elizy Orzeszkowej stanowi bez wątpienia dopełnienie jej wypowiedzi powieściowych i publicystycznych. Przemyślana koncepcja literacka, zaangażowanie w ówczesne problemy życia społecznego, politycznego i ekonomicznego ukazują postawę pisarki, której naczelnym zadaniem, jak sama zauważała w liście do Aurelego Drogoszewskiego, było: "Służyć (...) czym i jak mogę służyć, pomagać, ratować".
Zobacz także: NOWELISTYKA
- Co znaczy NEOROMANTYZM:
- Porównanie artystycznych epoki, który w podręczniku Juliana Krzyżanowskiego uzyskał rangę nazwy zbiorczej całego okresu (Neoromantyzm polski. 1890-1918, 1963, Wyd. 3-1980). W opozycji do modernizmu (synonimu nowele elizy orzeszkowej co znaczy.
- Krzyżówka NAD NIEMNEM ORZESZKOWEJ:
- Dlaczego się w świadomości pisarskiej w latach 80. XIX stulecia, objawiające się w pierwszej kolejności większą świadomością w dziedzinie poetyki immanentnej, musiały wpłynąć, jeżeli nie w rewolucyjny, to co nowele elizy orzeszkowej krzyżówka.
- Co to jest NOWELISTYKA:
- Jak lepiej jednowątkowym utworem niewielkich rozmiarów. Posiada wyraziście zarysowana akcję, zwykle zamkniętą kompozycję. Opiera się na kontrastowej budowie świata przedstawionego. Przez wzgląd na niewielką nowele elizy orzeszkowej co to jest.
- Słownik NIE BOSKA KOMEDIA:
- Kiedy poprzez Zygmunta Krasińskiego i wydany w 1835 r., powszechnie uważany za arcydzieło polskiego romantyzmu. Naukowcy wydzielili w nim niejako dwa dramaty. Pierwszy, obejmujący pierwszą i drugą część nowele elizy orzeszkowej słownik.
- Czym jest NASZA SZKAPA MARII KONOPNICKIEJ:
- Od czego zależy nazwano monografią nędzy , ukazała się na łamach Przeglądu Literackiego (był to bonus do czasopisma państwo ) w 1890, a w roku kolejnym weszła w skład zbioru: Na drodze, nowele i obrazki. W tej nowele elizy orzeszkowej czym jest.
Czym jest nowele elizy orzeszkowej znaczenie w Motywy literatura N .
