Co znaczy BIBLIA A LITERATURA:
Biblia (Pismo święte Starego i Nowego Testamentu) spisana w oryginale w językach hebrajskim, aramejskim i greckim, funkcjonowała w średniowieczu w pierwszej kolejności w wersji łacińskiej, potem również w przekładach na języki narodowe. Najstarsze wyjaśnienie Starego Testamentu na język grecki powstało w III-II w. przed naszą erą w Aleksandrii (tak zwany Septuaginta); przekładem tym posługiwano się w chrześcijaństwie niemal do VII w. W drugiej połowie IV w. przekładu całej Biblii na łacinę dokonał św. Hieronim; wyjaśnienie to, nazwane potem Wulgatą (od ?Xac. vulgus - lud; Wulgata zatem to wyjaśnienie "powszechnie stosowane, popularne"), zdobyło w Kościele rangę tekstu autentycznego i formalnie obowiązującego, co zostało potwierdzone poprzez Sobór Trydencki w roku 1546. Na języki narodowe Biblię zaczęto wyjaśniać dopiero w momencie dojrzałego średniowiecza (Anglia, Niemcy, Francja, Czechy, Polska).
Podobnie jak w innych państwach, także w Polsce wyjaśnienie Biblii rozpoczęto od Psałterza, pełniącego równocześnie funkcję modlitewnika dla ludzi świeckich, nie znających łaciny. W miarę inicjalnie musiały pojawić się u nas również przekłady Nowego Testamentu (choćby na przeznaczenie duszpasterstwa), jakkolwiek najstarsze zachowane ich ślady pochodzą dopiero z w. XV. Opierając się na XIV wiecznego Żywotu bł. Kingi można wnioskować, Iż już w XIII w. istniał nieznany dzisiaj polski przekład Psałterza, skoro księżna praktykowała zwyczaj codziennego odmawiania dziesięciu psalmów w języku ojczystym. Na przełomie XIV i XV w. powstał na Śląsku i w Krakowie najstarszy zachowany przekład biblijnej Księgi Psalmów, poprzez niemal trzysta lat przechowywany w opactwie St. Florian koło Linzu w Austrii, stąd zwany Psałterzem floriańskim. W rękopiśmiennym kodeksie przydzielonym pierwotnie dla królowej Jadwigi, bogato zdobionym przedstawieniami o skomplikowanych treściach symbolicznych (między innymi astrologiczych), teksty psalmów wpisane zostały w układzie wersetowym naprzemiennie w trzech językach: łacińskim, polskim i niemieckim. Literackie bogactwo tłumaczenia polskiego, łączącego szacunek tłumacza wobec litery pierwowzoru z niepospolitą na owe czasy inwencją poetycką, zapoczątkowało kształtowanie się polskiego stylu biblijnego. Następnym rodzimym przekładem Księgi Psalmów był tak zwany Psałterz puławski (od XVIII w. rękopis pozostawał w zbiorach Czartoryskich w Puławach) z końca XV albo początku XVI w. Ma on postać bogato zdobionego modlitewnika, gdzie psalmy ułożono wg dni tygodnia i poprzedzono komentarzami objaśniającymi "ukryty sedno" Dawidowych pieśni. Przed rokiem 1528 powstał rękopiśmienny Żołtarz Dawida proroka - komentowany przekład psalmów autorstwa poznańskiego teologa Walentego Wróbla, zaś w 1532 r. ukazał się - już drukiem - tak zwany Psałterz krakowski. Tłumaczenia pojedynczych psalmów zachowały się także w kilku modlitewnikach z XV w. (na przykład w tak zwany Modlitwach Wacława).
Wg świadectwa Jana Długosza z polskiego przekładu Starego Testamentu korzystała już królowa Jadwiga; wiadomość ta jednak nie znalazła do chwili obecnej potwierdzenia materiałowego. W tej sytuacji za najdawniejsze wyjaśnienie całości Starego Testamentu (a być może nawet całego Pisma świętego) uznaje się tak zwany Biblię królowej Zofii (zwaną także Biblią szaroszpatacką - od węgierskiego Sárospatak, gdzie zabytek przechowywany był do 1939 r.). Z dwóch jej części zachowała się jedynie pierwsza i kilka pojedynczych kart z drugiej. Wyjaśnienie łac. powstało najprawdopodobniej na zamówienie czwartej żony Władysława Jagiełły, Zofii, w latach 1453-1461; kilku autorów, między innymi Andrzej z Jaszowic, posługiwało się w swej pracy wzorcami staroczeskimi.
W średniowiecznej Polsce, od X w. pozostającej w orbicie oddziaływania tradycji chrześcijańskiej, Biblia stała się jednym z fundamentalnych źródeł, autorytetów i wzorców w procesie dojrzewania rodzimej kultury intelektualnej, duchowej i artystycznej. W pierwszej kolejności w łacińskiej wersji Wulgaty, którą posługiwał się Kościół i wykształcone elity świeckie (laici litterati); od w. XIII także w przekładach rodzimych (notabene dość nieufnie traktowanych poprzez Kościół, dla którego wyrażanie boskich prawd w prymitywnym - w porównaniu z łaciną - "języku ludu" niosło poważne ryzyko ich zniekształcenia). Przekłady te poświęcone były dla odbiorców świeckich nie znających łaciny (laici illitterati); rękopiśmienne przekłady Pisma świętego powstawały na konkretne zamówienie i dla potrzeb niewiast z rodów panujących (bł. Kinga, królowa Jadwiga, królowa Zofia), a dopiero w czasach upowszechnienia się książki drukowanej mogły stać się dostępne dla szerszych kręgów wiernych. Ci ostatni zresztą obcowali z Pismem św. nie w bezpośredniej lekturze (kosztowne, rękopiśmienne kodeksy nie mogły przecież "trafiać pod strzechy"), lecz przez liturgiczne czytania, modlitwy, katechezy, kazania, pieśni religijne, dramaty liturgiczne czy malowidła zdobiące parafialne świątynie. Należy także zaznaczyć, Iż średniowiecze - także polskie - zdecydowanie preferowało Nowy Testament jako fundamentalne źródło wiary chrześcijańskiej, Stary Testament traktując na zasadzie "pomocniczości", poszukując w nim w pierwszej kolejności prefiguracji postaci i wydarzeń nowotestamentowych. I jeszcze jedna uwaga natury bardziej ogólnej. Gdyż w średniowieczu Biblia traktowana była w pierwszej kolejności jako dzieło "nadprzyrodzone", "boskie", mniejszą wagę przywiązywano wówczas do jej walorów estetycznych, poetyckich; literacki aspekt Pisma świętego zostanie w pełni dostrzeżony dopiero poprzez humanistów.
Nawet jednak uwzględniając wskazane ponad ograniczenia dostępności i znajomości Pisma świętego w średniowiecznej Polsce, obecność tradycji biblijnej w kulturze pierwszych pięciu stuleci naszych dziejów można bez przesady określić jako powszechną. Przejawiała się ona różnorako: w korzystaniu z tekstów biblijnych w liturgii, katechezie, kaznodziejstwie, w prywatnej lekturze i pobożności, w podejmowaniu prac przekładowych, w funkcjonowaniu treści biblijnych w sztukach plastycznych i w poezji, w ubogacaniu języka narodowego (na przykład biblijne słownictwo, imiona, zwroty frazeologiczne, styl biblijny i tym podobne).
Szczególnie podatną na inspiracje biblijne domeną twórczości była poezja: poczynając od podejmowanych poprzez nią tematów i wątków fabularnych, przez wzorce osobowe, normy gatunkowe i stylistyczne, aż po symbolikę i treści ideowe. Można wręcz powiedzieć, Iż cała poezja religijna średniowiecznej Polski wspiera się na fundamencie i autorytecie Pisma świętego. Treści biblijne - w szczególności nowotestamentowe - obecne są we wszystkich niemal gatunkach ówczesnego piśmiennictwa: w pieśniach religijnych (wielkanocne, bożonarodzeniowe, pasyjne), w kaznodziejstwie (Kazania świętokrzyskie, Kazania gnieźnieńskie), w hagiografii (żywoty św. Wojciecha, św. Stanisława), w legendach (Pieśń o św. Jopie - niezwykły w naszej literaturze średniowiecznej sytuacja nawiązania do starotestamentowej Księgi Hioba), w dramatach liturgicznych (na przykład Nawiedzenie grobu), w utworach apokryficznych (Rozmyślanie przemyskie). Wyraźne ślady oddziaływania tradycji biblijnej odnajdziemy także w nurcie piśmiennictwa świeckiego - w utworach historycznych (na przykład reminiscencje biblijne w Kronice Galla Anonima), dydaktycznych (na przykład Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią) czy okolicznościowych (na przykład wiersze o klęsce warneńskiej).
Zobacz także: APOKRYFY, KAZNODZIEJSTWO, PIEŚNI RELIGIJNE, TRADYCJA LITERACKA
Podobnie jak w innych państwach, także w Polsce wyjaśnienie Biblii rozpoczęto od Psałterza, pełniącego równocześnie funkcję modlitewnika dla ludzi świeckich, nie znających łaciny. W miarę inicjalnie musiały pojawić się u nas również przekłady Nowego Testamentu (choćby na przeznaczenie duszpasterstwa), jakkolwiek najstarsze zachowane ich ślady pochodzą dopiero z w. XV. Opierając się na XIV wiecznego Żywotu bł. Kingi można wnioskować, Iż już w XIII w. istniał nieznany dzisiaj polski przekład Psałterza, skoro księżna praktykowała zwyczaj codziennego odmawiania dziesięciu psalmów w języku ojczystym. Na przełomie XIV i XV w. powstał na Śląsku i w Krakowie najstarszy zachowany przekład biblijnej Księgi Psalmów, poprzez niemal trzysta lat przechowywany w opactwie St. Florian koło Linzu w Austrii, stąd zwany Psałterzem floriańskim. W rękopiśmiennym kodeksie przydzielonym pierwotnie dla królowej Jadwigi, bogato zdobionym przedstawieniami o skomplikowanych treściach symbolicznych (między innymi astrologiczych), teksty psalmów wpisane zostały w układzie wersetowym naprzemiennie w trzech językach: łacińskim, polskim i niemieckim. Literackie bogactwo tłumaczenia polskiego, łączącego szacunek tłumacza wobec litery pierwowzoru z niepospolitą na owe czasy inwencją poetycką, zapoczątkowało kształtowanie się polskiego stylu biblijnego. Następnym rodzimym przekładem Księgi Psalmów był tak zwany Psałterz puławski (od XVIII w. rękopis pozostawał w zbiorach Czartoryskich w Puławach) z końca XV albo początku XVI w. Ma on postać bogato zdobionego modlitewnika, gdzie psalmy ułożono wg dni tygodnia i poprzedzono komentarzami objaśniającymi "ukryty sedno" Dawidowych pieśni. Przed rokiem 1528 powstał rękopiśmienny Żołtarz Dawida proroka - komentowany przekład psalmów autorstwa poznańskiego teologa Walentego Wróbla, zaś w 1532 r. ukazał się - już drukiem - tak zwany Psałterz krakowski. Tłumaczenia pojedynczych psalmów zachowały się także w kilku modlitewnikach z XV w. (na przykład w tak zwany Modlitwach Wacława).
Wg świadectwa Jana Długosza z polskiego przekładu Starego Testamentu korzystała już królowa Jadwiga; wiadomość ta jednak nie znalazła do chwili obecnej potwierdzenia materiałowego. W tej sytuacji za najdawniejsze wyjaśnienie całości Starego Testamentu (a być może nawet całego Pisma świętego) uznaje się tak zwany Biblię królowej Zofii (zwaną także Biblią szaroszpatacką - od węgierskiego Sárospatak, gdzie zabytek przechowywany był do 1939 r.). Z dwóch jej części zachowała się jedynie pierwsza i kilka pojedynczych kart z drugiej. Wyjaśnienie łac. powstało najprawdopodobniej na zamówienie czwartej żony Władysława Jagiełły, Zofii, w latach 1453-1461; kilku autorów, między innymi Andrzej z Jaszowic, posługiwało się w swej pracy wzorcami staroczeskimi.
W średniowiecznej Polsce, od X w. pozostającej w orbicie oddziaływania tradycji chrześcijańskiej, Biblia stała się jednym z fundamentalnych źródeł, autorytetów i wzorców w procesie dojrzewania rodzimej kultury intelektualnej, duchowej i artystycznej. W pierwszej kolejności w łacińskiej wersji Wulgaty, którą posługiwał się Kościół i wykształcone elity świeckie (laici litterati); od w. XIII także w przekładach rodzimych (notabene dość nieufnie traktowanych poprzez Kościół, dla którego wyrażanie boskich prawd w prymitywnym - w porównaniu z łaciną - "języku ludu" niosło poważne ryzyko ich zniekształcenia). Przekłady te poświęcone były dla odbiorców świeckich nie znających łaciny (laici illitterati); rękopiśmienne przekłady Pisma świętego powstawały na konkretne zamówienie i dla potrzeb niewiast z rodów panujących (bł. Kinga, królowa Jadwiga, królowa Zofia), a dopiero w czasach upowszechnienia się książki drukowanej mogły stać się dostępne dla szerszych kręgów wiernych. Ci ostatni zresztą obcowali z Pismem św. nie w bezpośredniej lekturze (kosztowne, rękopiśmienne kodeksy nie mogły przecież "trafiać pod strzechy"), lecz przez liturgiczne czytania, modlitwy, katechezy, kazania, pieśni religijne, dramaty liturgiczne czy malowidła zdobiące parafialne świątynie. Należy także zaznaczyć, Iż średniowiecze - także polskie - zdecydowanie preferowało Nowy Testament jako fundamentalne źródło wiary chrześcijańskiej, Stary Testament traktując na zasadzie "pomocniczości", poszukując w nim w pierwszej kolejności prefiguracji postaci i wydarzeń nowotestamentowych. I jeszcze jedna uwaga natury bardziej ogólnej. Gdyż w średniowieczu Biblia traktowana była w pierwszej kolejności jako dzieło "nadprzyrodzone", "boskie", mniejszą wagę przywiązywano wówczas do jej walorów estetycznych, poetyckich; literacki aspekt Pisma świętego zostanie w pełni dostrzeżony dopiero poprzez humanistów.
Nawet jednak uwzględniając wskazane ponad ograniczenia dostępności i znajomości Pisma świętego w średniowiecznej Polsce, obecność tradycji biblijnej w kulturze pierwszych pięciu stuleci naszych dziejów można bez przesady określić jako powszechną. Przejawiała się ona różnorako: w korzystaniu z tekstów biblijnych w liturgii, katechezie, kaznodziejstwie, w prywatnej lekturze i pobożności, w podejmowaniu prac przekładowych, w funkcjonowaniu treści biblijnych w sztukach plastycznych i w poezji, w ubogacaniu języka narodowego (na przykład biblijne słownictwo, imiona, zwroty frazeologiczne, styl biblijny i tym podobne).
Szczególnie podatną na inspiracje biblijne domeną twórczości była poezja: poczynając od podejmowanych poprzez nią tematów i wątków fabularnych, przez wzorce osobowe, normy gatunkowe i stylistyczne, aż po symbolikę i treści ideowe. Można wręcz powiedzieć, Iż cała poezja religijna średniowiecznej Polski wspiera się na fundamencie i autorytecie Pisma świętego. Treści biblijne - w szczególności nowotestamentowe - obecne są we wszystkich niemal gatunkach ówczesnego piśmiennictwa: w pieśniach religijnych (wielkanocne, bożonarodzeniowe, pasyjne), w kaznodziejstwie (Kazania świętokrzyskie, Kazania gnieźnieńskie), w hagiografii (żywoty św. Wojciecha, św. Stanisława), w legendach (Pieśń o św. Jopie - niezwykły w naszej literaturze średniowiecznej sytuacja nawiązania do starotestamentowej Księgi Hioba), w dramatach liturgicznych (na przykład Nawiedzenie grobu), w utworach apokryficznych (Rozmyślanie przemyskie). Wyraźne ślady oddziaływania tradycji biblijnej odnajdziemy także w nurcie piśmiennictwa świeckiego - w utworach historycznych (na przykład reminiscencje biblijne w Kronice Galla Anonima), dydaktycznych (na przykład Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią) czy okolicznościowych (na przykład wiersze o klęsce warneńskiej).
Zobacz także: APOKRYFY, KAZNODZIEJSTWO, PIEŚNI RELIGIJNE, TRADYCJA LITERACKA
- Co znaczy BOHATER ROMANTYCZNY:
- Porównanie wczesnoromantycznego w najwyższym stopniu wyróżniał jego skrajny indywidualizm, wyrażający się nie tylko poczuciem własnej wartości, lecz regularnie również kierujący do otwartego konfliktu z biblia a literatura co znaczy.
- Krzyżówka BIBLIA I STANISŁAW HERAKLIUSZ LUBOMIRSKI:
- Dlaczego Herakliusz Lubomirski (1641-1702) - nazywany ogromnym wieszczkiem i Salomonem polskim - należał do grona najwybitniejszych ludzi swojej epoki: magnat i poeta, ogromny marszałek koronny i pisarz biblia a literatura krzyżówka.
- Co to jest BARSKA LITERATURA:
- Jak lepiej zapoczątkowało porwanie poprzez rosyjskiego ambasadora Repnina trzech senatorów z sejmu warszawskiego w nocy z 13 na 14 X 1767 r. (wtedy powstały pierwsze utwory głoszące hasło obrony wiary i biblia a literatura co to jest.
- Słownik BALLADY I ROMANSE:
- Kiedy Ballad i romansów powstawał w latach 1819-1821, a został opublikowany poprzez Adama Mickiewicza w czerwcu 1822 r. w pierwszym tomie Literaturze wspólnie z czterema innymi wierszami (cenzura nie biblia a literatura słownik.
- Czym jest BÓG W LITERATURZE:
- Od czego zależy w ogóle przyjmowało religijny światopogląd, widziało w Bogu jedynie gwarancję niezmiennego porządku świata, jego prawodawcę i strażnika. Romantyzm, wątpiący w stały ład w przyrodzie, społeczeństwie i biblia a literatura czym jest.
Czym jest biblia a literatura znaczenie w Motywy literatura B .
