Co znaczy BENIOWSKI. POEMA:
Utwór Juliusza Słowackiego, pisany w latach 1840-1846; poemat dygresyjny wydany jedynie w ułamku (pieśni I-V) w Lipsku 1841 r., stał się ważnym elementem ideowego sporu Słowackiego z Mickiewiczem. O ile w części pierwszej poematu dominuje stylizacja przypominająca swobodną narrację Ludovica Ariosta, renesansowego poety włoskiego, autora Orlanda szalonego (Słowacki przyznawał się do jego patronatu otwarcie w serii pytań retorycznych: "Gdzie mój poemat? Moje przedsięwzięcie / Epiczne? Moja ariostyczna droga?" w Pieśni II, w. 84-5 i dalej, w formie deklaracji estetycznej: "Jak Ariost, nie jak Homer idę ślepy." - to w Pieśni V, w. 128), o tyle kolejnym pięciu pieśniom, o charakterze epiki przygodowo rycerskiej, patronował Torquato Tasso, którego Jerozolimą wyzwoloną w przekładzie Piotra Kochanowskiego Słowacki zachwycał się i - żartując z Mickiewiczowskiej, symbolicznej liczby "czterdzieści i cztery" - przewidywał: "Wierszem więc Tassa o czterdziestu czterech / Pieśniach zacząłem epos i, niestety, / Może nie skończę!...". Dalsze pieśni, pisane po roku 1844, czyli po przeżyciu mistycznym w Pornic nad Atlantykiem, odzwierciedlają nową, genezyjską filozofię dziejów. Wydawcy poematu (Juliusz Kleiner, Julian Krzyżanowski), usiłujący uporządkować pozostawione w rękopisie dalsze jego fragmenty, aż po Pieśń XXIV, wyróżniają jeszcze Próby zespolenia "Beniowskiego" z "Królem Duchem". Tak więc przepowiednia sprawdziła się o tyle, Iż Słowacki rzeczywiście poematu nigdy nie ukończył.
Istotą poematu dygresyjnego, którego pewne zapowiedzi na gruncie polskim naukowcy skłonni są dostrzegać już w poematach heroikomicznych Ignacego Krasickiego, a niedościgłe wzory w formie Wędrówek Childe Harolda i Don Juana stworzył lord George Byron (to one, oczywiście, w większym stopniu inspirowały romantyków polskich), jest wzajemne przenikanie się warstwy epickiej, fabularnej, i lirycznych, żartobliwych komentarzy narratora traktującego z romantyczną ironią tak swego bohatera, jego przygody, jak i swoją pracę nad tekstem i własną poetycką sławę. Nie odmiennie traktowany bywa w owych dygresjach czytelnik poematu, bezwzględnie na to, czy adresatem konkretnej apostrofy była ustalona zbiorowość (emigracyjna, krajowa), ideologia, konkretny krytyk bądź pisarz. Stała obecność słuchacza czytelnika, wpisana - z woli autora - w poemat, tworzy złudzenie dialogu, konwersacji (pozorne zrównanie nadawcy i odbiorcy). Znakomicie zinterpretował tę cecha Beniowskiego, jako jego dominantę stylistyczną i zarazem zasadę konstrukcyjną podstawy gatunkowej, Cyprian Norwid w jednym z historycznoliterackich odczytów: "Treścią jego [jest to Beniowskiego] to jest właśnie, co jest podrzędnym; forma tak ironiczna, Iż nawiasy są celem." (O Juliuszu Słowackim w sześciu publicznych posiedzeniach, Paryż 1860).
Kluczowym bohaterem warstwy fabularnej, wydarzeń rozgrywających się na Podolu i Krymie w roku 1768, czasie pamiętnej konfederacji barskiej, zawiązanej przeciw wtrącającej się w nasze kwestie Rosji, jest szlachcic polski trojga imion: Maurycy, Kazimierz, Zbigniew o rodowym nazwisku Beniowski. Słowacki spolonizował nieco tytułowego bohatera ("Z Węgier albowiem moje rodowody / Prowadzę i mam hrabiowskie tytuły"), którego prototypem była nie tyle postać autentycznego awanturnika, szlachcica węgierskiego Maurycego Beniowskiego, ile raczej literacko uniezwyklona kreacja spopularyzowana dzięki francuskiemu wydaniu pamiętnikarskiej wersji jego biografii z roku 1791 (wyd. polskie: M. Beniowski: Pamiętniki. Fragment konfederacki. Przyg. L. Kukulski i S. Makowski. Warszawa 1967).
A jednak liczne, niesłychane niejednokrotnie czytelnika perypetie młodego Zbigniewa, który w wyniku udziału w barskiej zawierusze otrzymuje szansę przyspieszonej dojrzałości (klasyczne to dla polskiej powieści poetyckiej przekształcenie młokosa w patriotę), perypetie, gdzie udział biorą również malownicze postacie drugiego planu: "cudna" Aniela - ukochana Maurycego, "lat szesnastu raptem dziewczątko", Starosta - jej "tata srogi", ksiądz Marek - bardzo przydatny w momentach bez wyjścia, pan Dzieduszycki - konkurent do ręki Anieli, demoniczny Kozak Sawa, Swentyna - czarodziejka stepowa, egzotyczny Krym Girej, wreszcie nieodłączny sługa głównego bohatera - "stary Grześ", są tylko pretekstem do wyeksponowania prawdziwego bohatera poematu, jakim staje się podmiot wypowiadający liczne dygresje, którego możemy utożsamiać nie tylko z narratorem, w pełni i suwerennie panującym nad materią tworzonego właśnie dzieła, więcej - z samym Słowackim. Upoważniają nas do tego liczne stwierdzenia, gdzie narrator mówi o sobie, regularnie w formie przejrzystych aluzji literackich, jako o autorze dzieł wydanych i podpisanych poprzez Juliusza Słowackiego.
Obie warstwy: subiektywny tok dygresyjny i fabularna opowieść o losach Beniowskiego przenikają się wzajemnie, praktycznie nie można ich ściśle rozgraniczyć. Beniowski zachwyca następne pokolenia czytelników i interpretatorów wirtuozerią słowną i kunsztownością stylistyczną. Na sporej przestrzeni trudnej strofy, jaką jest oktawa (osiem 11 zgłoskowych wersów powiązanych rymami o układzie abababcc), Słowacki porusza się z lekkością, swobodnie przekracza jej granice, co w tego rodzaju poematach należy do manifestacyjnie romantycznej poetyki, bawi się dobieraniem nadzwyczajnie rzadkich rymów: termin z okresu Świętej Inkwizycji "auto da fé" rymuje z "szafą", aby wreszcie dołączyć do tej pary "żyrafę" (pojawienie się tu nazw wielu egzotycznych zwierząt jest także charakterystyczną cechą warsztatu poetyckiego autora), całość zaś opatruje żartobliwym komentarzem: "Muzy żałośnie łzy nade mną ronią, / Ponieważ muzy wiedzą, jakie do łez prawo / Ma wieszcz piszący poemat oktawą."
Owej lekkości stylu poemat zawdzięcza chyba sukces późniejszy, fenomen recepcji opierający na tym, Iż zdumiewająco sporo jego fragmentów weszło w obieg języka potocznego warstw wykształconych, poczynając od w najwyższym stopniu znanej oktawy, rozpoczynającej się od słów: "Chodzi mi o to, by język giętki / Powiedział wszystko, co pomyśli głowa", wyraźnie polemicznej wobec Ogromnej Improwizacji Mickiewicza ("Język kłamie głosowi, a głos myślom kłamie"), oktawy domkniętej równie aforystycznym wersem: "Strofa być winna taktem, nie wędzidłem.". W okolicy pełnych oktaw zachowujemy w pamięci i krótkie, dwuwyrazowe raptem, celne aforyzmy: "Milcz, serce!".
Z lekkością stylu dzieła poważny kontrast stanowić mogły dla jego autora skutki biograficzne: słynne credo ("W co wierzę...") z tej samej, ogłoszonej za życia poety Pieśni V, będące deklaracją ideową, polityczną i poetycką zarazem, w okolicy trudnego do przełknięcia poprzez emigrację polską w Paryżu tonu bezkompromisowego krytycyzmu (krytyka o staroświeckim guście wykazywała całkowite niezrozumienie nowej, romantycznej poetyki dzieła otwartego, nie akceptowała nowych sposobów przeżywania świata i wyrażania związanych z takowym przeżywaniem uczuć), stały się powodem wyzwania Słowackiego na pojedynek.
(Marek Piechota)
Zobacz także: ANTAGONIZM WIESZCZÓW, GENEZYJSKA IDEA, POEMAT DYGRESYJNY, IRONIA ROMANTYCZNA
Istotą poematu dygresyjnego, którego pewne zapowiedzi na gruncie polskim naukowcy skłonni są dostrzegać już w poematach heroikomicznych Ignacego Krasickiego, a niedościgłe wzory w formie Wędrówek Childe Harolda i Don Juana stworzył lord George Byron (to one, oczywiście, w większym stopniu inspirowały romantyków polskich), jest wzajemne przenikanie się warstwy epickiej, fabularnej, i lirycznych, żartobliwych komentarzy narratora traktującego z romantyczną ironią tak swego bohatera, jego przygody, jak i swoją pracę nad tekstem i własną poetycką sławę. Nie odmiennie traktowany bywa w owych dygresjach czytelnik poematu, bezwzględnie na to, czy adresatem konkretnej apostrofy była ustalona zbiorowość (emigracyjna, krajowa), ideologia, konkretny krytyk bądź pisarz. Stała obecność słuchacza czytelnika, wpisana - z woli autora - w poemat, tworzy złudzenie dialogu, konwersacji (pozorne zrównanie nadawcy i odbiorcy). Znakomicie zinterpretował tę cecha Beniowskiego, jako jego dominantę stylistyczną i zarazem zasadę konstrukcyjną podstawy gatunkowej, Cyprian Norwid w jednym z historycznoliterackich odczytów: "Treścią jego [jest to Beniowskiego] to jest właśnie, co jest podrzędnym; forma tak ironiczna, Iż nawiasy są celem." (O Juliuszu Słowackim w sześciu publicznych posiedzeniach, Paryż 1860).
Kluczowym bohaterem warstwy fabularnej, wydarzeń rozgrywających się na Podolu i Krymie w roku 1768, czasie pamiętnej konfederacji barskiej, zawiązanej przeciw wtrącającej się w nasze kwestie Rosji, jest szlachcic polski trojga imion: Maurycy, Kazimierz, Zbigniew o rodowym nazwisku Beniowski. Słowacki spolonizował nieco tytułowego bohatera ("Z Węgier albowiem moje rodowody / Prowadzę i mam hrabiowskie tytuły"), którego prototypem była nie tyle postać autentycznego awanturnika, szlachcica węgierskiego Maurycego Beniowskiego, ile raczej literacko uniezwyklona kreacja spopularyzowana dzięki francuskiemu wydaniu pamiętnikarskiej wersji jego biografii z roku 1791 (wyd. polskie: M. Beniowski: Pamiętniki. Fragment konfederacki. Przyg. L. Kukulski i S. Makowski. Warszawa 1967).
A jednak liczne, niesłychane niejednokrotnie czytelnika perypetie młodego Zbigniewa, który w wyniku udziału w barskiej zawierusze otrzymuje szansę przyspieszonej dojrzałości (klasyczne to dla polskiej powieści poetyckiej przekształcenie młokosa w patriotę), perypetie, gdzie udział biorą również malownicze postacie drugiego planu: "cudna" Aniela - ukochana Maurycego, "lat szesnastu raptem dziewczątko", Starosta - jej "tata srogi", ksiądz Marek - bardzo przydatny w momentach bez wyjścia, pan Dzieduszycki - konkurent do ręki Anieli, demoniczny Kozak Sawa, Swentyna - czarodziejka stepowa, egzotyczny Krym Girej, wreszcie nieodłączny sługa głównego bohatera - "stary Grześ", są tylko pretekstem do wyeksponowania prawdziwego bohatera poematu, jakim staje się podmiot wypowiadający liczne dygresje, którego możemy utożsamiać nie tylko z narratorem, w pełni i suwerennie panującym nad materią tworzonego właśnie dzieła, więcej - z samym Słowackim. Upoważniają nas do tego liczne stwierdzenia, gdzie narrator mówi o sobie, regularnie w formie przejrzystych aluzji literackich, jako o autorze dzieł wydanych i podpisanych poprzez Juliusza Słowackiego.
Obie warstwy: subiektywny tok dygresyjny i fabularna opowieść o losach Beniowskiego przenikają się wzajemnie, praktycznie nie można ich ściśle rozgraniczyć. Beniowski zachwyca następne pokolenia czytelników i interpretatorów wirtuozerią słowną i kunsztownością stylistyczną. Na sporej przestrzeni trudnej strofy, jaką jest oktawa (osiem 11 zgłoskowych wersów powiązanych rymami o układzie abababcc), Słowacki porusza się z lekkością, swobodnie przekracza jej granice, co w tego rodzaju poematach należy do manifestacyjnie romantycznej poetyki, bawi się dobieraniem nadzwyczajnie rzadkich rymów: termin z okresu Świętej Inkwizycji "auto da fé" rymuje z "szafą", aby wreszcie dołączyć do tej pary "żyrafę" (pojawienie się tu nazw wielu egzotycznych zwierząt jest także charakterystyczną cechą warsztatu poetyckiego autora), całość zaś opatruje żartobliwym komentarzem: "Muzy żałośnie łzy nade mną ronią, / Ponieważ muzy wiedzą, jakie do łez prawo / Ma wieszcz piszący poemat oktawą."
Owej lekkości stylu poemat zawdzięcza chyba sukces późniejszy, fenomen recepcji opierający na tym, Iż zdumiewająco sporo jego fragmentów weszło w obieg języka potocznego warstw wykształconych, poczynając od w najwyższym stopniu znanej oktawy, rozpoczynającej się od słów: "Chodzi mi o to, by język giętki / Powiedział wszystko, co pomyśli głowa", wyraźnie polemicznej wobec Ogromnej Improwizacji Mickiewicza ("Język kłamie głosowi, a głos myślom kłamie"), oktawy domkniętej równie aforystycznym wersem: "Strofa być winna taktem, nie wędzidłem.". W okolicy pełnych oktaw zachowujemy w pamięci i krótkie, dwuwyrazowe raptem, celne aforyzmy: "Milcz, serce!".
Z lekkością stylu dzieła poważny kontrast stanowić mogły dla jego autora skutki biograficzne: słynne credo ("W co wierzę...") z tej samej, ogłoszonej za życia poety Pieśni V, będące deklaracją ideową, polityczną i poetycką zarazem, w okolicy trudnego do przełknięcia poprzez emigrację polską w Paryżu tonu bezkompromisowego krytycyzmu (krytyka o staroświeckim guście wykazywała całkowite niezrozumienie nowej, romantycznej poetyki dzieła otwartego, nie akceptowała nowych sposobów przeżywania świata i wyrażania związanych z takowym przeżywaniem uczuć), stały się powodem wyzwania Słowackiego na pojedynek.
(Marek Piechota)
Zobacz także: ANTAGONIZM WIESZCZÓW, GENEZYJSKA IDEA, POEMAT DYGRESYJNY, IRONIA ROMANTYCZNA
- Co znaczy BENISŁAWSKA KONSTANCJA (1747-1806):
- Porównanie spolonizowanej szlachty inflanckiej, a szerszemu kręgowi czytelników znana jest jako autorka trzyczęściowego zbioru Pieśni sobie śpiewane (1776). Najnowsze badania wskazują, Iż przedtem wydała w beniowski. poema co znaczy.
- Krzyżówka BALON:
- Dlaczego poprzez długi czas przypisywana Stanisławowi Trembeckiemu) powstała w 1789 r. Wydarzeniem, które zainspirowało poetę do wygłoszenia podniosłej pochwały możliwości ludzkiego rozumu, był pierwszy lot beniowski. poema krzyżówka.
- Co to jest BALLADY I ROMANSE:
- Jak lepiej Ballad i romansów powstawał w latach 1819-1821, a został opublikowany poprzez Adama Mickiewicza w czerwcu 1822 r. w pierwszym tomie Literaturze wspólnie z czterema innymi wierszami (cenzura nie beniowski. poema co to jest.
- Słownik BOHATER ROMANTYCZNY:
- Kiedy wczesnoromantycznego w najwyższym stopniu wyróżniał jego skrajny indywidualizm, wyrażający się nie tylko poczuciem własnej wartości, lecz regularnie również kierujący do otwartego konfliktu z beniowski. poema słownik.
- Czym jest BAKA JÓZEF (1707-1780):
- Od czego zależy jezuickiego pedagoga, kaznodziei Bractwa Dobrej Zgonu i misjonarza umacniającego religijność ludu Litwy i Białorusi wyrastało z praktycznych potrzeb wielostronnej działalności. Pozostawił mowy beniowski. poema czym jest.
Czym jest beniowski. poema znaczenie w Motywy literatura B .
