Co znaczy AWANGARDA KRAKOWSKA:
Awangarda Krakowska - ekipa literacka z okresu dwudziestolecia międzywojennego (jedna z dwu głownych - w okolicy (zobacz) Skamandra). Program poetycki poprzez nią stworzony i ranga artystyczna dokonań odegrały najwybitniejszą rolę w ruchu polskiej awangardy literackiej. Artystą ekipy, a zarazem kluczowym jej teoretykiem i wydawcą pisma "Zwrotnica" był Tadeusz Peiper. Ukazały się dwie serie tego pisma: w latach 1922-1923 pismo wydawane było jako organ szeroko pojętego ruchu awangardowego, prócz zasadniczych artykułów programowych Peipera (pkt. wyjścia; Miasto, masa, maszyna; Metafora teraźniejszości; (zobacz) Tędy / Nowe usta) pismo określała obecność na jego łamach twórców z kręgu (zobacz) futuryzmu (B. Jasieński, S. Młodożeniec, A. Stern, A. Wat) i formizmu (L. Chwistek, T. Czyżewski, A. Zamoyski). Znamienna jest otwartość pisma na różnorodne przejawy działalności artystycznej i wynalazczości technicznej. W ostatnim numerze (nr 6) tej serii, w artykułach Czyżewskiego (Mój futuryzm), Jasieńskiego (Futuryzm polski. Bilans) i Peipera (Futuryzm. Badanie i krytyka) dokonano jakby symbolicznego podsumowania i zamknięcia tego kierunku. Wystąpienia Peipera nakreśliły programowy kształt ekipy Awangardy Krakowskiej. Odcinając się od (zobacz) futuryzmu (na przykład prymat konstrukcji negował futurystyczny postulat "słów na wolności"), opowiadał się za twórczością związaną z teraźniejszością ("uścisk z teraźniejszością"), z nowoczesną cywilizacją techniczną i z życiem wielkiego miasta (hasło: "miasto - masa - maszyna"). Robota twórcy rozumiana była przez wzgląd na jego rolą socjalną i kojarzona z rzemiosłem wykonywanym w "słowie". Literatura w takim ujęciu to przemyślana konstrukcja językowa oparta na językowej dyscyplinie i oszczędności (zasadnicza rola metafory i budowy eliptycznej; sfera uczuć oddana zostaje przez ich ekwiwalenty, świat rzeczy przez ich pseudonimy). Metafora (metaforyzacja, zdanie metaforyczne) przez przyrodzoną jej skrótowość kondensuje znaczenia, a dzięki swemu antyrealistycznemu charakterowi tworzy autonomiczną rzeczywistość poetycką.
Seria druga "Zwrotnicy" wydawana w latach 1926-1927 była już pismem ściśle określonej ekipy artystycznej; T. Peiper nadal był redaktorem pisma, ale jako wydawca podpisywała się już ekipa ("Piątka") twórców (w okolicy Peipera: Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Julian Przyboś, rysownik Kazimierz Podsadecki). Po pewnym czasie do zwrotniczan dołączy znakomity rysownik i teoretyk sztuki Władysław Strzemiński. Publicystyka Peipera zawarta w tej serii pisma rozwija i dopowiada tezy artykułów programowych z serii poprzedniej i wydanego nieco przedtem (1925) odczytu Nowe usta (zobacz Tędy / Nowe usta Peipera) - jest nastawiona zdecydowanie polemicznie, jak zresztą cała ta seria. Tutaj najjaskrawszym odpowiednikiem takiego jej charakteru może być artykuł Juliana Przybosia z inicjalnego numeru serii pt. Chamuły literaturze - był on bezkompromisowym atakiem na twórczość Jana Kasprowicza, Emila Zegadłowicza i Józefa Wittlina. Twórczość ta, zdaniem młodego poety dopominającego się pełnego zaangażowania ideowego i nowatorstwa artystycznego, to przykład kultywowania taniej ludowości i artystycznego passeizmu i wulgaryzatorstwa. Paszkwilancki ton tego ataku spowodował jednak ostre sprzeciwy ze strony krytyki literackiej i bojkot pisma poprzez księgarzy i czytelników (szczególnie gorszono się bezpardonowym atakiem na Kasprowicza) - wszystko to zdecydowanie zaważyło na wizerunku ekipy. W tej edycji pisma Przyboś wypowiada się również jako teoretyk awangardy (można stwierdzić, że to jest okres, od którego ten twórca rozpoczyna nadawać ton polskiej awangardzie literackiej). Publikuje szkice: Człowiek nad Przyrodą, Człowiek w rzeczach i Idea rygoru. W nawiązaniu do zasadniczych idei Peiperowskich, twórczo je rozwija: opowiada się za pośredniczością w wyrażaniu uczuć i rygorem intelektualnym twórcy, polegającym na oszczędności w wykorzystywaniu słów (unikaniu, aby tak rzec, "waty słownej"), na "dogmacie potrzeby warunkującej obecność każdego elementu", na konstrukcji artystycznej unikającej konwencjonalnej puenty, ale "równomiernie nasilającej mowę wartościami poetyckimi"; opowiada się za "robotą" twórcy opartą na tych właśnie zasadach. Przyboś rozwija również socjalny aspekt owej "pracy": człowiek w przemyślanej pracy rozpoczyna panować nad przyrodą - dawny jej kult był wyrazem jego bezradności wobec niej; dzieło współczesnego twórcy, wolne od serwitutów doraźności i dydaktyki, jest przekazem posiadającym nową, zarówno w posługiwaniu się słowem, jak i w kształtowaniu wyobraźni, rolę socjalną.
Najpierw lat 30. poeci z kręgu "Zwrotnicy" (ale bez Peipera) tworzą pismo "Linia" (5 numerów w latach 1931-1933; redaktor odpowiedzialny - Jalu Kurek i: Jan Brzękowski, Julian Przyboś, a również Marian Czuchnowski). Pismo tj. świadectwem pogłębienia programu "Zwrotnicy", aczkolwiek w pewnych aspektach młodsi koledzy Peipera odchodzą z jego programu: w miejsce Peiperowskiego intelektualnego metody uprawiania literaturze ich artystyczne dążenia koncentrują się wokół kategorii obrazu poetyckiego i roli wyobraźni w poetyckim przekazie ("celowa organizacja wizji poetyckiej", "jedność wizji poetyckiej", "lotność fantazji"). Już w drugiej serii "Zwrotnicy" piszący określili się jako awangarda i usiłowali ustalić własną pozycję na tle innych nowatorskich ruchów w Europie ("miejsce po przeciwnej stronie niż asocjacjonizm i surrealizm"). "Linia" ukazywała się już z podtytułem "czasopismo awangardy literackiej" i stanowiła otwartą trybunę dla nowatorów spoza ekipy (znamienna współpraca z Witkacym i z pisarzami młodszego pokolenia z kręgu wileńskich "Żagarów", zobacz Awangarda tak zwany Druga).
W okolicy programowych artykułów z "Linii" istotne miejsce pośród wypowiedzi metaliterackich awangardzistów zajmuje Literatura integralna J. Brzękowskiego - swoisty manifest programowy tego artysty, który w latach 30. mieszkał już na stałe we Francji. Program "literaturze integralnej" zasadniczo współgra z ewolucją artystyczną ekipy - łączy spontaniczność tworzenia z racjonalnością, językową płaszczyznę utworu z jego obrazowością; myślenie Brzękowskiego kieruje się jednak ku wieloznaczności sensów dzieła, ku twórczemu użyciu znaczeń i sensów pobocznych (dostrzegalne są tutaj wpływy surrealizmu czy szerzej, ówczesnej awangardowej literaturze francuskiej). Nareszcie lat 30. Brzękowski, dostrzegając nachylenie młodej literaturze awangardowej ku epice, występuje z programem metarealizmu - propozycja ta opierała się na wprowadzeniu w utworze "epickiego" zdystansowania, "poetyckiego zorganizowania wspomnienia".
Praktyka poetycka awangardy w początkowej fazie istnienia ekipy była wyraźnie skorelowana z teorią. W latach 30., raczej za sprawą literaturze J. Przybosia - ona gdyż najdalej odchodziła od teorii, ta korelacja już nie jest tak jednoznaczna. Literatura awangardy, łatwo do odróżnienia od praktyki artystycznej innych artystów, spojona była kilkoma zasadniczymi elementami - dynamicznym, kształtującym się wspólnie z kreacją świata podmiotem lirycznym, konstrukcją językową opartą z jednej strony na zdaniach metaforycznych czy eliptycznych, z drugiej - na nietradycyjnym, "wolnym" systemie wersyfikacyjnym.
W relacji do innych kierunków czy tendencji literackich tamtych lat Awangarda Krakowska zdecydowanie przeciwstawiła się zarówno wzorcom liryki młodopolskiej, jak i skamandryckiej. Artysty z jej kręgu przeciwstawiali się również tym kierunkom, które wyrastały z poczucia kryzysu wartości cywilizacyjnych (ekspresjonizm, dadaizm, surrealizm). W drugiej połowie lat 30. coraz wyraźniej indywidualizują się drogi artystyczne tych pisarzy: jedni uprawiają formy literaturze zaangażowanej czy rewolucyjnej (Peiper, Czuchnowski), inni zbliżają do surrealizmu (Brzękowski).
Do programu i praktyki artystycznej Awangardy Krakowskiej nawiązywała tak zwany Awangarda Druga (wpływ na tę formację miał w szczególności J. Przyboś). Po wojnie, a szczególnie po 1956 r., Awangarda Krakowska stanowiła tradycję dla kolejnych pokoleń poetyckich (zarówno aprobowaną, jak i polemiczną) - T. Różewicz, lingwiści, ekipa "Kontynenty".
(Zdzisław Marcinów)
Zobacz także: TĘDY / NOWE USTA PEIPERA, FUTURYZM, AWANGARDA TZW DRUGA
Seria druga "Zwrotnicy" wydawana w latach 1926-1927 była już pismem ściśle określonej ekipy artystycznej; T. Peiper nadal był redaktorem pisma, ale jako wydawca podpisywała się już ekipa ("Piątka") twórców (w okolicy Peipera: Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Julian Przyboś, rysownik Kazimierz Podsadecki). Po pewnym czasie do zwrotniczan dołączy znakomity rysownik i teoretyk sztuki Władysław Strzemiński. Publicystyka Peipera zawarta w tej serii pisma rozwija i dopowiada tezy artykułów programowych z serii poprzedniej i wydanego nieco przedtem (1925) odczytu Nowe usta (zobacz Tędy / Nowe usta Peipera) - jest nastawiona zdecydowanie polemicznie, jak zresztą cała ta seria. Tutaj najjaskrawszym odpowiednikiem takiego jej charakteru może być artykuł Juliana Przybosia z inicjalnego numeru serii pt. Chamuły literaturze - był on bezkompromisowym atakiem na twórczość Jana Kasprowicza, Emila Zegadłowicza i Józefa Wittlina. Twórczość ta, zdaniem młodego poety dopominającego się pełnego zaangażowania ideowego i nowatorstwa artystycznego, to przykład kultywowania taniej ludowości i artystycznego passeizmu i wulgaryzatorstwa. Paszkwilancki ton tego ataku spowodował jednak ostre sprzeciwy ze strony krytyki literackiej i bojkot pisma poprzez księgarzy i czytelników (szczególnie gorszono się bezpardonowym atakiem na Kasprowicza) - wszystko to zdecydowanie zaważyło na wizerunku ekipy. W tej edycji pisma Przyboś wypowiada się również jako teoretyk awangardy (można stwierdzić, że to jest okres, od którego ten twórca rozpoczyna nadawać ton polskiej awangardzie literackiej). Publikuje szkice: Człowiek nad Przyrodą, Człowiek w rzeczach i Idea rygoru. W nawiązaniu do zasadniczych idei Peiperowskich, twórczo je rozwija: opowiada się za pośredniczością w wyrażaniu uczuć i rygorem intelektualnym twórcy, polegającym na oszczędności w wykorzystywaniu słów (unikaniu, aby tak rzec, "waty słownej"), na "dogmacie potrzeby warunkującej obecność każdego elementu", na konstrukcji artystycznej unikającej konwencjonalnej puenty, ale "równomiernie nasilającej mowę wartościami poetyckimi"; opowiada się za "robotą" twórcy opartą na tych właśnie zasadach. Przyboś rozwija również socjalny aspekt owej "pracy": człowiek w przemyślanej pracy rozpoczyna panować nad przyrodą - dawny jej kult był wyrazem jego bezradności wobec niej; dzieło współczesnego twórcy, wolne od serwitutów doraźności i dydaktyki, jest przekazem posiadającym nową, zarówno w posługiwaniu się słowem, jak i w kształtowaniu wyobraźni, rolę socjalną.
Najpierw lat 30. poeci z kręgu "Zwrotnicy" (ale bez Peipera) tworzą pismo "Linia" (5 numerów w latach 1931-1933; redaktor odpowiedzialny - Jalu Kurek i: Jan Brzękowski, Julian Przyboś, a również Marian Czuchnowski). Pismo tj. świadectwem pogłębienia programu "Zwrotnicy", aczkolwiek w pewnych aspektach młodsi koledzy Peipera odchodzą z jego programu: w miejsce Peiperowskiego intelektualnego metody uprawiania literaturze ich artystyczne dążenia koncentrują się wokół kategorii obrazu poetyckiego i roli wyobraźni w poetyckim przekazie ("celowa organizacja wizji poetyckiej", "jedność wizji poetyckiej", "lotność fantazji"). Już w drugiej serii "Zwrotnicy" piszący określili się jako awangarda i usiłowali ustalić własną pozycję na tle innych nowatorskich ruchów w Europie ("miejsce po przeciwnej stronie niż asocjacjonizm i surrealizm"). "Linia" ukazywała się już z podtytułem "czasopismo awangardy literackiej" i stanowiła otwartą trybunę dla nowatorów spoza ekipy (znamienna współpraca z Witkacym i z pisarzami młodszego pokolenia z kręgu wileńskich "Żagarów", zobacz Awangarda tak zwany Druga).
W okolicy programowych artykułów z "Linii" istotne miejsce pośród wypowiedzi metaliterackich awangardzistów zajmuje Literatura integralna J. Brzękowskiego - swoisty manifest programowy tego artysty, który w latach 30. mieszkał już na stałe we Francji. Program "literaturze integralnej" zasadniczo współgra z ewolucją artystyczną ekipy - łączy spontaniczność tworzenia z racjonalnością, językową płaszczyznę utworu z jego obrazowością; myślenie Brzękowskiego kieruje się jednak ku wieloznaczności sensów dzieła, ku twórczemu użyciu znaczeń i sensów pobocznych (dostrzegalne są tutaj wpływy surrealizmu czy szerzej, ówczesnej awangardowej literaturze francuskiej). Nareszcie lat 30. Brzękowski, dostrzegając nachylenie młodej literaturze awangardowej ku epice, występuje z programem metarealizmu - propozycja ta opierała się na wprowadzeniu w utworze "epickiego" zdystansowania, "poetyckiego zorganizowania wspomnienia".
Praktyka poetycka awangardy w początkowej fazie istnienia ekipy była wyraźnie skorelowana z teorią. W latach 30., raczej za sprawą literaturze J. Przybosia - ona gdyż najdalej odchodziła od teorii, ta korelacja już nie jest tak jednoznaczna. Literatura awangardy, łatwo do odróżnienia od praktyki artystycznej innych artystów, spojona była kilkoma zasadniczymi elementami - dynamicznym, kształtującym się wspólnie z kreacją świata podmiotem lirycznym, konstrukcją językową opartą z jednej strony na zdaniach metaforycznych czy eliptycznych, z drugiej - na nietradycyjnym, "wolnym" systemie wersyfikacyjnym.
W relacji do innych kierunków czy tendencji literackich tamtych lat Awangarda Krakowska zdecydowanie przeciwstawiła się zarówno wzorcom liryki młodopolskiej, jak i skamandryckiej. Artysty z jej kręgu przeciwstawiali się również tym kierunkom, które wyrastały z poczucia kryzysu wartości cywilizacyjnych (ekspresjonizm, dadaizm, surrealizm). W drugiej połowie lat 30. coraz wyraźniej indywidualizują się drogi artystyczne tych pisarzy: jedni uprawiają formy literaturze zaangażowanej czy rewolucyjnej (Peiper, Czuchnowski), inni zbliżają do surrealizmu (Brzękowski).
Do programu i praktyki artystycznej Awangardy Krakowskiej nawiązywała tak zwany Awangarda Druga (wpływ na tę formację miał w szczególności J. Przyboś). Po wojnie, a szczególnie po 1956 r., Awangarda Krakowska stanowiła tradycję dla kolejnych pokoleń poetyckich (zarówno aprobowaną, jak i polemiczną) - T. Różewicz, lingwiści, ekipa "Kontynenty".
(Zdzisław Marcinów)
Zobacz także: TĘDY / NOWE USTA PEIPERA, FUTURYZM, AWANGARDA TZW DRUGA
- Co znaczy ASYMILACJA:
- Porównanie przedmiotów programu pozytywistycznego był postulat asymilacji mniejszości narodowych - w pierwszej kolejności Żydów; zwracano także uwagę na mniejszość ukraińską i białoruską. Podobnie jak w dobie awangarda krakowska co znaczy.
- Krzyżówka ANAKREONTYK:
- Dlaczego antycznej Grecji gatunek literacki, obejmujący pogodne wiersze głoszące radość życia, zawdzięcza nazwę Anakreontowi z Teos (VI w. przed naszą erą), który w lekkich, żartobliwych utworach sławił awangarda krakowska krzyżówka.
- Co to jest AWANGARDA TZW. DRUGA:
- Jak lepiej nazwa przypisana tendencjom i inicjatywom literackim obecnym w poezji dwudziestolecia od początku lat 30. Do zjawisk kręgu Drugiej Awangardy zaliczyć można twórczość J. Czechowicza i szkoły awangarda krakowska co to jest.
- Słownik ANHELLI:
- Kiedy poemat Juliusza Słowackiego, uznawany za jedno z głownych jego dzieł, wydany w Paryżu w 1838 r. Jest poetycką odpowiedzią na Księgi narodu polskiego i Księgi pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza awangarda krakowska słownik.
- Czym jest ADON - "POEMAT PIĘCIU ZMYSŁÓW":
- Od czego zależy okolicy takich ustaleń jak aetas ovidiana - zdobyło sobie także miano wieku hołdującego pięciu zmysłom. Świadectwem dominującej podówczas kultury sensualnej była nobilitacja wzroku i obfitość awangarda krakowska czym jest.
Czym jest awangarda krakowska znaczenie w Motywy literatura A .
