Co znaczy GAWĘDA:
popularna w szczególności. w poezji krajowej od lat 40. XIX w., stanowiła oryginalny, specyficznie polski gatunek literacki. Ukształtowana w późnej fazie epoki romantyzmu, związana była z kulturą szlachecką (sarmatyzmem), ku której dziedzictwu poezja tego czasu zwracała się coraz częściej, upatrując w nim rdzeń narodowej tradycji. Gawęda jako gatunek epicki przyjmowała postać zapisu opowieści żywej: mówionej, wygłaszanej w okolicznościach towarzyskich i kierowanej do konkretnych słuchaczy, którzy mogli ze swej strony ingerować w jej tok. W narracji gawędy akcentowane były indywidualne cechy mowy osoby opowiadającej, zazwyczaj wyraźnie skonkretyzowanej jako prawdomówny kronikarz, świadek opisywanych wydarzeń, odwołujący się regularnie do innych wiarygodnych świadectw i stosunku.
Gawęda mocno skupiała uwagę odbiorcy na samym sposobie opowiadania, czemu służyło zarówno wyraźne nakreślenie ram sytuacyjnych narracji, jak i wykorzystywanie różnych zabiegów opóźniających prezentację fabuły, na przykład przez wprowadzanie dygresji, opowiadań wtrąconych, odbieganie od głównego toku akcji. Fabuła przybierała zazwyczaj amorficzną postać luźno powiązanych - na zasadzie skojarzeń - sekwencji zdarzeń o małym stopniu spójności. Była ona równocześnie dla narratora okazją do wypowiadania różnego rodzaju refleksji, sentencji, przysłów i porzekadeł, zgodnych z zasadami wyznawanego poprzez niego światopoglądu, ustalonych wartości moralnych, narodowych czy stanowych, których idealnego wcielenia upatrywano zazwyczaj w przeszłości. W ten sposób przenikały w strukturę gawędy przedmioty dydaktyzmu.
Gawęda wchodziła regularnie w związki z innymi gatunkami literackimi, na przykład z powieścią poetycką, do której czasem zbliżała się w planie fabularnym. Przeważnie utwory zaliczane do tego gatunku kreowały obraz dawnego, nieistniejącego świata szlacheckiego czasów przedrozbiorowych z jego sarmacką obyczajowością i barwnymi postaciami bohaterów, sięgając zazwyczaj do okresu konfederacji barskiej albo wieku XVII. Gawędy regularnie wiązano w większe cykle, które łączyła osoba jednego, wyrazistego narratora.
Pewne cechy gatunkowe gawędy znaleźć można już w nie wszystkich utworach Adama Mickiewicza (Popas w Upicie, wtrącenia i dygresje epickie w Panu Tadeuszu), jednak rozrost tego gatunku datuje się od wydania liczącego 20 opowieści cyklu Pamiątek Soplicy (1839-1841, następne 5 opowieści: 1844-1845) Henryka Rzewuskiego. Pamiątki Soplicy, których kluczowym bohaterem jest książę Karol Radziwiłł zwany Panie Kochanku, a akcja poszczególnych ogniw cyklu wiąże się z czasami konfederacji barskiej, stały się modelowym wzorcem tego gatunku, uważanym za najdoskonalszą jego realizację. Sporą popularność zyskały także Pamiętniki kwestarza (1843-1845) Ignacego Chodźki. W latach 40. XIX w. gatunek ten uprawiany był poprzez wielu pisarzy, zarówno w formie prozatorskiej (Konstanty Gaszyński, Kazimierz Władysław Wójcicki, Zygmunt Kaczkowski, Michał Czajkowski, Wincenty Pol), jak i wierszowanej (Władysław Syrokomla).
(Jacek Lyszczyna)
Zobacz także: HISTORYZM, Literatura ROMANTYZMU KRAJOWEGO, Typy I GATUNKI LITERACKIE W EPOCE ROMANTYZMU
Gawęda mocno skupiała uwagę odbiorcy na samym sposobie opowiadania, czemu służyło zarówno wyraźne nakreślenie ram sytuacyjnych narracji, jak i wykorzystywanie różnych zabiegów opóźniających prezentację fabuły, na przykład przez wprowadzanie dygresji, opowiadań wtrąconych, odbieganie od głównego toku akcji. Fabuła przybierała zazwyczaj amorficzną postać luźno powiązanych - na zasadzie skojarzeń - sekwencji zdarzeń o małym stopniu spójności. Była ona równocześnie dla narratora okazją do wypowiadania różnego rodzaju refleksji, sentencji, przysłów i porzekadeł, zgodnych z zasadami wyznawanego poprzez niego światopoglądu, ustalonych wartości moralnych, narodowych czy stanowych, których idealnego wcielenia upatrywano zazwyczaj w przeszłości. W ten sposób przenikały w strukturę gawędy przedmioty dydaktyzmu.
Gawęda wchodziła regularnie w związki z innymi gatunkami literackimi, na przykład z powieścią poetycką, do której czasem zbliżała się w planie fabularnym. Przeważnie utwory zaliczane do tego gatunku kreowały obraz dawnego, nieistniejącego świata szlacheckiego czasów przedrozbiorowych z jego sarmacką obyczajowością i barwnymi postaciami bohaterów, sięgając zazwyczaj do okresu konfederacji barskiej albo wieku XVII. Gawędy regularnie wiązano w większe cykle, które łączyła osoba jednego, wyrazistego narratora.
Pewne cechy gatunkowe gawędy znaleźć można już w nie wszystkich utworach Adama Mickiewicza (Popas w Upicie, wtrącenia i dygresje epickie w Panu Tadeuszu), jednak rozrost tego gatunku datuje się od wydania liczącego 20 opowieści cyklu Pamiątek Soplicy (1839-1841, następne 5 opowieści: 1844-1845) Henryka Rzewuskiego. Pamiątki Soplicy, których kluczowym bohaterem jest książę Karol Radziwiłł zwany Panie Kochanku, a akcja poszczególnych ogniw cyklu wiąże się z czasami konfederacji barskiej, stały się modelowym wzorcem tego gatunku, uważanym za najdoskonalszą jego realizację. Sporą popularność zyskały także Pamiętniki kwestarza (1843-1845) Ignacego Chodźki. W latach 40. XIX w. gatunek ten uprawiany był poprzez wielu pisarzy, zarówno w formie prozatorskiej (Konstanty Gaszyński, Kazimierz Władysław Wójcicki, Zygmunt Kaczkowski, Michał Czajkowski, Wincenty Pol), jak i wierszowanej (Władysław Syrokomla).
(Jacek Lyszczyna)
Zobacz także: HISTORYZM, Literatura ROMANTYZMU KRAJOWEGO, Typy I GATUNKI LITERACKIE W EPOCE ROMANTYZMU
- Co znaczy GENEZYJSKA IDEA:
- Porównanie zwany filozofia (tajemnica) genezyjska (mechanizm genezyjski), poglądy wyrażone poprzez Juliusza Słowackiego w poemacie prozą Genezis z Ducha i innych dziełach z późnego, mistycznego okresu gawęda co znaczy.
- Krzyżówka GATUNKI LITERACKIE:
- Dlaczego genologiczna literatury polskiej po roku 1918 jest ciągle słabo rozpoznana i opisana. W przeciwieństwie od okresów poprzednich (po romantyzmie wprawdzie już w mniejszym stopniu znormatywizowanych gawęda krzyżówka.
- Co to jest GATUNKI LITERACKIE EPOKI:
- Jak lepiej młodopolskich gatunków rozpoczniemy od przeważnie reprodukowanych form lirycznych. Zarysowuje się tu pewna tendencja, polegająca na przechodzeniu od gatunków starych, o długiej tradycji literackiej gawęda co to jest.
- Słownik GATUNKI LITERACKIE:
- Kiedy średniowiecze przejęło podstawy teorii gatunków literackich (genologii) z pism starożytnych: Platona, Arystotelesa, Horacego, Cycerona. Na poziomie logicznym już wtedy wyróżniano rodzaj literacki gawęda słownik.
- Czym jest GOŚĆ W HEILSBERGU:
- Od czego zależy najlepszymi wzorcami retorycznymi Stanisław Trembecki zaczął list poetycki, którym chciał pozyskać Ignacego Krasickiego do królewskich planów politycznych, od rozbudowanej pochwały poety biskupa gawęda czym jest.
Czym jest gawęda znaczenie w Motywy literatura G .
