Definicja KOMEDIE MICHAŁA BAŁUCKIEGO

Co znaczy KOMEDIE MICHAŁA BAŁUCKIEGO: W większości utworów Bałuckiego (1837-1901), znajdujących się zwykle na pograniczu komedii i farsy z elementami satyry i groteski, dostrzec można wpływ późnej twórczości Aleksandra Fredry. Podobnie do niego osiągał autor Grubych ryb sukces komiczny, stwarzając sytuacje pełne piętrzących się nieporozumień, niedomówień, przejęzyczeń, fałszywych przekonań i zbiegów okoliczności. Postaci z utworów Bałuckiego nie są skomplikowane. To przeważnie prostoduszni, naiwni, niezbyt inteligentni (wręcz ograniczeni) ludzie, którym łatwo jest coś wmówić, a swe sądy opierają na kompletnie błędnych przesłankach (zasłyszane plotki, pogłoski). Postęp akcji przeważnie jest związany z sytuacyjnym albo słownym qui pro quo, po którym następuje cała seria pomyłek, fałszywych domniemań i wynikających z nich sytuacji o charakterze farsowym. Wszystkie impulsy piętrzą się w niewiele prawdopodobny sposób, aby błyskawicznie zostać rozwiązane i omówione w scenie finalnej. W jednej z najpopularniejszych komedii (Grube ryby) intryga osadza się właśnie na nieporozumieniu. Dwóch starych kawalerów uważane jest za świetne partie i obawia się równocześnie, że z racji na swe dochody i pozycję (swą atrakcyjność na "rynku" matrymonialnym) mogą być nagabywani poprzez rodziny zupełnie nieodpowiednich kandydatek na żony. Ulegają jednak dość błyskawicznie urokowi dwóch dziewcząt, przybyłych świeżo z pensji. Te, zakochane w kimś innym, świadomie wykorzystują do własnych (dość niewinnych) celów zaloty wiekowych epuzerów. Komedia oparta jest na pomyłce (wszak nie chodzi o tytułowe "grube ryby" - Pagatowicza i Wistowskiego, lecz o ich młodych krewnych) i nie zawiera przedmiotów krytyczno satyrycznych. Komizm słowny i sytuacyjny (czepek żeński na głowie Wistowskiego czy taniec Pagatowicza skończony upadkiem) to impulsy mające w pierwszej kolejności bawić, zaś jedynie marginalnie nauczać. Wg Markiewicza siłą napędową tych komedii jest ruch sceniczny, prędkość zmian sytuacji fabularnych i oszczędne dialogi. Postaci stają się komiczne poprzez rozbieżność pomiędzy ich deklaracjami słownymi a uczynkami (ostrożni bohaterzy Grubych ryb zalecający sobie wzajem rozwagę już po pierwszym spotkaniu młodych kobiet znajdują się pod ich mocnym wpływem i urokiem). Kolejnym elementem budującym śmieszność bohaterów jest rozbieżność sądów na ich temat - ocena otoczenia jest jaskrawo niższa niż swoje mniemanie postaci o sobie.
Bohaterami swych utworów uczynił Bałucki mieszczan - urzędników, kupców, drobnych posiadaczy, właścicieli kamienic. Prócz czysto komediowo farsowych sytuacji znaleźć można w utworach autora Krewniaków akcenty satyryczne, jak kpiny z emancypacji, nadmiernego poszanowania tytułów i samej arystokracji bądź "naiwnego chłopomaństwa" (Markiewicz). Cel satyryczny nie jest jednak nadrzędny, gdyż naczelną wydaje się funkcja rozrywkowa. Poprzednie utwory Bałuckiego dziś nieco rażą uproszczeniami i schematycznością postaci, chociaż w latach 80. (Grube ryby 1881, Dom otwarty 1883, Klub kawalerów 1890) możemy dostrzec dążenie autora do tworzenia typów ludzkich o cechach zindywidualizowanych, unikalnych, a poprzez to bardziej charakterystycznych. Niektóre z owych chętnie wystawianych w owym czasie komedii Bałuckiego, których zaletami są w pierwszej kolejności spory repertuar ról i możliwe tworzenie ciekawych kreacji aktorskich, oparły się próbie czasu. Poza wymienionymi wyżej, które do dziś mogą bawić, późniejsze dokonania komediopisarza to już tylko powielanie własnych pomysłów, powtarzanie zużytych gagów i dowcipów.
Zobacz także: DRAMAT