Definicja CZARTORYSKI ADAM JERZY (1770-1861)

Co znaczy CZARTORYSKI ADAM JERZY (1770-1861): Najstarszy syn Izabeli i Adama Kazimierza Czartoryskich dostał bardzo staranne, domowe wykształcenie, dopełnione europejskimi podróżami. Inicjalnie zaczął udział w życiu publicznym. Był świadkiem uchwalenia Konstytucji 3 Maja, a za udział w bitwie pod Grannami (1792) dostał Krzyż Virtuti Militari. Po złożeniu Katarzynie II w imieniu rodziny aktu wiernopoddaństwa (1795) pozostał z bratem w Petersburgu. Zrobił karierę dzięki lojalistycznej postawie i bliskim relacjom z dworem petersburskim. Pracował w resorcie spraw zagranicznych (1802), a potem został jego szefem (1804). Daremnie próbował zmienić politykę Rosji wobec Polski utopijnym memoriałem O systemie politycznym, który winna użytkować Rosja (1803). Gdy car nie poparł jego planów odrodzenia państwa polskiego, złożył dymisję w 1806 r. Silniej zaangażował się wtedy w reformę oświaty jako kurator okręgu wileńskiego (od 1803) - efektem była reforma Uniwersytetu Wileńskiego i założenie Liceum Krzemienieckiego. Po 1815 r. współorganizował życie polityczne w Królestwie Polskim, kontynuował działalność kuratorską i uczestniczył w posiedzeniach Towarzystwa Iksów. W okresie stworzenia listopadowego został prezesem Rządu Narodowego, lecz bierna postawa i próby prowadzenia układów z Rosją stały się powodem jego dymisji. Po upadku Warszawy wyjechał do Londynu, a potem do Paryża, gdzie od 1833 r. rezydował w Hotelu Lambert i był przywódcą konserwatywnego stronnictwa polskiej emigracji.
Jako jeden z pierwszych artystów w Bardzie polskim (powst. w 1795 r.) opłakiwał narodową klęskę nad grobem ojczyzny pogrzebanej mocą wrogich sił. Poemat zawiera nowe środki wyrazu, oddające emocjonalny stan i nastroje społeczeństwa polskiego i jego relacja do przejawów i konsekwencji dziejowej tragedii. Do ram apokaliptycznej wizji urastają w poemacie obrazy klęski insurekcji (bitwa maciejowicka, bestialska rzeź Pragi) i represji, jakich doświadczyli Polacy ze strony Rosji. Bolący jest również widok zdrajców występujących przeciw własnemu narodowi, wysługujących się wschodniemu zaborcy w imię osobistych interesów. Bezgraniczna rozpacz Polaka poety łączy się w poemacie z próbą refleksji nad bolącym doświadczeniem dziejowym. ¬ródła nieszczęść narodu upatruje on w działaniu fatalnej siły, której narzędziem są mocarstwa zaborcze, raczej Rosja. Przez kreację bohaterów pisarz oddaje dramatyczne skutki narodowej tragedii w osobistym życiu Polaków. Słowami dziewczyny, która po utracie bliskich popada w obłęd, zarzuca Bogu okrucieństwo i obojętność. Także Starzec, złamany poprzez nieszczęście, zwątpił "o rządzie prawej opatrzności Boga".
Potwierdzeniem ideowego zakorzenienia poematu w nowych uwarunkowaniach historycznych i politycznych, gdzie przyszło żyć ostatniemu pokoleniu pisarzy oświeceniowych, jest bunt jednostki przeciw wyrokom Opatrzności, krańcowa rozpacz, graniczące z bluźnierstwem zwątpienie w moralny ład świata, nienawiść wobec wrogów i chęć zemsty. Podmiot przeżywający rezygnuje z elegijnego opłakiwania siebie i ojczyzny. Łzy zaprawione goryczą i żółcią zamiast ulgi przynoszą spotęgowany ból i wzmożone cierpienie duszy. Ideowe przesłanie utworu zawiera końcowa apostrofa do Nadziei. Finałowej wypowiedzi przyświeca znamienna dla myśli oświeceniowej świadomość, że w świecie istnieje jednak nadrzędny, moralny porządek i ład silniejszy od aktów bezprawia i niesprawiedliwości. To przesłanie nie jest jednak tożsame z ufną, optymistyczną wiarą w szybkie odzyskanie niepodległości. W dramatycznym pożegnaniu z ojczyzną pobrzmiewa "wołanie o łaskę nadziei", której zabrakło Polakom, "gdy rozpacz stała się rzeczywistością".
Książę Czartoryski jest także autorem wierszy patriotycznych (Na Zgon księcia Józefa Poniatowskiego, Oda do Ojczyzny, Strofy na Zgon Tadeusza Kościuszki), tekstów o tematyce politycznej i socjalnej, wierszy osobistych (Strofy na Zgon Leosia mego) i miłosnych. Rodzinne posiadłości opisał w poematach: Powrót do Puław (około 1801), (niedokończona) Sybilla puławska (1795-1830), Powązki (powst. 1795-1830). Zajmował się studiami nad historią Polski, robotą przekładową, rozważaniami teoretycznoliterackimi (Prozodia polska) i filozoficznymi (O pocieszeniu). Pisał teksty biograficzne (Życie Kniaźnina, Żywot Juliana Ursyna Niemcewicza) i obszerne Pamiętniki w języku francuskim.
(Bożena Mazurkowa)
Zobacz także: POEMAT HEROICZNY, TOWARZYSTWO IKSÓW