Definicja JANKO MUZYKANT HENRYKA SIENKIEWICZA

Co znaczy JANKO MUZYKANT HENRYKA SIENKIEWICZA: Specyficzna przypadek komunikacyjna noweli w pozytywizmie (drukowanie w czasopismach i tracenie poprzez literaturę swoiście pojmowanej elitarności) i program socjalny propagowany w utworach literackich poprzez pozytywistów wywołały rozszerzenie się kręgów tematycznych małych form prozatorskich. Dostrzeżenie tragicznej sytuacji dziecka z nizin socjalnych, zarówno miejskich, jak i wiejskich, to właśnie jeden z nowych tematów, które w owym czasie dominują w nowelistyce. Pisarze pozytywistyczni ze względów programowych regularnie sięgali do tego tematu, a gatunki małych form prozatorskich (opowiadanie, nowela, obrazek) właśnie z racji na własne rozmiary stawały się reakcją na wydarzenia teraźniejsze i oceną niesprawiedliwych stosunków socjalnych. Prócz Konopnickiej (Nasza szkapa), Orzeszkowej (Tadeusz, Daj kwiatek) czy Prusa (Antek) i Henryk Sienkiewicz zajął się tragicznymi losami dzieci (Jamioł, Janko Muzykant). O ile pierwszy utwór można interpretować jako pesymistyczny dowód determinizmu przyrodniczego - słabi i bezbronni musza umrzeć, o tyle Janko Muzykant dotyczy również problemu innego, talentu i niemożności jego rozwijania i twórczego realizowania się dziecka w uwarunkowaniach, gdzie przyszło mu żyć - biedy, chorób, głodu i zacofania. Problem ten również pojawił się w Antku Bolesława Prusa. To jest jeden z nielicznych utworów z optymistycznym zakończeniem - gdzie autor formułuje prośbę skierowaną do czytelników o pomoc dla chłopca, "któremu w rodzinnej wsi stało się już za ciasno, więc wyszedł w świat oddając się w opiekę Bogu i dobrym ludziom" (Prus). Janko Muzykant z kolei, jak przewarzająca część nowel o tematyce dziecięcej z tego okresu, kończy się śmiercią głównego bohatera (Jamioł, Tadeusz).
Interesujące jest zakończenie noweli, z jednej strony ukazuje bezduszność świata, który nie dostrzegł wyjątkowej, wrażliwej istoty, z drugiej zaś kończący tekst, dialog państwa wracających zza granicy właśnie mówi o opiece nad utalentowanymi jednostkami. To pesymistyczne zakończenie być może zawiera jednak nutę optymistyczną. Ludzie z dworu, dostrzegając potrzebę zajmowania się utalentowanymi dziećmi z nizin, na razie myślą o opiece nad włoskimi grajkami. Tym bardziej jednak tragiczne wydaje się zdanie: "nad Jankiem szumiały brzozy". Pamiętać jednak należy, że dla pozytywistów klęska bohatera nie znaczy klęski idei, tak więc postulat roztaczania opieki nad utalentowanymi nędzarzami uznać należy za możliwy (w nieokreślonej przyszłości) do zrealizowania.
Biografia jednostki, podobnie jak w innych utworach tego typu, miała służyć egzemplifikacji zjawiska powszechnego. Każdego z tych bezbronnych wobec świata dorosłych bohaterów otacza straszliwa, niezrozumiała rzeczywistość. To jest oskarżenie pozytywistów wobec niesprawiedliwego mechanizmu społecznego, braku dostatecznego zainteresowania, opieki i wadliwego (prawie nieistniejącego) mechanizmu oświatowego. Janko - mały skrzypek wiejski, kompletnie niezrozumiany poprzez racjonalizujące wszystko otoczenie. Jego wrażliwość, postrzegana jest nawet poprzez jego matkę jako ułomność i odstępstwo od jedynej obowiązującej w tym świecie normy. Jego chęć choćby dotknięcia prawdziwych skrzypiec prowadzi do katastrofy. Złapany poprzez lokaja w pokoju kredensowym, zostaje oskarżony i osądzony. Pobity dotkliwie - sędzia i kat nie zwrócili uwagi na delikatność jego ciała - umiera, pytając matkę, czy w niebie Bóg da mu "prawdziwe skrzypki". Zgon Janka nie wymienia niewykształconego, zacofanego społeczeństwa wiejskiego. Przecież zmarł tylko bękart, syn ubogiej wyrobnicy, który nawet nie nadawał się do pełnienia w najwyższym stopniu podstawowego zajęcia dzieci wiejskich - "pasionki". Jego los od początku determinowany był poprzez surowe zasady obowiązujące w hierarchicznym społeczeństwie wiejskim. Podobnie jak w innych utworach tego typu, mamy tu do czynienia z chęcią poszerzenia granic własnego poznania poprzez bohatera. Niestety wtargnięcie na obcy teren musi zakończyć się klęską. Bohater nie rozumie dziwnych i skomplikowanych zasad świata dorosłych - podobnie jak Antek w szkole czy Anielka (tytułowa bohaterka utworu Bolesława Prusa) bawiąca się z chłopką Magdą. Świat dorosłych przyciąga, chociaż wejście weń wiąże się z licznymi niebezpieczeństwami (stąd apel narratora o opiekę dobrych ludzi nad Antkiem).
Temat dziecka z nizin socjalnych wiąże się z nurtem plebejskim w nowelistyce pozytywistycznej. Motyw przemian socjalnych, ekonomicznych, obyczajowych na tle tradycyjnie pojętego porządku świata prowadzi od "szlachetnych celów do miażdżących logiką argumentów oskarżenia" (Brodzka) i staje się jednym z naczelnych motywów literackich tej epoki.
Zobacz także: NOWELISTYKA