Co znaczy DRAMATY GOMBROWICZA:
Jako dramaturg Witold Gombrowicz zadebiutował w 1938 r., publikując w kwietniowo czerwcowym i lipcowo wrześniowym numerze "Skamandra" Iwonę, księżniczkę Burgunda. Kolejne dramaty powstały i zostały wydane na emigracji - w 1953 r. (zobacz) Ślub (wydany poprzez Instytut Literacki razem z powieścią Trans Atlantyk) i w 1966 r. Operetka (wydana razem z Dziennikiem 1961-1966). Po Zgonu pisarza ukazał się, staraniem Konstantego Aleksandra Jeleńskiego i z jego komentarzem, niedokończony dramat Historia. To skromna spis, zważywszy na rangę, jaką dramaty Gombrowicza osiągnęły, mierzoną zarówno liczbą przekładów i teatralnych realizacji, jak i ocenami krytyki teatralnej i literackiej, dość jednoznacznie przyznaje pisarzowi rangę jednego z paru najwybitniejszych nowatorów XX wiecznego teatru. Ze światowym sukcesem dramaturgii Gombrowicza związany jest jeszcze jeden paradoks. Poeta w wielu miejscach (zobacz) Dziennika, esejów i felietonów deklarował niechęć do teatru i to, Iż nie czuje się "człowiekiem teatru". Wspominał, Iż w teatrze bywał rzadko i niechętnie, a kształt sceniczny jego dramatów jest mu bez zaangażowania. Jako nadzwyczajną można pod tym względem traktować jego polemikę z recenzją Lucien Goldmanna dotyczącą paryskiej premiery Ślubu opublikowaną w Dzienniku. Nie mniej jednak nie to jest polemika dotycząca strony inscenizacyjnej, a raczej interpretacji literackiej strony tekstu dramatu dokonanej poprzez francuskiego krytyka sposobem socjologiczną.
Dramaty Gombrowicza różnią się pomiędzy sobą w sposób zasadniczy. Relacja pisarza do tradycji gatunków teatralnych jest w swej strukturze podobny do tego, jaki cechuje jego twórczość prozatorską. Debiutancka Iwona, księżniczka Burgunda ma strukturę farsową, Ślub jest najbliższy tradycji tragedii szekspirowskiej, Operetka i Historia czerpią ze wzorca gatunkowego operetki. Nie mniej jednak ustalenie tradycji teatralnej dramatów Gombrowicza nie jest - oczywiście - łatwe, gdyż "farsowość" Iwony... nie kłóci się z tym, Iż jest ona również szekspirowska, zaś Ślub, Operetka i Historia mają sporo odwołań do gatunku tragedii romantycznej. Pisarstwo autora Ferdydurke również w gatunkach teatralnych cechuje się czynnym stosunkiem do tradycji literackiej i historii gatunków literackich. Gombrowicz łączy gatunki uznawane na mocy tradycji za "wysokie" z "niskimi", przedmioty komiczne z tragicznymi, osiągając przy tym sukces spójności i oryginalności swoich utworów. Zdarzenie znane w krytyce literackiej i teatralnej pod nazwą "teatr Gombrowicza" wiąże się w pierwszej kolejności z tym genologicznym paradoksem - ze spójnością i autonomicznością jego poszczególnych dramatów i ich jednoczesną hybrydycznością w relacji do literackiej i teatralnej tradycji.
Dramat z uwagi na własne wyznaczniki rodzajowe wydaje się być najbliższym problematyce światopoglądowej, obsesyjnie podejmowanej poprzez twórczość Gombrowicza. Właśnie w dramacie w sposób naturalny może on kreować sytuacje interakcyjne, obserwować jednostkę konfrontowaną ze społecznym rytuałem, wynikającą z tradycji powinnością, czy - najogólniej rzecz nazywając - "metodą". W Iwonie... obserwujemy bunt księcia Filipa usiłującego - przez małżeństwo z niewydarzoną Iwoną - przełamać "formę" obowiązującą w królewskim pałacu. Ponosi on porażkę. W Ślubie bunt Henryka przeciwko Rodzinie, tradycji polskiego patriotyzmu, historii, rytuałowi władzy, również kończy się jego osobistą porażką. Henryk nie jest w stanie przywrócić młodzieńczej niewinności swojej narzeczonej, przegrywa bezpośredni pojedynek ze swoim alter ego Pijakiem, a na koniec ulega wpływowi zdobytej poprzez siebie wszechwładnej "formy" władzy. W Operetce zaś - której tematem jest relacja jednostki do historii XX w. - pojawia się optymistyczny akcent. Historia naszego wieku (od upadku ancien régime´u - religii i władzy z "bożej łaski", przez demokratyzację i totalitaryzm) przedstawiona jest w tym dramacie jako nieustająca rewia mody. Obłąkańczy pęd do prezentacji coraz to nowych strojów jest metaforą XX wiecznych ideologii ocenianych poprzez Gombrowicza jako schorzenie niszczące ludzką podmiotowość, niezależność i wolność. W finałowej scenie Operetki naga Albertynka bez pośpiechu wychodzi z trumny, dramat kończy się nieoczekiwaną apoteozą nagości, młodości, bezformia i anarchii.
Jak można wnioskować z zachowanych szkiców do nie dokończonej sztuki Historia, pochodzących z 1951 r., a wydanych w 1975 r., problematyka tego dramatu miała byc zbliżona do tej, jaka została podjęta w Operetce. Nie mniej jednak Historia bliższa jest praktykom pisarskim Gombrowicza znanym z jego twórczości powieściowej. Bohaterem tego dramatu miał być siedemnastoletni Witold Gombrowicz obdarzony świadomością czterdziestoletniego pisarza, który w konfrontacji ze środowiskiem rodzinnym (I akt), dworem cesarza Wilhelma II i w kawiarni "Ziemiańska", występuje w roli równocześnie buntownika (jest bosonogi, pojawia się tu ta sama opozycja pomiędzy nagością i strojem) i kreatora - "reżysera" zdarzeń decyzyjnych o dziejach. Nie jest jasne, czemu Gombrowicz zarzucił pracę nad tekstem Historii, oczywiste z kolei jest, Iż zachowane fragmenty tego dramatu wskazują na wspólne rysy łączące całą emigracyjną twórczość dramaturgiczną autora Kosmosu. Ślub, Operetka i Historia to dramaty "królewskie" i "rodzinne", a jakby wbrew "operetkowej" (Operetka, Historia) i "fantasmagorycznej" (Ślub) formie głęboko zakorzenione w tradycji szekspirowskiej. Pomiędzy Albertynką, Bosonogiem i marzeniem Henryka o niewinnej narzeczonej nie ma większych różnic. Z Historii zachowało się mało fragmentów, z których ledwo zrekonstruować można zarys całości. Jednak to jest tekst stanowiący wybitny kontekst do interpretacji twórczości Gombrowicza; jako tekst poprzez pisarza nie dokończony i nie dopracowany - a jest właściwością pisarstwa autora Kosmosu jego niezwykła skłonność do cyzelowania stylu i "formy" publikowanych utworów - "odsłania" sporo starannie skrywanych poprzez pisarza w "zakończonych" utworach podświadomych składników jego wyobraźni.
Dramaty Gombrowicza stanowią poważne wyzwanie dla inscenizatorów. Autor Ślubu w manifestacyjny sposób rezygnuje z konwencji teatru realistycznego, która wiązała się z dbałością o szczegół na wszystkich płaszczyznach organizacji dzieła teatralnego. Gombrowicz np. - wbrew tradycji dramatu mieszczańskiego - świadomie kreuje sytuacje sceniczne wokół rekwizytu stanowiącego anachronizm, stwarza złudzenie, że przestrzeń i akcja dramatu tworzy się na oczach widza, jest niejednoznaczna i ulotna, nigdy nie ukończona. Złudzenie, Iż akcja dramatu "stwarza się tu i teraz" - z międzyludzkich starć, z językowego błędu albo refrenu, czasem z gestu, wpisuje dramaty autora Ferdydurke w nurt teatru awangardowego związanego z "drugą reformą teatru". Lecz jest także Gombrowicz w zasadniczej opozycji wobec tego zjawiska. Nie jest on eksperymentatorem i rewelatorem języka dzieła teatralnego, jego dramaty trzeba interpretować w kontekście rozpoczętej już w debiutanckiej powieści, a wprost wyartykułowanej w Dzienniku i Rozmowach z Gombrowiczem, strategii pisarskiej.
(Józef Olejniczak)
Zobacz także: DRAMAT; TEATR; ŚLUB GOMBROWICZA
Dramaty Gombrowicza różnią się pomiędzy sobą w sposób zasadniczy. Relacja pisarza do tradycji gatunków teatralnych jest w swej strukturze podobny do tego, jaki cechuje jego twórczość prozatorską. Debiutancka Iwona, księżniczka Burgunda ma strukturę farsową, Ślub jest najbliższy tradycji tragedii szekspirowskiej, Operetka i Historia czerpią ze wzorca gatunkowego operetki. Nie mniej jednak ustalenie tradycji teatralnej dramatów Gombrowicza nie jest - oczywiście - łatwe, gdyż "farsowość" Iwony... nie kłóci się z tym, Iż jest ona również szekspirowska, zaś Ślub, Operetka i Historia mają sporo odwołań do gatunku tragedii romantycznej. Pisarstwo autora Ferdydurke również w gatunkach teatralnych cechuje się czynnym stosunkiem do tradycji literackiej i historii gatunków literackich. Gombrowicz łączy gatunki uznawane na mocy tradycji za "wysokie" z "niskimi", przedmioty komiczne z tragicznymi, osiągając przy tym sukces spójności i oryginalności swoich utworów. Zdarzenie znane w krytyce literackiej i teatralnej pod nazwą "teatr Gombrowicza" wiąże się w pierwszej kolejności z tym genologicznym paradoksem - ze spójnością i autonomicznością jego poszczególnych dramatów i ich jednoczesną hybrydycznością w relacji do literackiej i teatralnej tradycji.
Dramat z uwagi na własne wyznaczniki rodzajowe wydaje się być najbliższym problematyce światopoglądowej, obsesyjnie podejmowanej poprzez twórczość Gombrowicza. Właśnie w dramacie w sposób naturalny może on kreować sytuacje interakcyjne, obserwować jednostkę konfrontowaną ze społecznym rytuałem, wynikającą z tradycji powinnością, czy - najogólniej rzecz nazywając - "metodą". W Iwonie... obserwujemy bunt księcia Filipa usiłującego - przez małżeństwo z niewydarzoną Iwoną - przełamać "formę" obowiązującą w królewskim pałacu. Ponosi on porażkę. W Ślubie bunt Henryka przeciwko Rodzinie, tradycji polskiego patriotyzmu, historii, rytuałowi władzy, również kończy się jego osobistą porażką. Henryk nie jest w stanie przywrócić młodzieńczej niewinności swojej narzeczonej, przegrywa bezpośredni pojedynek ze swoim alter ego Pijakiem, a na koniec ulega wpływowi zdobytej poprzez siebie wszechwładnej "formy" władzy. W Operetce zaś - której tematem jest relacja jednostki do historii XX w. - pojawia się optymistyczny akcent. Historia naszego wieku (od upadku ancien régime´u - religii i władzy z "bożej łaski", przez demokratyzację i totalitaryzm) przedstawiona jest w tym dramacie jako nieustająca rewia mody. Obłąkańczy pęd do prezentacji coraz to nowych strojów jest metaforą XX wiecznych ideologii ocenianych poprzez Gombrowicza jako schorzenie niszczące ludzką podmiotowość, niezależność i wolność. W finałowej scenie Operetki naga Albertynka bez pośpiechu wychodzi z trumny, dramat kończy się nieoczekiwaną apoteozą nagości, młodości, bezformia i anarchii.
Jak można wnioskować z zachowanych szkiców do nie dokończonej sztuki Historia, pochodzących z 1951 r., a wydanych w 1975 r., problematyka tego dramatu miała byc zbliżona do tej, jaka została podjęta w Operetce. Nie mniej jednak Historia bliższa jest praktykom pisarskim Gombrowicza znanym z jego twórczości powieściowej. Bohaterem tego dramatu miał być siedemnastoletni Witold Gombrowicz obdarzony świadomością czterdziestoletniego pisarza, który w konfrontacji ze środowiskiem rodzinnym (I akt), dworem cesarza Wilhelma II i w kawiarni "Ziemiańska", występuje w roli równocześnie buntownika (jest bosonogi, pojawia się tu ta sama opozycja pomiędzy nagością i strojem) i kreatora - "reżysera" zdarzeń decyzyjnych o dziejach. Nie jest jasne, czemu Gombrowicz zarzucił pracę nad tekstem Historii, oczywiste z kolei jest, Iż zachowane fragmenty tego dramatu wskazują na wspólne rysy łączące całą emigracyjną twórczość dramaturgiczną autora Kosmosu. Ślub, Operetka i Historia to dramaty "królewskie" i "rodzinne", a jakby wbrew "operetkowej" (Operetka, Historia) i "fantasmagorycznej" (Ślub) formie głęboko zakorzenione w tradycji szekspirowskiej. Pomiędzy Albertynką, Bosonogiem i marzeniem Henryka o niewinnej narzeczonej nie ma większych różnic. Z Historii zachowało się mało fragmentów, z których ledwo zrekonstruować można zarys całości. Jednak to jest tekst stanowiący wybitny kontekst do interpretacji twórczości Gombrowicza; jako tekst poprzez pisarza nie dokończony i nie dopracowany - a jest właściwością pisarstwa autora Kosmosu jego niezwykła skłonność do cyzelowania stylu i "formy" publikowanych utworów - "odsłania" sporo starannie skrywanych poprzez pisarza w "zakończonych" utworach podświadomych składników jego wyobraźni.
Dramaty Gombrowicza stanowią poważne wyzwanie dla inscenizatorów. Autor Ślubu w manifestacyjny sposób rezygnuje z konwencji teatru realistycznego, która wiązała się z dbałością o szczegół na wszystkich płaszczyznach organizacji dzieła teatralnego. Gombrowicz np. - wbrew tradycji dramatu mieszczańskiego - świadomie kreuje sytuacje sceniczne wokół rekwizytu stanowiącego anachronizm, stwarza złudzenie, że przestrzeń i akcja dramatu tworzy się na oczach widza, jest niejednoznaczna i ulotna, nigdy nie ukończona. Złudzenie, Iż akcja dramatu "stwarza się tu i teraz" - z międzyludzkich starć, z językowego błędu albo refrenu, czasem z gestu, wpisuje dramaty autora Ferdydurke w nurt teatru awangardowego związanego z "drugą reformą teatru". Lecz jest także Gombrowicz w zasadniczej opozycji wobec tego zjawiska. Nie jest on eksperymentatorem i rewelatorem języka dzieła teatralnego, jego dramaty trzeba interpretować w kontekście rozpoczętej już w debiutanckiej powieści, a wprost wyartykułowanej w Dzienniku i Rozmowach z Gombrowiczem, strategii pisarskiej.
(Józef Olejniczak)
Zobacz także: DRAMAT; TEATR; ŚLUB GOMBROWICZA
- Co znaczy DZIEŁO OTWARTE:
- Porównanie otwartego wprowadził do badań Umberto Eco - włoski uczony zajmujący się badaniami nad estetyką i autor powieści. Największą popularność pośród nich zyskała historia ukazująca życie średniowiecznych dramaty gombrowicza co znaczy.
- Krzyżówka DO KRÓLA:
- Dlaczego otwiera tak zwany część pierwszą Satyr (opublikowaną w 1779 r.) Ignacego Krasickiego. Utwór ten, aczkolwiek zamieszczony w zbiorze satyr, nie jest satyrą. Prezentowane w satyrze zjawiska są poddawane dramaty gombrowicza krzyżówka.
- Co to jest DRAMAT I TEATR RENESANSOWY:
- Jak lepiej dramatyczne i teatralne zostały w renesansie odziedziczone po epoce poprzedniej, aczkolwiek przybierały one nieco odmienną postać. Równocześnie kształtowały się formy nowe. Trzeba pamiętać, Iż dramaty gombrowicza co to jest.
- Słownik DRAMATY RÓŻEWICZA:
- Kiedy przedwczesnych prób zaliczenia Różewicza do historii pozostaje on nadal artystą powiększającym swój majątek, czego dowodem mogą być przeprowadzone próby otwarte Kartoteki z udziałem autora albo dramaty gombrowicza słownik.
- Czym jest DWORZANIN POLSKI ŁUKASZA GÓRNICKIEGO:
- Od czego zależy polskiego, Łukasz Górnicki (1527-1603), przebył trudną drogę - od dzieciństwa w ubogiej mieszczańskiej rodzinie (jego tata, Marcin Góra, był ubogim mieszczaninem z Bochni) do godności sekretarza i dramaty gombrowicza czym jest.
Czym jest dramaty gombrowicza znaczenie w Motywy literatura D .
