Postać Zygmunt III Waza biografia

Kim był Zygmunt III Waza co zrobił: 1566-1632 Syn Jana III Wazy, króla szwedzkiego, i Katarzyny Jagiellonki Urodził się w zamku Gripsholm 20 czerwca 1566 r. Wychowany został w wierze katolickiej, na co kluczowy wpływ miała jego matka. Jego wykształcenie było dość powierzchowne, lecz zaznajomił się z naukami ścisłymi, wykształcił zamiłowania artystyczne, szczególnie do malarstwa i architektury, i nauczył się kilku języków, w tym łaciny, polskiego, niemieckiego i włoskiego. Po zgonu Stefana Batorego (1588), dzięki staraniom Anny Jagiellonki, popartym poprzez kanclerza Jana Zamojskiego, i przywiązaniu szlachty do idei sukcesji potomka Jagiellonów został 19 sierpnia 1587 r. wybrany królem polskim. Okazało się jednak, iż recenzja szlachty nie była jednomyślna, gdyż już trzy dni potem zwolennicy Zborowskich obrali królem arcyksięcia MaksymilianaHabsburga. O tym, kto zasiądzie na tronie polskim, miała zadecydować wojna. Wojska Maksymiliana ruszyły na Kraków, lecz próby jego zdobycia skończyły się fiaskiem. Najpierw grudnia 1587 r. do Krakowa wkroczył z kolei Zygmunt i 27 grudnia został koronowany w katedrze wawelskiej. Maksymilian nie zrezygnował jednak ze starań o polską koronę i dopiero bitwa pod Byczyną (24 stycznia 1588 r.), gdzie wojska dowodzone poprzez Jana Zamojskiego pokonały zwolenników Habsburga, sprawę rozstrzygnęła, a on sam został wzięty do niewoli. Konflikt skończyły traktaty będzińsko-bytomskie podpisane w marcu 1589 r., gdzie Habsburgowie uznali Zygmunta Wazę królem Polski. Wkrótce także nastąpiło zacieśnienie związków z Wiedniem poprzez małżeństwo króla polskiego z Anną Habsburżanką. W 1592 r., po zgonu Jana III Wazy, Zygmunt objął również tron szwedzki. Koronacja odbyła się w Uppsali w 1594 r. Już jednak wtedy istniała wobec niego silna opozycja, której przewodził jego stryj Karol Sudermański. Zygmunt spróbował rozwiązać problem siłą, lecz po nierozstrzygniętej bitwie po Linköping musiał zdać się na decyzję szwedzkiego sejmu. Ten w 1599 r. zdetronizował Zygmunta, a tron oddał jego synowi Władysławowi, pod warunkiem jednak, iż przybędzie do Szwecji i zostanie wychowany w wyznaniu luterańskim. Gdyż to żądanie nie zostało spełnione, rok potem Szwedzi zdetronizowali całą polską linię Wazów, a za swojego władcę ostatecznie uznali w 1604 r. Karola IX Sudermańskiego. Przedtem jednak, jeszcze w marcu 1600 r., Zygmunt zdecydował się na podłączenie Estonii do Rzeczypospolitej, odpowiednio z obietnicą złożoną poprzez niego w pacta conventa. Wywołało to wybuch konfliktu ze Szwecją, który jak się miało okazać, ciągnął się z przerwami aż do 1660 r., kiedy polscy Wazowie zrezygnowali ostatecznie z tronu szwedzkiego. Działania wojenne rozpoczęły się w Inflantach, które w 1601 r. prawie całe zostały zajęte poprzez Szwedów. Sytuację mało zmieniło świetne zwycięstwo hetmana Jana Karola Chodkiewicza, który we wrześniu 1605 r. rozbił pod Kircholmem kilkakrotnie silniejsze wojska Karola IX. Władca polski, szukając sojusznika w tym konflikcie, pozyskał elektora brandenburskiego, Joachima Fryderyka Hohenzollerna. Jednak jego życzliwy relacja do wojny w Inflantach zyskano nadaniem mu poprzez Zygmunta w 1605 r., bez zgody sejmu, administracji w Prusach Książęcych i opieki nad chorym umysłowo Albrechtem Fryderykiem. Skutkiem tej krótkowzrocznej decyzji stało się w 1618 r. ostateczne przejście lenna pruskiego pod zarząd brandenburskiej linii Hohenzollernów. W pierwszych latach XVII w. Rzeczypospolita, prócz konfliktu ze Szwecją, została wciągnięta w rozgrywki wewnętrzne państwa moskiewskiego. Wygaśnięcie dynastii Rurykowiczów (1598) rozpoczęło tam moment ogromnej smuty, a więc walk wewnętrznych i obcych interwencji. W wydarzenia te włączyli się również polscy magnaci, którzy w konsekwencji starań w latach 1604-1605 wprowadzili na tron Dymitra I Samozwańca. Początkowo Zygmunt formalnie nie wsparł tych działań, lecz po cichu liczył na osadzenie w Moskwie przyjaznego władcy, co mogłoby się przydać w konflikcie ze Szwecją. Kiedy jednak Dymitr I został obalony, a nowy car Wasyl Szujski zawarł przymierze z Karolem IX Sudermańskim, władca polski uznał to za wypowiedzenie wojny i w 1609 r. zorganizował wyprawę, ruszając na Smoleńsk. Podążające na odsiecz twierdzy oddziały rosyjsko- -szwedzkie zostały doszczętnie rozbite w bitwie pod Kłuszynem (4 lipca 1610 r.) poprzez hetmana Stanisława Żółkiewskiego, a car otrzymał się do niewoli polskiej; rok potem wojska polskie zdobyły Smoleńsk. W tej sytuacji bojarzy rosyjscy dokonali przewrotu, obalili Wasyla, a koronę zaproponowali synowi Zygmunta, królewiczowi Władysławowi. Władca polski odrzucił jednak tę propozycję, w szczególności iż warunkiem przejęcia tronu miało być przejście przyszłego władcy na prawosławie. Po kampanii moskiewskiej Zygmunt odbył triumfalny wjazd do Warszawy (1611), który został uświetniony poprzez hołd pojmanego Wasyla Szujskiego wspólnie z rodziną. W czasie gdy w Rosji narastająca niechęć do obecności tam polskich wojsk spowodowała wybuch stworzenia narodowego. Oddziały polskie, które w kwietniu 1612 r. zostały oblężone na Kremlu, skapitulowały w listopadzie tego roku. Kiedy miesiąc potem pod mury Moskwy dotarła z odsieczą polska ekspedycja prowadzona poprzez Zygmunta i Władysława, Rosjanie nie chcieli już słyszeć o polskiej kandydaturze. Królowi powiodło się - co prawda - w 1616 r. przekonać polski sejm do sfinansowania kolejnej wyprawy królewicza, lecz ta, podjęta w latach 1617-1618, nie zyskała Moskwy. Wojna ostatecznie skończyła się rozejmem w Dywilinie zawartym 3 stycznia 1619 r., na mocy którego Rzeczypospolita zyskiwała ziemię smoleńską, siewierską i czernihowską, lecz naprawdę rezygnowała z pretensji do tronu moskiewskiego. W tym czasie, gdy Rzeczpospolita toczyła wojny z Rosją i Szwecją, w Europie rozgorzał ogromny międzynarodowy konflikt, zwany wojną trzydziestoletnią (1618-1648). Wkrótce po jej wybuchu, mimo iż Polska w niej nie uczestniczyła, Zygmuntowi przyszło wypełnić treść przymierza polsko-austriackiego z 1613 r., gdzie strony zobowiązały się między innymi do wzajemnej pomocy przeciw zbuntowanym poddanym. Kiedy więc przeciwko Habsburgom wystąpił książę Siedmiogrodu Gabor Bethlen, Zygmunt wysłał na pomoc cesarzowi oddziały pod dowództwem Aleksandra Lisowskiego (tak zwany lisowczyków). Ci, uderzając na Siedmiogród, zmusili do odstąpienia spod Wiednia wojsk węgierskich (tak zwany pierwsza odsiecz), a to pozwoliło cesarzowi rozprawić się z powstaniem antyhabsburskim w Czechach. Cesarz wynagrodził tę pomoc jedynie desygnacją syna króla polskiego Karola Ferdynanda na biskupstwo wrocławskie. Jednak zaangażowanie Rzeczypospolitej po stronie Habsburgów, w wypadku, kiedy Gabor Bethlen był lennikiem tureckim, a łupieskie wyprawy Kozaków podległych Rzeczypospolitej pustoszyły terytoria Turcji, musiało doprowadzić do konfliktu. Uprzedzając niechybny atak, władca rozkazał hetmanowi Stanisławowi Żółkiewskiemu wkroczyć do Mołdawii, lecz ten w starciu z przeważającymi siłami tureckimi poniósł klęskę pod Cecorą (10 września 1620 r.) i sam poległ; granice Rzeczypospolitej stanęły otworem. Grozy sytuacji dopełnił na sejmie listopadowym niecelny zamach na życie króla podjęty poprzez chorego psychicznie Michała Piekarskiego. Następny sejm, przy sporym zaangażowaniu króla, uchwalił wysokie podatki na wojsko. Na czele armii stanął Jan Karol Chodkiewicz, który pod Chocimiem w 1621 r. powstrzymał armię turecką. Zawarty wkrótce traktat pokojowy przywracał dawny stan posiadania i granicę na Dniestrze, lecz nie uchronił on Rzeczypospolitej od licznych najazdów tatarskich, do których doszło w kolejnych latach. Klęska cecorska miała jednak jeszcze inny skutek, a mianowicie skończyła polskie wpływy w Mołdawii na rzecz Turcji. Wywalczył je w latach 1595-1600 Jan Zamojski, zwyciężając Michała Walecznego, hospodara wołoskiego, i osadzając na tronie ród Mohyłów. Wojnę Rzeczypospolitej z Turcją wykorzystał z kolei władca szwedzki Gustaw Adolf, atakując w 1621 r. Inflanty i zdobywając Rygę. W 1626 r. rozpoczęły się walki o ujście Wisły i w krótkim czasie Szwedzi zajęli przewarzająca część miast Pomorza niezależnie od Gdańska. Jeszcze w tym roku Zygmunt III stanął na czele wyprawy, która ruszyła na Pomorze, lecz poniósł klęskę w bitwie pod Gniewem (22 września). Mimo iż w roku kolejnym (28 listopada 1627 r.) flota polska odniosła zwycięstwo pod Oliwą, a w czerwcu 1629 r. hetman Jan Koniecpolski pokonał Szwedów pod Trzcianą, nie zdołano odwrócić przebiegu wojny. Wskutek interwencji krajów zachodnich, w pierwszej kolejności Francji, które były zainteresowane przerzuceniem wojsk szwedzkich do Rzeszy, by te wzięły udział w wojnie trzydziestoletniej, 16 września 1629 r. zawarto sześcioletni, negatywny rozejm w Starym Targu (Altmarku). Na jego mocy Szwedzi pozostawali w portach bałtyckich, niezależnie od Gdańska, a również zapewnili sobie 3,5% dochodów ceł nakładanych na wyroby z Gdańska i Piławy. Stosunki Zygmunta III i szlachty od początku rządów króla nie układały się dobrze. Na początku problemem okazały się jego układy z Habsburgami. Kiedy gdyż tata Zygmunta, Jan III, zażądał powrotu syna do Szwecji, ten postanowił przekazać koronę arcyksięciu Ernestowi Habsburgowi. Wiadomość ta, przedostawszy się do publicznej informacje, wywołała burzę. Królowi zagrożono nawet detronizacją, a na sejmie zwołanym jesienią 1592 r. zmuszono go do złożenia przysięgi, iż na przyszłość nie podejmie działań mających na celu odstąpienie korony polskiej innemu władcy. Nieufność szlachty wobec króla pogłębiły jego małżeństwa z Habsburżankami - Anną i Konstancją - w szczególności drugie, na które nie uzyskał zgody większości posłów i senatorów. Rosnący konflikt wywołany z jednej strony chęcią ukrócenia swobód szlacheckich, w tym tolerancji religijnej, a z drugiej strony oskarżeniami króla o dążenie do władzy absolutnej, znalazły ujście w rokoszu, który wybuchł w 1606 r.; na jego czele stanęli Mikołaj Zebrzydowski i Janusz Radziwiłł. Władca, który pragnął przygotować Rzeczypospolitą do wojny ze Szwecją i zaplanował przeprowadzenie szeregu reform finansowych i wojskowych, w tej sytuacji musiał z nich zrezygnować. Po tym jak zwaśnionym stronom nie powiodło się dojść do porozumienia, oddziały królewskie, dowodzone poprzez Stanisława Żółkiewskiego i Jana Karola Chodkiewicza, pobiły rokoszan pod Guzowem w lipcu 1607 r. Kres konfliktom wewnętrznym położył jednak dopiero sejm w 1609 r., uchwalając amnestię dla rokoszan; przewarzająca część z nich ruszyła wkrótce na Moskwę rozładowując atmosferę w państwie. Zygmunt III, mimo niewątpliwych zalet umysłu i charakteru - niezwykłej pracowitości, sumienności, skromności - nie doczekał się przychylnych recenzji tak współczesnych, jak i potomnych. Szkodziły mu niepowodzenia w polityce zagranicznej, trwonienie pieniędzy na ciągłe wojny, jednakże to one przyniosły największy rozkwit terytorialny Rzeczypospolitej (ok. 950 tys. km2 i 10 mln mieszkańców), i konflikty ze szlachtą, której ustawicznie próbował narzucić swą wolę. Szlachtę zrażała do niego również jego niechęć do polskich strojów i obyczajów i otaczanie się cudzoziemcami. Władca, mimo pobożności, nie był fanatykiem religijnym. Był jednak gorącym orędownikiem zawarcia unii brzeskiej w 1596 r., która obrządek prawosławny na obszarze Rzeczypospolitej podporządkowała papieżowi, tworząc kościół greckokatolicki (unicki). W 1595 r., po pożarze Wawelu, zdecydował się przenieść rezydencję monarszą z Krakowa do Warszawy, gdzie był inicjatorem przebudowy zamku królewskiego. Umierając 30 kwietnia 1632 r., przekazał prawa do tronu szwedzkiego królewiczowi Władysławowi; został pochowany w katedrze na Wawelu. (RK)1566 narodziny Zygmunta Wazy 1587 Zygmunt III Waza królem Polski 1592-1599 Zygmunt III Waza królem Szwecji 1596 unia brzeska; stworzenie kooecioła greckokatolickiego (unickiego) 1601 wybuch wojny polsko-szwedzkiej o Inflanty 1605 bitwa pod Kircholmem; pokonanie wojsk szwedzkich poprzez hetmana Jana Karola Chodkiewicza 1606-1607 rokosz Zebrzydowskiego 1610 bitwa pod Kłuszynem; rozbicie wojsk rosyjsko-szwedzkich poprzez hetmana Stanisława Żółkiewskiego 1619 rozejm polsko-rosyjski w Dywilinie 1620 bitwa z Turkami pod Cecorą; zgon hetmana Stanisława Żółkiewskiego 1621 odparcie wojsk tureckich pod Chocimiem poprzez Jana Karola Chodkiewicza 1626 atak króla szwedzkiego Gustawa Adolfa na ujoecie Wisły 1627 bitwa morska ze Szwedami pod Oliwą 1629 zwycięstwo wojsk polskich nad Szwedami pod Trzcianą 1629 rozejm polsko-szwedzki w Starym Targu (Altmarku) 1632 zgon Zygmunta III Wazy