Postać Zygmunt I Stary biografia

Kim był Zygmunt I Stary co zrobił: 1467-1548Zygmunt, którego obdarzono przydomkiem Stary, był piątym synem, a ósmym dzieckiem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki, urodzonym 1 stycznia 1467 r. Dzieciństwo i młodość spędził na dworze krakowskim, pobierając edukacji u Jana Długosza i Filippa Buonaccorsiego, zwanego Kallimachem. Perspektywy Zygmunta, jako syna królewskiego posiadającego liczne rodzeństwo, na objęcie tronu były początkowo nikłe. Powstawały więc plany przekazania mu Prus Królewskich, Kijowszczyzny, a nawet wstąpienia młodego królewicza na służbę Republiki Weneckiej, czy zdobycia dla niego tronu Mołdawii. Ostatecznie problem uposażenia młodszego brata wziął na siebie Władysław, władca Czech i Węgier, który przyjął go na dwór węgierski w 1498 r. Rok potem przekazał mu księstwo głogowskie, w 1501 r. księstwo opawskie, zaś trzy lata potem mianował go namiestnikiem Dolnych i Górnych Łużyc, a w dalszym ciągu namiestnikiem (starostą) Śląska. Zarządzając Śląskiem, Zygmunt zdobył opinię dobrego gospodarza; zreformował gdyż sądownictwo, a zapewniając bezpieczeństwo na drogach, przyczynił się do rozwoju handlu. W 1505 r. doprowadził z kolei do ogólnośląskiej unii monetarnej. W tym czasie królewicz związany był z Katarzyną Telniczanką, z którą miał kilkoro dzieci.Gdy w 1506 r. dowiedział się o chorobie Aleksandra, króla Polski, pospieszył na Litwę. zgon brata otworzyła mu drogę do tronu wielkoksiążęcego, na który wynieśli go we wrześniu tegoż roku panowie litewscy, z kolei panowie polscy ofiarowali mu tron na sejmie piotrkowskim; koronacja odbyła się 24 stycznia 1507 r. na Wawelu.Początkowe lata panowania Zygmunta były zdominowane poprzez kwestie moskiewskie i krzyżackie. Wojna z Wasylem III, toczona w latach 1507-1508, a w dalszym ciągu wznowiona w roku 1512, nie przebiegała korzystnie dla strony polsko- -litewskiej. Dwa ogromne najazdy wojsk moskiewskich w 1513 r. ponownie spustoszyły znaczące połacie Wielkiego Księstwa Litewskiego, a rok potem najeźdźcy zdobyli Smoleńsk. Losy wojny chwilowo odwrócił Konstanty Ostrogski, który na czele wojsk polskich rozbił siły moskiewskie pod Orszą (we wrześniu 1514 r.). Przypadek była jednak nadal bardzo trudna, gdyż w tym roku cesarz Maksymilian Habsburg zawarł przymierze z księciem moskiewskim, skierowane przeciw Polsce. Postawa cesarza była w sporym stopniu odpowiedzią na wykonywaną na Węgrzech politykę Zygmunta, która miał wydźwięk antyhabsburski, czego wyrazem było małżeństwo króla zawarte w 1512 r. z Barbarą, córką Jana Zapolyi, przywódcy stronnictwa narodowego. W tej sytuacji władca polski postanowił zmienić linię swojej polityki i rozbić przymierze habsbursko-moskiewskie przez zawarcie przymierza z cesarzem. Od marca 1515 r. toczono wstępne rozmowy, które sfinalizowano na zjeździe monarchów w Wiedniu w lipcu tego roku. Wzięli w nim udział cesarz Maksymilian Habsburg, władca Polski Zygmunt Stary i Władysław II Jagiellończyk, władca Czech i Węgier. Odpowiednio z ustaleniami podjętymi w trakcie tego spotkania, Anna, córka Władysława Jagiellończyka, miała poślubić jednego z wnuków Maksymiliana, z kolei wnuczka cesarza Maria miała wyjść za Ludwika, syna Władysława. Ponadto cesarz obiecał swe pośrednictwo w rokowaniach Polski z Krzyżakami i z Moskwą i uznał pokój toruński. Postanowienia układu w ówczesnej sytuacji międzynarodowej były niewątpliwie sukcesem dyplomacji polskiej, bo zażegnały widmo walki na kilku frontach. Dopiero potem, po niespodziewanej zgonu Ludwika w bitwie pod Mohaczem w 1526 r., wyłoniły się dla Habsburgów możliwości sukcesji tronów na Węgrzech i w Czechach, tego jednak na pewno nikt nie mógł przewidzieć 11 lat przedtem.Mimo odciągnięcia Habsburgów od Moskwy, wojna ze wschodnim sąsiadem trwała nadał. W 1517 r. Wasyl III znalazł nowych sojuszników, zawierając przymierze z Krzyżakami i z Tatarami. Rok potem następny najazd moskiewski spustoszył ziemie litewskie; wojna toczyła się do 1522 r. Trzeci konflikt z Moskwą wybuchł w 1534 r., kiedy Zygmunt Stary podjął próbę odbicia Smoleńska. Działania, bez większych sukcesów polskich, trwały do 1537 r., kiedy to podpisano rozejm.Jak wspomniano przedtem, nie mniej ważnym problemem, z którym borykał się Zygmunt Stary w pierwszym okresie swoich rządów, była sprawa krzyżacka. W 1511 r. nowym ogromnym mistrzem został Albrecht Hohenzollern, siostrzeniec króla polskiego, który początkowo sprzeciwiał się tej kandydaturze. Poprzez kilka lat Zygmunt próbował zawrzeć układ z zakonem, lecz mimo mediacji cesarza Maksymiliana, skończyło się to fiaskiem, łącznie z odmową złożenia hołdu poprzez wielkiego mistrza. Kiedy w 1517 r. Albrecht sprzymierzył się z księciem moskiewskim Wasalem, strona polska wypowiedziała wojnę zakonowi; decyzję podjął sejm toruński nareszcie roku 1519. Po kilku zwycięstwach polskich władca zdecydował się jednak zawrzeć czteroletni rozejm w 1521 r. Jego warunki były dla strony polskiej negatywne, bo decyzję odnośnie złożenia hołdu przekazano sądowi rozjemczemu, co było podważeniem postanowień pokoju toruńskiego z 1466 r. Władca chciał jak najszybciej zakończyć konflikt, lecz nie miał na tyle sił, tak aby zlikwidować kraj krzyżackie. Nie zamierzał jednak zwoływać pospolitego ruszenia, bo obawiał się, iż zgromadzona szlachta wysunie wtedy swoje żądania polityczne, w tym ograniczenie władzy senatu. Chociaż, kiedy w 1524 r. doszło do najazdu Tatarów na Polskę, a najeźdźcy dotarli pod Lwów, władca i jego otoczenie skłonni byli przyjąć propozycje Alberchta Hohenzollerna sekularyzacji zakonu krzyżackiego i przejęcia poprzez Polskę Prus zakonnych jako księstwa lennego. Układ polsko-krzyżacki podpisano w kwietniu 1525 r.; odpowiednio z nim Albrecht dostał tytuł księcia w Prusach, które stały się lennem Królestwa Polskiego. Postanowiono także, iż sukcesorami księcia mogli być jedynie jego męscy potomkowie, a z dziedziczenia tronu wyłączono Hohenzollernów linii brandenburskiej, elektorów Rzeszy. Pierwszy hołd lenny został złożony poprzez Albrechta 10 kwietnia 1525 r. na rynku krakowskim. Traktat krakowski ostatecznie regulował kwestie polsko-pruskie. Przyjęcie poprzez Albrechta luteranizmu i przeprowadzenie sekularyzacji wywołało równocześnie utratę poprzez niego poparcia cesarstwa i papiestwa, a to wszystko było gwarancją lojalności księcia wobec Polski.relacje Polski z Habsburgami, rozwijające się prawidłowo od zjazdu wiedeńskiego, uległy jednak pogorszeniu po zawarciu w 1518 r. poprzez Zygmunta małżeństwa z Boną Sforzą, księżniczką mediolańską. Królowa starała się gdyż przekonać męża do aktywniejszej polityki antyhabsburskiej; w latach 1520-1524 trwały nawet rozmowy w kwestii zawarcia traktatu z królem Francji Franciszkiem I. Stały się one jednak nieaktualne po tym, jak król Francji został pokonany i wzięty do niewoli poprzez cesarza Karola V Habsburga w 1525 r. Do następnych konfliktów pomiędzy Zygmuntem a Habsburgami doszło po zgonu Ludwika Jagiellończyka, króla Czech i Węgier (1526). Władca polski zgłosił nawet swą kandydaturę do obydwu tronów, lecz zarówno niewiele czynne starania, jak i nieprzygotowanie całej akcji wywołały, iż możliwości utrzymania władzy w obu krajach poprzez Jagiellonów zostały bezpowrotnie utracone. Tron czeski przejął gdyż Ferdynand Habsburg, zaś na Węgrzech doszło do wojny domowej pomiędzy dwoma elektami wybranymi poprzez przeciwne obozy: Janem Zapolyą i wspomnianym Ferdynandem. Pomimo nacisków Bony, władca polski nie zdecydował się poprzeć Zapolyi. W 1539 r. Jan Zapolya poślubił, co prawda, córkę Zygmunta, Izabelę, lecz władca polski postawił mu warunek, iż zawrze porozumienie z Ferdynandem, które miało zagwarantować Habsburgowi tron. Kiedy jednak w 1540 r. umarł Zapolya, możni panowie węgierscy ogłosili królem jego syna, Jana Zygmunta, a Izabela Jagiellonka został regentką. Pomimo nacisków Bony Zygmunt odmówił pomocy swojej córce. Udzielił jej z kolei sułtan turecki Sulejman i w ten sposób przejął kontrolę nad częścią Węgier. Zwycięstwo w polskiej polityce opcji prohabsburskiej, której hołdował sam władca i część magnaterii, na czele z Krzysztofem Szydłowieckim, Janem Tarnowskim i Piotrem Tomickim, skutkowało również związkiem małżeńskim następcy tronu, Zygmunta Augusta z Elżbietą Habsburżanką w 1543 r.w momencie panowania Zygmunta istotną kwestią polityki zagranicznej były również relacje z Turcją, Tatarami i Mołdawią. Zatargi zbrojne z Mołdawią (1509, 1531, 1538) nie doprowadziły jednak do decyzyjnych rozstrzygnięć, jednakże zostały uwieńczone zwycięstwem hetmana Jana Tarnowskiego pod Obertynem nad wojskami hospodara Piotra Raresza. Ostrożność dyktował tutaj wzgląd na Turcję, której podlegała Mołdawia, a z którą Polska prowadziła pertraktacje, zakończone podpisaniem traktatu pokojowego w 1533 r.W polityce wewnętrznej władca opierał się raczej na senacie, gdzie zasiadali w pierwszej kolejności przedstawiciele magnaterii, z kolei szlachtę traktował jako grupę niedojrzałą politycznie. Żądania szlachty wysuwane na sejmach, a dotyczące egzekucji praw i dóbr, napotykały na opór monarchy. Do najważniejszej próby sił między dworem a szlachtą doszło w 1537 r. Wówczas to szlachta zgromadzona pod Lwowem w ramach pospolitego ruszenia na wyprawę mołdawską ogłosiła się sejmem rokoszowym. W sformułowanych wtedy postulatach domagała się zagwarantowania elekcyjności tronu, unifikacji ustroju Prus Królewskich i powiatów zatorskiego i oświęcimskiego, zrównanie duchowieństwa ze szlachtą w sprawie obowiązkowego udziału w wyprawach wojennych, użytek annat, a więc opłat wysyłanych do Rzymu poprzez nowo mianowanych duchownych, na rzecz obronności państwie i ustanowienia przy królu stałych rezydentów reprezentujących izbę poselską i senat. Rokosz ten przeszedł do historii pod nazwą "wojny kokoszej", gdyż zamiast walczyć w Mołdawii, rokoszanie swój zapał wojenny obrócili przeciw miejscowym kurom, przeznaczając je na posiłek. Sejm rokoszowy, który nie przyniósł konkretnych rozstrzygnięć, zapoczątkował jednak powolny przełom we wzajemnych stosunkach króla i szlachty. Następne sejmy przyniosły gdyż potwierdzenie poprzez króla przywilejów królestwa i zdecydowały, iż w przyszłości władcy będą obierani na zasadzie elekcji, gdzie będzie mógł uczestniczyć każdy szlachcic.Zygmunt Stary nie był znakomitym politykiem, bo brakowało mu konsekwencji w działaniu i "twardej ręki", miał z kolei ogromne zasługi dla rozwoju kultury. Władca był znakomitym mecenasem sztuki, a jego panowanie uważane jest za start tak zwany złotego wieku w naszych dziejach. Spośród jego głownych osiągnięć należy wymienić w pierwszej kolejności przebudowę renesansową zamku na Wawelu, której dokonał Bartolomeo Berecci, budowę przy katedrze krakowskiej Kaplicy Zygmuntowskiej wzniesionej poprzez Franciszka Florentczyka i fundację dzwonu Zygmunta, odlanego poprzez Hansa Behama z Norymbergi. Jeżeli chodzi o inne dziedziny, należy wspomnieć, iż za jego czasów nastąpiła częściowa odbudowa domeny królewskiej, podjęto prace nad reformą monety (wprowadzono florena polskiego, a więc złotego), kodyfikacją prawa, a również zapoczątkowano organizację stałego wojska, tak zwany obrony potocznej przed Tatarami. Zygmunt inkorporował również do Korony Mazowsze w 1529 r., po zgonu ostatnich książąt mazowieckich. Z kolei do rodzącej się reformacji formalnie odnosił się zdecydowanie niechętnie. W 1520 i 1523 r. wydał nawet edykty zakazujące sprowadzania do państwie książek i druków luterańskich pod karą konfiskaty dóbr. Jednak w parze z ustawodawstwem nie szło egzekwowanie prawa, co w praktyce oznaczało tolerancję. Władca gdyż bardziej obawiał się reformacji jako ruchu społecznego niż religijnego.Zygmunt Stary zmarł w Krakowie 1 kwietnia 1548 r. w wieku 81 lat i pochowany został w katedrze krakowskiej w kaplicy Zygmuntowskiej. Córki, które miał z małżeństwa z Barbarą Zapolyą, zmarły, z kolei pozostało potomstwo BonySforzy: Zygmunt August, Izabela, Zofia, Anna i Katarzyna. (RK)1467narodziny Zygmunta Starego1499-1506Zygmunt Stary zarządza księstwem głogowskim i opawskim1506Zygmunt Stary zostaje królem Polski i ogromnym księciem litewskim24 I 1507koronacja Zygmunta Starego1514bitwa pod Orszą; pokonanie wojsk moskiewskich1515zjazd Jagiellonów z Habsburgami w Wiedniu1519-1521ostatnia wojna Polski z zakonem krzyżackim1525Albrecht Hohenzollern składa hołd lenny z Prus Książęcych Zygmuntowi Staremu w Krakowie1526bitwa pod Mohaczem; zgon Ludwika Jagiellończyka1529podłączenie Mazowsza do Królestwa Polskiego1531bitwa pod Obertynem; pokonanie wojsk mołdawskich1533Polska zawiera traktat pokojowy z Turcją1537rokosz lwowski (tak zwany wojna kokosza)1 IV 1548zgon Zygmunta Starego