Co znaczy CZASOPISMA:
W oświeceniu ukształtowało się w Polsce regularne czasopiśmiennictwo, dostosowane do różnorodnych potrzeb i upodobań odbiorców. Wydawano gazety ogólnoinformacyjne i ogłoszeniowe, pisma uczone i moralne i periodyki literackie.
Naczelne polskie pismo ogólne o charakterze informacyjnym po kilku zmianach otrzymało w 1774 r. nazwę: "Gazeta Warszawska". Tygodniki: "informacje Uprzywilejowane Warszawskie" i "Kurier Warszawski" były od pewnego momentu jedną gazetą, przekazującą wiadomości z państwie i z zagranicy pod dwoma tytułami. W 1761 r., wspólnie z objęciem poprzez F. Bohomolca redakcji obu pism, ograniczono dział towarzyski, ciekawostki obyczajowe i sensacyjne doniesienia krajowe, a poszerzono wiadomości zagraniczne wzorem pism zachodnich. Oddzielono także dział krajowy od doniesień zagranicznych, nadając pismom charakter anonimowej kroniki politycznej i dworskiej. Bohomolec na bieżąco zamieszczał także anonsy dotyczące aukcji książek, nowości wydawniczych i scenicznych, wydarzeń teatralnych. Oficjalne doniesienia, ogłoszenia, notatki dyplomatyczne z rzadka dopełniał oszczędnym komentarzem.
Najpierw 1765 r. gazeta uzyskała jednolity tytuł "informacje Warszawskie", a po rozwiązaniu zakonu jezuitów (1773) jej redaktorem został S. Łuskina. Od drugiego numeru z 1774 r. do 1793 r. pismo ukazywało się pod nazwą "Gazeta Warszawska". Poprzez sporo lat było jedynym dziennikiem stołecznym, a z braku konkurencji (Łuskina miał królewski przywilej na wydawanie gazet polskich w całej Koronie) dla przeciętnego szlachcica stanowiło wyłączne źródło informacji o wydarzeniach spoza państwie. "Gazeta Warszawska" nie miała własnych korespondentów, informacje zagraniczne czerpała z obcej prasy. Wbrew pierwotnym deklaracjom Łuskiny pismo przestało być obiektywną, anonimową kroniką wydarzeń; w wyniku selekcji informacji i opatrywania informacje tendencyjnym komentarzem stało się konserwatywną gazetą informacyjno polityczną, wrogo nastawioną do programu postępowych reform. Antyoświeceniowa propaganda i procarska orientacja spotykały się z reakcją postępowych publicystów i pisarzy. Najpierw r. 1794 przywilej na wydawanie gazety dostał T. Włodek, a redaktorem organu targowicy, noszącego nową nazwę "Gazeta Krajowa Warszawska", został do czasów stworzenia kościuszkowskiego J. Chreptowicz (pisarzewicz grodzieński). W momencie insurekcji (po zmianie tytułu) "Gazetą Wolną Warszawską" jako organem powstańczym kierował F.K. Dmochowski, a po nim F.L. Siarczyński. Potem przywrócono pismu dawną nazwę.
Kluczowym czasopismem społeczno politycznym polskiego oświecenia był "Monitor" (1765-1785). Powstał z inicjatywy, inspiracji i przy finansowym wsparciu Stanisława Augusta, który opracowanie planu periodyku zlecił I. Krasickiemu i A.K. Czartoryskiemu. Nadrzędną koncepcję programu pisma przejęto z z angielskiego: pisma kulturalno obyczajowego "Spectator" (1711-1712 i 1714), redagowanego poprzez J. Addisona i R. Steele´a. Stamtąd czerpano wzory prasowych wypowiedzi (felieton, fikcyjny list, obyczajowy obrazek satyryczny). Za angielskim pierwowzorem realizowano także osobową koncepcję periodyku - Monitor to nie tylko tytuł, lecz również fikcyjna osoba prowadząca dyskusje z czytelnikami, odpowiadająca regularnie na fikcyjne listy, prośby i skargi jakoby przysyłane do redakcji. Redaktorami periodyku byli: I. Krasicki, F. Bohomolec, W. Mitzler de Kolof i J.E. Minasowicz.
Pismo rozwijało się dynamicznie w pierwszych latach funkcjonowania. Miało wtedy wysoką pozycję w życiu społecznym i sporą siłę oddziaływania na czytelników, o czym świadczyło pojawianie się drukowanych i rękopiśmiennych tekstów polemicznych, zwanych "antymonitorami". Początkowo z pismem współpracowało liczne, stałe grono ludzi pióra. Potem (raczej w latach 1777-1783) periodyk przeżywał kryzys. Władca wyznaczył pismu istotne cele polityczne i propagandowe. "Monitor" odpowiednio z zaleceniami władcy pełnił rolę narzędzia oświeceniowej reformy państwa (raczej w latach 1765-1767 i 1773-1775). W pierwszym okresie poważny udział miała w piśmie problematyka polityczna. Publicyści (między innymi F. Łojko, S. Konarski, I. Krasicki, F. Bohomolec, C. Czaplic, K. Rogaliński) propagowali wówczas szlachecko magnacki program reformatorski ośrodka królewskiego. W drugim etapie przeważyły wpływy mieszczańsko inteligenckie, a drukować zaczęli tacy autorzy, jak A. Michniewski (dziennikarz), J.G. Piotrowski (satyryk). Zagadnienia polityczne przeważnie dotyczyły wówczas obrad sejmu.
"Monitor" preferował raczej problematykę polityczną, socjalną, obyczajową i moralną. Na uwagę zasługuje spora aktywność publicystyczna Bohomolca, który wypowiadał się na wszystkie istotne ówcześnie tematy. Występował w obronie cudzoziemców i upominał się o powiększenie obywatelskiej odpowiedzialności za losy państwie. Zachęcał do posługiwania się piękną, jasną polszczyzną i usilnego doskonalenia, polerowania rodzimego języka. Pokpiwał ze "słowotwórczych umiejętności dam modnych", a jednocześnie zachęcał do założenia towarzystwa, które czuwałoby nad ułożeniem słownika j. polskiego. Podejmował problematykę związaną z oświatą (cykl listów Szkolnickiego, dotyczących szkół średnich i wychowania młodzieży), również z szeroko rozumianą obyczajowością (protestował przeciw pojedynkom i nierządowi) i życiem społecznym i gospodarczym (zachęcał szlachtę do zajęcia się handlem i rzemiosłem). W dziale nowin zamieszczał interesujące obrazki rodzajowe, odsłaniające różne bolączki ówczesnej obyczajowości i nierówności stanowej. Rzadziej podejmowano zagadnienia estetyczno literackie. Niezbyt regularnie publikowano także same utwory, ale dla wielu autorów współpraca z tym periodykiem była wybitną szkołą pióra. To właśnie tu uprawiano i szlifowano nowe w polskim życiu literackim formy publicystycznych wypowiedzi: felietonu, reportażu, opinii, obrazka obyczajowego, listu prasowego.
Współpracownicy "Monitora" aktywnie włączyli się do walki o piękny, jasny, bogaty język narodowy i o jego wysoką rangę. Wskazywali (między innymi Krasicki, Bohomolec) metody doskonalenia, wzbogacania i dowartościowania polszczyzny. Wypowiadali się na temat stylu, upowszechniając literackie i językowe wzorce klasycyzmu. Zajmowali się także problemem czytelnictwa. Nie tylko formułowali uwagi na temat typów książek opuszczających prasy drukarskie, lecz również dawali wskazówki do lektury. Gdy w stolicy przygotowywano otwarcie narodowej sceny, prowadzili akcję propagandową na rzecz teatru. Szczególnie cenne w tym względzie są rozważania Krasickiego na temat sztuki dramatycznej.
Czołowym pismem literackim okresu stanisławowskiego, a zarazem pierwszym periodykiem w Polsce programowo poświęconym poezji były "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" (1770-1777). Wzorowano je na zagranicznych żurnalach i magazynach literackich, wydawanych z myślą o elicie intelektualnej i towarzyskiej. Pismo miało charakter swoistej szkoły klasycystycznego gustu i właściwych dla niego form poetyckich wypowiedzi, a jednocześnie było otwarte na inne rozwiązania artystyczne, które kształtowały się w europejskiej i rodzimej literaturze współczesnej (sentymentalizm i rokoko). W startowym okresie, gdy redaktorem był J. Albertrandi, tygodnik realizował program kulturalno moralny. Publikowano przekłady z francuskiej, angielskiej i niemieckiej literatury o charakterze dydaktyczno moralnym (bajki La Fontaine´a, ody J.B. Rousseau, Gresseta, Pope´a), powiastki moralne, a również popularne sielanki sentymentalne (Gessnera) i rokokowe (A. Deshoulie`res, Fontenelle´a). W rozprawach skupiano się na zagadnieniach edukacji i moralności.
Wspólnie z przejęciem redakcji poprzez Naruszewicza (1771) "Zabawy" zogniskowały uwagę na zjawiskach rodzimego życia literackiego, kulturalnego, politycznego i towarzyskiego. Pismo stało się nieoficjalnym organem obiadów czwartkowych. Odwoływało się do towarzyskich i politycznych wydarzeń kręgu królewskiego, popularyzowało literackie i kulturowe wzorce klasycyzmu, którym patronował mecenat władcy. Prezentowało także inicjatywy podejmowane albo inspirowane poprzez Poniatowskiego. W "Monitorze" publikowano także teksty okolicznościowe, satyry, bajki, wiersze polityczne i żartobliwe. Do grona współpracowników należeli wówczas, oprócz Naruszewicza, również inni uczestnicy obiadów czwartkowych. Periodyk utrwalał znajomość dorobku antyku (Anakreonta, Horacego, Owidiusza), popularyzował osiągnięcia najwybitniejszych pisarzy staropolskich (Kochanowskiego, Szymonowica, Sarbiewskiego, Potockiego) i znakomitych przedstawicieli literatury francuskiej XVII-XVIII w.
Na łamach "Zabaw", począwszy od połowy 1773 r., debiutowali poeci młodszego pokolenia, przedstawiciele kształtującej się inteligencji (między innymi T.K. Węgierski, F.D. Kniaźnin, F. Zabłocki). Wspólnie z rezygnacją Naruszewicza z aktywnej współpracy (od 1774 r.) zmianie uległ charakter periodyku. Dominowały (oryginalne i wyjaśnione) wiersze filozoficzno refleksyjne, liryka osobista, sielanki, bajki, a również przekłady z literatury antycznej i nowołacińskiej. Wprawdzie nadal publikowano utwory okolicznościowe, ale zdecydowanie zmniejszyło się zainteresowanie wydarzeniami z kręgu dworskiego. Młodzi "chudzi literaci" traktowali je z pewnym dystansem i próbowali zwrócić uwagę czytelników na cienie własnej kondycji (na przykład Zabłocki Duma ubogiego literata, Michniewski Do biedy). Do doświadczeń "Zabaw" nawiązywały późniejsze pisma literackie.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: BOHOMOLEC FRANCISZEK, KLASYCYZM, MECENAT, OBIADY CZWARTKOWE, ROKOKO
Naczelne polskie pismo ogólne o charakterze informacyjnym po kilku zmianach otrzymało w 1774 r. nazwę: "Gazeta Warszawska". Tygodniki: "informacje Uprzywilejowane Warszawskie" i "Kurier Warszawski" były od pewnego momentu jedną gazetą, przekazującą wiadomości z państwie i z zagranicy pod dwoma tytułami. W 1761 r., wspólnie z objęciem poprzez F. Bohomolca redakcji obu pism, ograniczono dział towarzyski, ciekawostki obyczajowe i sensacyjne doniesienia krajowe, a poszerzono wiadomości zagraniczne wzorem pism zachodnich. Oddzielono także dział krajowy od doniesień zagranicznych, nadając pismom charakter anonimowej kroniki politycznej i dworskiej. Bohomolec na bieżąco zamieszczał także anonsy dotyczące aukcji książek, nowości wydawniczych i scenicznych, wydarzeń teatralnych. Oficjalne doniesienia, ogłoszenia, notatki dyplomatyczne z rzadka dopełniał oszczędnym komentarzem.
Najpierw 1765 r. gazeta uzyskała jednolity tytuł "informacje Warszawskie", a po rozwiązaniu zakonu jezuitów (1773) jej redaktorem został S. Łuskina. Od drugiego numeru z 1774 r. do 1793 r. pismo ukazywało się pod nazwą "Gazeta Warszawska". Poprzez sporo lat było jedynym dziennikiem stołecznym, a z braku konkurencji (Łuskina miał królewski przywilej na wydawanie gazet polskich w całej Koronie) dla przeciętnego szlachcica stanowiło wyłączne źródło informacji o wydarzeniach spoza państwie. "Gazeta Warszawska" nie miała własnych korespondentów, informacje zagraniczne czerpała z obcej prasy. Wbrew pierwotnym deklaracjom Łuskiny pismo przestało być obiektywną, anonimową kroniką wydarzeń; w wyniku selekcji informacji i opatrywania informacje tendencyjnym komentarzem stało się konserwatywną gazetą informacyjno polityczną, wrogo nastawioną do programu postępowych reform. Antyoświeceniowa propaganda i procarska orientacja spotykały się z reakcją postępowych publicystów i pisarzy. Najpierw r. 1794 przywilej na wydawanie gazety dostał T. Włodek, a redaktorem organu targowicy, noszącego nową nazwę "Gazeta Krajowa Warszawska", został do czasów stworzenia kościuszkowskiego J. Chreptowicz (pisarzewicz grodzieński). W momencie insurekcji (po zmianie tytułu) "Gazetą Wolną Warszawską" jako organem powstańczym kierował F.K. Dmochowski, a po nim F.L. Siarczyński. Potem przywrócono pismu dawną nazwę.
Kluczowym czasopismem społeczno politycznym polskiego oświecenia był "Monitor" (1765-1785). Powstał z inicjatywy, inspiracji i przy finansowym wsparciu Stanisława Augusta, który opracowanie planu periodyku zlecił I. Krasickiemu i A.K. Czartoryskiemu. Nadrzędną koncepcję programu pisma przejęto z z angielskiego: pisma kulturalno obyczajowego "Spectator" (1711-1712 i 1714), redagowanego poprzez J. Addisona i R. Steele´a. Stamtąd czerpano wzory prasowych wypowiedzi (felieton, fikcyjny list, obyczajowy obrazek satyryczny). Za angielskim pierwowzorem realizowano także osobową koncepcję periodyku - Monitor to nie tylko tytuł, lecz również fikcyjna osoba prowadząca dyskusje z czytelnikami, odpowiadająca regularnie na fikcyjne listy, prośby i skargi jakoby przysyłane do redakcji. Redaktorami periodyku byli: I. Krasicki, F. Bohomolec, W. Mitzler de Kolof i J.E. Minasowicz.
Pismo rozwijało się dynamicznie w pierwszych latach funkcjonowania. Miało wtedy wysoką pozycję w życiu społecznym i sporą siłę oddziaływania na czytelników, o czym świadczyło pojawianie się drukowanych i rękopiśmiennych tekstów polemicznych, zwanych "antymonitorami". Początkowo z pismem współpracowało liczne, stałe grono ludzi pióra. Potem (raczej w latach 1777-1783) periodyk przeżywał kryzys. Władca wyznaczył pismu istotne cele polityczne i propagandowe. "Monitor" odpowiednio z zaleceniami władcy pełnił rolę narzędzia oświeceniowej reformy państwa (raczej w latach 1765-1767 i 1773-1775). W pierwszym okresie poważny udział miała w piśmie problematyka polityczna. Publicyści (między innymi F. Łojko, S. Konarski, I. Krasicki, F. Bohomolec, C. Czaplic, K. Rogaliński) propagowali wówczas szlachecko magnacki program reformatorski ośrodka królewskiego. W drugim etapie przeważyły wpływy mieszczańsko inteligenckie, a drukować zaczęli tacy autorzy, jak A. Michniewski (dziennikarz), J.G. Piotrowski (satyryk). Zagadnienia polityczne przeważnie dotyczyły wówczas obrad sejmu.
"Monitor" preferował raczej problematykę polityczną, socjalną, obyczajową i moralną. Na uwagę zasługuje spora aktywność publicystyczna Bohomolca, który wypowiadał się na wszystkie istotne ówcześnie tematy. Występował w obronie cudzoziemców i upominał się o powiększenie obywatelskiej odpowiedzialności za losy państwie. Zachęcał do posługiwania się piękną, jasną polszczyzną i usilnego doskonalenia, polerowania rodzimego języka. Pokpiwał ze "słowotwórczych umiejętności dam modnych", a jednocześnie zachęcał do założenia towarzystwa, które czuwałoby nad ułożeniem słownika j. polskiego. Podejmował problematykę związaną z oświatą (cykl listów Szkolnickiego, dotyczących szkół średnich i wychowania młodzieży), również z szeroko rozumianą obyczajowością (protestował przeciw pojedynkom i nierządowi) i życiem społecznym i gospodarczym (zachęcał szlachtę do zajęcia się handlem i rzemiosłem). W dziale nowin zamieszczał interesujące obrazki rodzajowe, odsłaniające różne bolączki ówczesnej obyczajowości i nierówności stanowej. Rzadziej podejmowano zagadnienia estetyczno literackie. Niezbyt regularnie publikowano także same utwory, ale dla wielu autorów współpraca z tym periodykiem była wybitną szkołą pióra. To właśnie tu uprawiano i szlifowano nowe w polskim życiu literackim formy publicystycznych wypowiedzi: felietonu, reportażu, opinii, obrazka obyczajowego, listu prasowego.
Współpracownicy "Monitora" aktywnie włączyli się do walki o piękny, jasny, bogaty język narodowy i o jego wysoką rangę. Wskazywali (między innymi Krasicki, Bohomolec) metody doskonalenia, wzbogacania i dowartościowania polszczyzny. Wypowiadali się na temat stylu, upowszechniając literackie i językowe wzorce klasycyzmu. Zajmowali się także problemem czytelnictwa. Nie tylko formułowali uwagi na temat typów książek opuszczających prasy drukarskie, lecz również dawali wskazówki do lektury. Gdy w stolicy przygotowywano otwarcie narodowej sceny, prowadzili akcję propagandową na rzecz teatru. Szczególnie cenne w tym względzie są rozważania Krasickiego na temat sztuki dramatycznej.
Czołowym pismem literackim okresu stanisławowskiego, a zarazem pierwszym periodykiem w Polsce programowo poświęconym poezji były "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" (1770-1777). Wzorowano je na zagranicznych żurnalach i magazynach literackich, wydawanych z myślą o elicie intelektualnej i towarzyskiej. Pismo miało charakter swoistej szkoły klasycystycznego gustu i właściwych dla niego form poetyckich wypowiedzi, a jednocześnie było otwarte na inne rozwiązania artystyczne, które kształtowały się w europejskiej i rodzimej literaturze współczesnej (sentymentalizm i rokoko). W startowym okresie, gdy redaktorem był J. Albertrandi, tygodnik realizował program kulturalno moralny. Publikowano przekłady z francuskiej, angielskiej i niemieckiej literatury o charakterze dydaktyczno moralnym (bajki La Fontaine´a, ody J.B. Rousseau, Gresseta, Pope´a), powiastki moralne, a również popularne sielanki sentymentalne (Gessnera) i rokokowe (A. Deshoulie`res, Fontenelle´a). W rozprawach skupiano się na zagadnieniach edukacji i moralności.
Wspólnie z przejęciem redakcji poprzez Naruszewicza (1771) "Zabawy" zogniskowały uwagę na zjawiskach rodzimego życia literackiego, kulturalnego, politycznego i towarzyskiego. Pismo stało się nieoficjalnym organem obiadów czwartkowych. Odwoływało się do towarzyskich i politycznych wydarzeń kręgu królewskiego, popularyzowało literackie i kulturowe wzorce klasycyzmu, którym patronował mecenat władcy. Prezentowało także inicjatywy podejmowane albo inspirowane poprzez Poniatowskiego. W "Monitorze" publikowano także teksty okolicznościowe, satyry, bajki, wiersze polityczne i żartobliwe. Do grona współpracowników należeli wówczas, oprócz Naruszewicza, również inni uczestnicy obiadów czwartkowych. Periodyk utrwalał znajomość dorobku antyku (Anakreonta, Horacego, Owidiusza), popularyzował osiągnięcia najwybitniejszych pisarzy staropolskich (Kochanowskiego, Szymonowica, Sarbiewskiego, Potockiego) i znakomitych przedstawicieli literatury francuskiej XVII-XVIII w.
Na łamach "Zabaw", począwszy od połowy 1773 r., debiutowali poeci młodszego pokolenia, przedstawiciele kształtującej się inteligencji (między innymi T.K. Węgierski, F.D. Kniaźnin, F. Zabłocki). Wspólnie z rezygnacją Naruszewicza z aktywnej współpracy (od 1774 r.) zmianie uległ charakter periodyku. Dominowały (oryginalne i wyjaśnione) wiersze filozoficzno refleksyjne, liryka osobista, sielanki, bajki, a również przekłady z literatury antycznej i nowołacińskiej. Wprawdzie nadal publikowano utwory okolicznościowe, ale zdecydowanie zmniejszyło się zainteresowanie wydarzeniami z kręgu dworskiego. Młodzi "chudzi literaci" traktowali je z pewnym dystansem i próbowali zwrócić uwagę czytelników na cienie własnej kondycji (na przykład Zabłocki Duma ubogiego literata, Michniewski Do biedy). Do doświadczeń "Zabaw" nawiązywały późniejsze pisma literackie.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: BOHOMOLEC FRANCISZEK, KLASYCYZM, MECENAT, OBIADY CZWARTKOWE, ROKOKO
- Co znaczy COLLEGIUM NOBILIUM:
- Porównanie średnia dla młodzieży szlacheckiej rozpoczęła działalność w 1740 r. Założył ją w Warszawie Stanisław Konarski, zapoczątkowując tym samym reorganizację mechanizmu oświaty podległego w Polsce pijarom czasopisma co znaczy.
- Krzyżówka CHAM ELIZY ORZESZKOWEJ:
- Dlaczego w. przyniósł kryzys światopoglądowy pokolenia pozytywistów. Postępujący pesymizm felietonów Aleksandra Świętochowskiego, coraz brutalniejsza w swej wymowie diagnoza rzeczywistości w nowelach czasopisma krzyżówka.
- Co to jest CYKL SONETÓW NAD GŁĘBIAMI ADAMA ASNYKA:
- Jak lepiej ukazujących się w latach 1883-1892 stanowi w dorobku Adama Asnyka ciekawy przykład połączenia idealistycznych koncepcji romantycznych ze scjentyzmem pozytywistycznym. Wykładnia poglądów czasopisma co to jest.
- Słownik CZARTORYSKI ADAM JERZY (1770-1861):
- Kiedy Izabeli i Adama Kazimierza Czartoryskich dostał bardzo staranne, domowe wykształcenie, dopełnione europejskimi podróżami. Inicjalnie zaczął udział w życiu publicznym. Był świadkiem uchwalenia czasopisma słownik.
- Czym jest CZARTORYSKI ADAM KAZIMIERZ (1734-1823):
- Od czego zależy wojewody ruskiego, Augusta Czartoryskiego, literat, teoretyk teatru, działacz oświaty i mecenas był jedną z głownych osobistości życia publicznego drugiej połowy XVIII w. Cieszył się powszechnym czasopisma czym jest.
Czym jest czasopisma znaczenie w Motywy literatura C .
