Co znaczy DRAMAT I TEATR RENESANSOWY:
Pewne formy dramatyczne i teatralne zostały w renesansie odziedziczone po epoce poprzedniej, aczkolwiek przybierały one nieco odmienną postać. Równocześnie kształtowały się formy nowe. Trzeba pamiętać, Iż terminologia, którą posługujemy się dzisiaj, jest regularnie odmienna od terminologii ówczesnej. My mówimy o misterium, a ówcześni pisarze używali ustalenia historia (historyja) czy dialog (dialogus); to, co tytułujemy aktualnie moralitetem określano jako komedię czy tragedię. Sama nazwa dramat oznaczała cały rodzaj literacki, w obrębie którego mieściły się tragedie, komedie, tragikomedie, dialogi etc.
Związek pomiędzy dramatem a teatrem nie był tak ścisły jak aktualnie. Sporo dramatów pisano, nie myśląc o ich ewentualnym wystawieniu (dotyczyło to w szczególności tak zwany dramatu humanistycznego), natomiast w najwyższym stopniu rozwinięty teatr epoki - teatr kolegiów zakonnych (raczej jezuickich) nie zostawił po sobie dramatów sensu stricto, a raczej teksty, które nazwalibyśmy w większości scenariuszami i których pełna realizacja następowała dopiero w czasie przedstawienia przygotowywanego z myślą o konkretnym wydarzeniu. Dopiero wówczas zaczęła się kształtować nowoczesna scena teatralna - od średniowiecznej sceny symultanicznej (składała się z umieszczonych w okolicy siebie domków, tak zwany mansjonów, które sugerowały równoczesność następnych epizodów), przez zbliżoną do niej scenę terencjuszowską, aż do nowoczesnej, renesansowej sceny sukcesywnej.
Mało wiadomo o ówczesnych przedstawieniach - aczkolwiek wiemy, Iż na przykład studenci Akademii Krakowskiej wystawiali sztuki teatralne dla dworu królewskiego (dramat humanisty niemieckiego Jakuba Lochera Iudicium Paridis odegrany w roku 1522 poprzez żaków z Bursy Jerozolimskiej), znamy nieco szczegółów na temat prapremiery Odprawy posłów greckich, znamy wreszcie dość precyzyjnie nie wszystkie inscenizacje teatru szkolnego kolegiów jezuickich, który działał w Polsce od roku 1564.
W epoce renesansu zanikał dramat liturgiczny wystawiany w kościołach i obejmujący utwory dramatyczne, nawiązujące bezpośrednio do kościelnej liturgii, bo wystawiania tego typu dramatów zakazał Kościół na Soborze Trydenckim (zakończonym w 1563 r.). Ciągle jednak popularne było misterium - utwór dramatyczny, który pokazywał wydarzenia biblijne (w szczególności nowotestamentowe powiązane z Bożym Narodzeniem i Wielkanocą) i zdarzenia z życia świętych. Misterium pokazywane na scenie symultanicznej w kościołach, na placach przykościelnych czy miejskich rynkach musiało być bardzo popularne w całej poezji staropolskiej, lecz do dzisiejszych czasów zachował się w całości tylko jeden przykład: Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka (wyd. około 1580). Nie wiemy czy ten zakonnik pauliński był autorem, czy raczej redaktorem, który przekazał czytelnikom wersję misterium znaną wówczas i wystawianą. Jak w każdym misterium akcja dramatyczna nie ma tu charakteru chronologicznego, wątki poważne (wzniosłe) mieszają się z komicznymi, wszystkie postaci są traktowane równo, a cała akcja rozgrywa się na scenie symultanicznej. W tekście odnajdujemy sporo uwag inscenizacyjnych. Występuje tu w sumie 35 osób, a rzecz dzieli się na 6 części - pierwsza przedstawia dostojników żydowskich, którzy domagają się od Piłata pilnego strzeżenia grobu Chrystusa poprzez rzymskich żołnierzy, druga opowiada o trzech Mariach u grobu, trzecia ukazuje Chrystusa ze strażnikami, czwarta - zstąpienie Chrystusa do piekieł, piąta opowiada o ukazaniu się Zmartwychwstałego Mariom, a szósta o ukazaniu się uczniom. Oczywiście takiego przebiegu akcji można się domyślić, całość jest jednak tak nadzwyczajnie barwna, pełna zaskakujących, komediowych scen i rodzajowych obserwacji, Iż do naszych czasów jest wystawiana poprzez polskie teatry - warto wspomnieć inscenizację Leona Schillera z 1923 r. i kilka inscenizacji Kazimierza Dejmka (1961, 1962, 1963). Jak pisał Jerzy Ziomek: "Anachronizmy, naiwności, groteskowe przeciwieństwa - to nie błąd czy nieuctwo autora, ale przejaw swoistej więzi religijnej, więzi sakralnego czasu: rok kościelny nie tylko przypominał zdarzenia historii świętej, ale je również nieustannie odnawiał".
Sprawy moralno religijne były także obiektem moralitetów, gdzie mamy do czynienia nie z realnymi postaciami, lecz alegoriami i personifikacjami, a ich bohaterem jest bohater typowy, tak zwany Każdy - jak tytułowy Kupiec z dramatu Mikołaja Reja, gdzie to dramacie pojawiają się takie postaci, jak: Książę, Biskup, Czart czy Mnich, oznaczające określone ludzkie postawy (zobacz Reformacja). Innym renesansowym moralitetem polskim jest Komedyja Justyna i Konstancyjej napisana poprzez Marcina Bielskiego, autora Kroniki wszytkiego świata (zobacz Dziejopisarstwo). Spór pomiędzy cnotą a występkiem, dyskusja o wyborze najlepszej drogi życia dotyczy trojga głównych postaci - Ojca, Justyna i Konstancji, lecz występują tu także personifikacje (takie jak: Starość, Młodość, Pociecha, Wierność, Wstyd) i postacie ludzkie, które mają jednak wymiar typowości (Wdowa, Stara Pani, Panna Służebna, Mistrz).
Misterium i moralitet wywodzą się jeszcze z tradycji średniowiecznej. W okolicy nich powstała spora ekipa dramatów, które nawiązywały do dzieł pisarzy antycznych i do kodyfikacji tych dzieł zawartych w poetykach - zarówno starożytnych (Arystoteles), jak i renesansowych (na przykład Scaliger). Najwybitniejszym odpowiednikiem renesansowego dramatu humanistycznego w Polsce była oczywiście Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego (zobacz) Warto jednak wymienić inne przykłady. Istotną rolę jako wzór do naśladowania spełniał rzymski dramatopisarz (a również filozof stoicki) Lucius Annaeus Seneca. Łukasz Górnicki, autor Dworzanina polskiego (zobacz), przełożył tragedię Seneki Troas, opowiadającą o tragicznych losach mieszkanek Troi po upadku miasta. Drugim dramatem humanistycznym, tym wspólnie oryginalnym, jest napisany poprzez Szymona Szymonowica dramat Castus Joseph, a przełożony łac. poprzez Stanisława Gosławskiego i przywołujacy postać biblijnego Józefa (zobacz Sielanki Szymona Szymonowica). Warto tu również wspomnieć o łacińskiej tragedii Pentesilea, której bohaterką jest królowa Amazonek pokonana poprzez Achillesa. Komedia humanistyczna reprezentowana jest poprzez parafrazę komedii Trinummus rzymskiego komediopisarza Plauta, zatytułowaną Potrójny z Plauta i wystawioną najprawdopodobniej około 1595 r. na dworze Tarnowskiego w Busku nad Bugiem. Osobny rozdział w poezji dramatycznej stanowi tak zwany komedia rybałtowska i sowizdrzalska (zobacz Poezja plebejska...) i dramaty karnawałowe, zwane także mięsopustnymi.
Trzeba także w tym miejscu wspomnieć o dialogu - gatunku nie skodyfikowanym poprzez dawne poetyki. Granice pomiędzy dialogiem a dramatem regularnie się zacierają, jednakże możliwe jest tutaj stosunkowo dokładne rozróżnienie. Jak pisała Janina Abramowska: "Dialogiem moglibyśmy nazwać taki tekst dwu albo wielopodmiotowy, który ma dominantę dyskursywną. Zamiast porządku przedstawieniowo fabularnego, który panuje w dramacie, mamy tu abstrakcyjny porządek problemów, argumentów i racji, zamiast realnego dziania się występują co najwyżej pewne przebiegi czy "akcje" intelektualne". Autorka przyznaje zarazem, Iż dialog może "przypominać dramat, różniąc się odeń jedynie brakiem struktury fabularnej".
Głównym dialogiem w polskiej poezji renesansowej jest oczywiście Krótka rozprawa Reja (zobacz Krótka rozprawa... /i/i/i/i/ii żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja). Wymienić także warto dialogi, gdzie wyrażają się wprost kontrowersje religijne epoki reformacji: anonimowy dialog (być może napisany poprzez Jana Seklucjana) Student. Rozprawa krótka a prosta o nie wszystkich ceremoniach a ustawach kościelnych (utwór luterański), Marcina Kromera Rozmowy dworzanina z mnichem (utwór katolicki) czy Wita Korczewskiego Rozmowy polskie, łacińskim językiem przeplatane... Katolicki polemista Stanisław Orzechowski opublikował w latach 60. dialogi, które wyrażają racje katolickie w sporze o kształt państwa polskiego: Rozmowa lub Dyjalog około egzekucyjej Polskiej Korony i Quincunx, tj. Wzór Korony Polskiej na cynku wystawiony.
Widać więc, Iż w dramacie, w dialogu, lecz również w teatrze (scena szkolna!) znalazły może najsilniejszy słowo - przez dialog i ścieranie się racji - duży ideowe epoki renesansu. W pierwszej kolejności jednak na przykładzie dramatu i teatru widać współistnienie tradycji średniowiecznej i renesansowej: dramatu nieregularnego, którego nie omawiały poetyki normatywne (moralitet, misterium, dramat mięsopustny i sowizdrzalski) i dramatu regularnego (tragedia, komedia) pisanego w przekonaniu wskazań poetyki i na wzór w najwyższym stopniu cenionych wówczas mistrzów - Eurypidesa, Seneki, Plauta
Związek pomiędzy dramatem a teatrem nie był tak ścisły jak aktualnie. Sporo dramatów pisano, nie myśląc o ich ewentualnym wystawieniu (dotyczyło to w szczególności tak zwany dramatu humanistycznego), natomiast w najwyższym stopniu rozwinięty teatr epoki - teatr kolegiów zakonnych (raczej jezuickich) nie zostawił po sobie dramatów sensu stricto, a raczej teksty, które nazwalibyśmy w większości scenariuszami i których pełna realizacja następowała dopiero w czasie przedstawienia przygotowywanego z myślą o konkretnym wydarzeniu. Dopiero wówczas zaczęła się kształtować nowoczesna scena teatralna - od średniowiecznej sceny symultanicznej (składała się z umieszczonych w okolicy siebie domków, tak zwany mansjonów, które sugerowały równoczesność następnych epizodów), przez zbliżoną do niej scenę terencjuszowską, aż do nowoczesnej, renesansowej sceny sukcesywnej.
Mało wiadomo o ówczesnych przedstawieniach - aczkolwiek wiemy, Iż na przykład studenci Akademii Krakowskiej wystawiali sztuki teatralne dla dworu królewskiego (dramat humanisty niemieckiego Jakuba Lochera Iudicium Paridis odegrany w roku 1522 poprzez żaków z Bursy Jerozolimskiej), znamy nieco szczegółów na temat prapremiery Odprawy posłów greckich, znamy wreszcie dość precyzyjnie nie wszystkie inscenizacje teatru szkolnego kolegiów jezuickich, który działał w Polsce od roku 1564.
W epoce renesansu zanikał dramat liturgiczny wystawiany w kościołach i obejmujący utwory dramatyczne, nawiązujące bezpośrednio do kościelnej liturgii, bo wystawiania tego typu dramatów zakazał Kościół na Soborze Trydenckim (zakończonym w 1563 r.). Ciągle jednak popularne było misterium - utwór dramatyczny, który pokazywał wydarzenia biblijne (w szczególności nowotestamentowe powiązane z Bożym Narodzeniem i Wielkanocą) i zdarzenia z życia świętych. Misterium pokazywane na scenie symultanicznej w kościołach, na placach przykościelnych czy miejskich rynkach musiało być bardzo popularne w całej poezji staropolskiej, lecz do dzisiejszych czasów zachował się w całości tylko jeden przykład: Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka (wyd. około 1580). Nie wiemy czy ten zakonnik pauliński był autorem, czy raczej redaktorem, który przekazał czytelnikom wersję misterium znaną wówczas i wystawianą. Jak w każdym misterium akcja dramatyczna nie ma tu charakteru chronologicznego, wątki poważne (wzniosłe) mieszają się z komicznymi, wszystkie postaci są traktowane równo, a cała akcja rozgrywa się na scenie symultanicznej. W tekście odnajdujemy sporo uwag inscenizacyjnych. Występuje tu w sumie 35 osób, a rzecz dzieli się na 6 części - pierwsza przedstawia dostojników żydowskich, którzy domagają się od Piłata pilnego strzeżenia grobu Chrystusa poprzez rzymskich żołnierzy, druga opowiada o trzech Mariach u grobu, trzecia ukazuje Chrystusa ze strażnikami, czwarta - zstąpienie Chrystusa do piekieł, piąta opowiada o ukazaniu się Zmartwychwstałego Mariom, a szósta o ukazaniu się uczniom. Oczywiście takiego przebiegu akcji można się domyślić, całość jest jednak tak nadzwyczajnie barwna, pełna zaskakujących, komediowych scen i rodzajowych obserwacji, Iż do naszych czasów jest wystawiana poprzez polskie teatry - warto wspomnieć inscenizację Leona Schillera z 1923 r. i kilka inscenizacji Kazimierza Dejmka (1961, 1962, 1963). Jak pisał Jerzy Ziomek: "Anachronizmy, naiwności, groteskowe przeciwieństwa - to nie błąd czy nieuctwo autora, ale przejaw swoistej więzi religijnej, więzi sakralnego czasu: rok kościelny nie tylko przypominał zdarzenia historii świętej, ale je również nieustannie odnawiał".
Sprawy moralno religijne były także obiektem moralitetów, gdzie mamy do czynienia nie z realnymi postaciami, lecz alegoriami i personifikacjami, a ich bohaterem jest bohater typowy, tak zwany Każdy - jak tytułowy Kupiec z dramatu Mikołaja Reja, gdzie to dramacie pojawiają się takie postaci, jak: Książę, Biskup, Czart czy Mnich, oznaczające określone ludzkie postawy (zobacz Reformacja). Innym renesansowym moralitetem polskim jest Komedyja Justyna i Konstancyjej napisana poprzez Marcina Bielskiego, autora Kroniki wszytkiego świata (zobacz Dziejopisarstwo). Spór pomiędzy cnotą a występkiem, dyskusja o wyborze najlepszej drogi życia dotyczy trojga głównych postaci - Ojca, Justyna i Konstancji, lecz występują tu także personifikacje (takie jak: Starość, Młodość, Pociecha, Wierność, Wstyd) i postacie ludzkie, które mają jednak wymiar typowości (Wdowa, Stara Pani, Panna Służebna, Mistrz).
Misterium i moralitet wywodzą się jeszcze z tradycji średniowiecznej. W okolicy nich powstała spora ekipa dramatów, które nawiązywały do dzieł pisarzy antycznych i do kodyfikacji tych dzieł zawartych w poetykach - zarówno starożytnych (Arystoteles), jak i renesansowych (na przykład Scaliger). Najwybitniejszym odpowiednikiem renesansowego dramatu humanistycznego w Polsce była oczywiście Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego (zobacz) Warto jednak wymienić inne przykłady. Istotną rolę jako wzór do naśladowania spełniał rzymski dramatopisarz (a również filozof stoicki) Lucius Annaeus Seneca. Łukasz Górnicki, autor Dworzanina polskiego (zobacz), przełożył tragedię Seneki Troas, opowiadającą o tragicznych losach mieszkanek Troi po upadku miasta. Drugim dramatem humanistycznym, tym wspólnie oryginalnym, jest napisany poprzez Szymona Szymonowica dramat Castus Joseph, a przełożony łac. poprzez Stanisława Gosławskiego i przywołujacy postać biblijnego Józefa (zobacz Sielanki Szymona Szymonowica). Warto tu również wspomnieć o łacińskiej tragedii Pentesilea, której bohaterką jest królowa Amazonek pokonana poprzez Achillesa. Komedia humanistyczna reprezentowana jest poprzez parafrazę komedii Trinummus rzymskiego komediopisarza Plauta, zatytułowaną Potrójny z Plauta i wystawioną najprawdopodobniej około 1595 r. na dworze Tarnowskiego w Busku nad Bugiem. Osobny rozdział w poezji dramatycznej stanowi tak zwany komedia rybałtowska i sowizdrzalska (zobacz Poezja plebejska...) i dramaty karnawałowe, zwane także mięsopustnymi.
Trzeba także w tym miejscu wspomnieć o dialogu - gatunku nie skodyfikowanym poprzez dawne poetyki. Granice pomiędzy dialogiem a dramatem regularnie się zacierają, jednakże możliwe jest tutaj stosunkowo dokładne rozróżnienie. Jak pisała Janina Abramowska: "Dialogiem moglibyśmy nazwać taki tekst dwu albo wielopodmiotowy, który ma dominantę dyskursywną. Zamiast porządku przedstawieniowo fabularnego, który panuje w dramacie, mamy tu abstrakcyjny porządek problemów, argumentów i racji, zamiast realnego dziania się występują co najwyżej pewne przebiegi czy "akcje" intelektualne". Autorka przyznaje zarazem, Iż dialog może "przypominać dramat, różniąc się odeń jedynie brakiem struktury fabularnej".
Głównym dialogiem w polskiej poezji renesansowej jest oczywiście Krótka rozprawa Reja (zobacz Krótka rozprawa... /i/i/i/i/ii żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja). Wymienić także warto dialogi, gdzie wyrażają się wprost kontrowersje religijne epoki reformacji: anonimowy dialog (być może napisany poprzez Jana Seklucjana) Student. Rozprawa krótka a prosta o nie wszystkich ceremoniach a ustawach kościelnych (utwór luterański), Marcina Kromera Rozmowy dworzanina z mnichem (utwór katolicki) czy Wita Korczewskiego Rozmowy polskie, łacińskim językiem przeplatane... Katolicki polemista Stanisław Orzechowski opublikował w latach 60. dialogi, które wyrażają racje katolickie w sporze o kształt państwa polskiego: Rozmowa lub Dyjalog około egzekucyjej Polskiej Korony i Quincunx, tj. Wzór Korony Polskiej na cynku wystawiony.
Widać więc, Iż w dramacie, w dialogu, lecz również w teatrze (scena szkolna!) znalazły może najsilniejszy słowo - przez dialog i ścieranie się racji - duży ideowe epoki renesansu. W pierwszej kolejności jednak na przykładzie dramatu i teatru widać współistnienie tradycji średniowiecznej i renesansowej: dramatu nieregularnego, którego nie omawiały poetyki normatywne (moralitet, misterium, dramat mięsopustny i sowizdrzalski) i dramatu regularnego (tragedia, komedia) pisanego w przekonaniu wskazań poetyki i na wzór w najwyższym stopniu cenionych wówczas mistrzów - Eurypidesa, Seneki, Plauta
- Co znaczy DRAMAT ROMANTYCZNY:
- Porównanie popowstaniowym dramat stał się w polskim romantyzmie jedną z głownych form wypowiedzi literackiej, wykonywaną poprzez najwybitniejszych artystów. Zerwano radykalnie z ugruntowanymi jeszcze w Poetyce dramat i teatr renesansowy co znaczy.
- Krzyżówka DRAMATY WYSPIAŃSKIEGO:
- Dlaczego należałoby mówić o dramaturgii albo o teatrze Wyspiańskiego. Jak nikt z ludzi jego epoki, predestynowany był do powstania kompletnie własnej, niepowtarzalnej, ogarniającej wszystkie przedmioty dramat i teatr renesansowy krzyżówka.
- Co to jest DLA JANA POLKOWSKIEGO ŚWIETLICKIEGO:
- Jak lepiej napisany w czerwcu 1988 r., został po raz pierwszy przedstawiony publicznie w czerwcu 1989 r., w trakcie mówionego pisma literackiego NaGłos . Publikacji pisanej doczekał się w czerwcu roku 1990, w dramat i teatr renesansowy co to jest.
- Słownik DZIEŁO OTWARTE:
- Kiedy otwartego wprowadził do badań Umberto Eco - włoski uczony zajmujący się badaniami nad estetyką i autor powieści. Największą popularność pośród nich zyskała historia ukazująca życie średniowiecznych dramat i teatr renesansowy słownik.
- Czym jest DRAMATY SZANIAWSKIEGO:
- Od czego zależy należy do klasyków dramaturgii polskiej XX w. Jego pisarstwo jest zjawiskiem oryginalnym w naszej poezji, o dość jednorodnym kształcie artystycznym, aczkolwiek niełatwym do zdefiniowania, gdy chodzi dramat i teatr renesansowy czym jest.
Czym jest dramat i teatr renesansowy znaczenie w Motywy literatura D .
