Co znaczy TURPIZM:
Nazwa oznaczająca orientację poetycką, ukształtowaną w polskiej literaturze powojennej pod koniec lat 50. Turpizm jest widoczny w ówczesnej twórczości pisarzy debiutujących w 1956 r. - w pierwszej kolejności Stanisława Grochowiaka, a również Mirona Białoszewskiego, Ernesta Brylla, Ireneusza Iredyńskiego i w wierszach patronującego im Tadeusza Różewicza. Przedmioty turpistyczne pojawiają się również w literaturze Jarosława Marka Rymkiewicza, debiutującego przedtem Andrzeja Bursy i w wierszach poety późniejszego pokolenia - Rafała Wojaczka. Tradycję dla turpizmu stanowi w pierwszej kolejności twórczość barokowa.
Termin "turpizm" wprowadził do krytyki literackiej Julian Przyboś w utworze Oda do turpistów ("Przegląd Kulturalny" 1962, nr 45), zaliczając do grona pisarzy turpistów artystów poszerzających zasób tematyczny literaturze o motywy brzydoty, elementy kalekie i nieestetyczne. Oda była pamfletem. Przyboś zarzucał poetom (z wiersza i późniejszego szkicu Radość sporu można się domyślać, Iż chodzi o Różewicza, Białoszewskiego, Grochowiaka, Iredyńskiego i Kuśniewicza) nadmierny kult i niczym nie umotywowaną fascynację brzydotą, dominację tego motywu w wierszach, lecz również nieoryginalny i nietwórczy charakter samego zjawiska, epigonizm i bezrozumne naśladownictwo, powielanie starych prób epatowania odbiorcy i wstrząsania estetycznego czytelnikiem mieszczańskim.
Na wiersz Przybosia i na szkic Radość sporu odpowiedział Grochowiak artykułem Turpizm - realizm - mistycyzm ("Współczesność" 1963, nr 2). Replikował również wierszem Traktat o kazaniu Iredyński. Turpizm Grochowiaka był w istocie wystąpieniem programowym, które wskazywało na świadome wprowadzanie estetyki turpizmu do literaturze i uzasadniało rację jej bytu. Artykuł polemizował również z zarzutami Przybosia.
Grochowiak wskazywał, Iż spór o turpizm jest w istocie sporem o widzenie życia i świata i o rolę poety w tym świecie. Dokumentował, Iż sama ideologia turpistyczna nie jest kultem i fascynacją brzydotą, lecz próbą całościowego widzenia świata i życia - widzenia zarówno rzeczy wzniosłych, jak i niskich, pięknych i nieładnych. Widzenia tego, co kto wie, czy nie stanowi istoty świata - nędzy. W ten sposób turpizm miał być metodą odmitologizowania literaturze i urealnienia widzenia świata, przywrócenia literaturze tego, co głęboko ludzkie i afirmacją tego, co jest w odróżnieniu do tego, co może być albo co się jedynie zdarza. Wiersz, gdzie świat jest uzupełniony w swej całości poprzez rehabilitację zwykłego przedmiotu, gdzie człowiek jest postrzegany jako ciało, daje - zdaniem Grochowiaka - pełną wiedzę człowiekowi o świecie i o sobie samym, wiedzę ocalającą. Tak widziany i rozumiany turpizm jest wersją realizmu poetyckiego, uzasadnionego w takiej postaci poprzez ledwo miniony czas pieców krematoryjnych i doświadczeń stalinizmu.
W istocie w sporze po części rację mieli obaj adwersarze, albowiem turpizm od poczatku był zjawiskiem niejednorodnym. Przejawiał się także nieco inaczej w literaturze poszczególnych artystów, w szczególności tam, gdzie występuje niejako przygodnie.
Otóż można powiedzieć najogólniej, Iż turpizm naprawdę wyraża się w estetycznej i artystycznej postawie ostentacyjnego zainteresowania zjawiskami uchodzącymi normalnie za nieestetyczne albo także tymi, które nie leżą zwyczajnie w sferze zainteresowania dotychczasowej sztuki. To są więc motywy brzydoty, kalectwa, ułomności, nędzy, dolegliwości, Zgonu i związanego z nią rozkładu ciała, zwłok, elementów odrażających, zniszczonych, pozbawionych funkcji i porzuconych, lecz również elementów, rzeczy, stanów codziennych i powszednich. Jest także turpizm poszerzaniem kanonu estetycznego i zakresu tematów i motywów przez włączanie tych zjawisk w region literaturze.
Bywa tak, Iż istotnie w wierszach są nagromadzone motywy brzydoty. One stanowią dominantę świata poetyckiego, a piękno jest ledwo tłem wyeksponowanego pierwszego planu (przykładowym utworem jest Ikar Grochowiaka). W tych utworach dochodzi równocześnie do "przewartościowania" pojęć i "nieładne" jest odczytywane jako "piękne", a "piękne" jako "nieładne". Niemniej jednak turpizm to w pierwszej kolejności estetyka budowania napięć między brzydotą a pięknem, estetyka konstrukcji obrazu poetyckiego, gdzie to, co estetyczne i nieestetyczne współistnieje w dynamicznej dialektyce, estetyka koegzystencji rzeczy wzniosłych i niskich. W konkretnych realizacjach efekty te są uzyskiwane między innymi dzięki wprowadzeniu groteski i parodystycznego łamania konwencji.
Sztandarową realizacją założeń turpizmu, w szczególności w formie wyłożonej w szkicu Turpizm - realizm - mistycyzm, jest inicjalna liryka Grochowiaka zawarta w tomach Ballada rycerska (1956), Menuet z pogrzebaczem (1958), Rozbieranie do snu (1959) i Agresty (1963). Tematem tych wierszy jest świat i człowiek jako rzeczywistości gotowe, zastane, niezmienne, uchwycone w swoim istnieniu; to właśnie co jest w opozycji do tego, co może być albo co się zdarzy. Wartością istnienia jest jednak jego przemijalność i z tym związana zostaje obrzydliwość bytu. Człowiek jest widziany w swej cielesności. Ciało to jedyny dorobek człowieka, jedyne źródło doświadczeń i jedyna rzeczywistość. Poetyckiej obserwacji i demonstracji podlega właśnie ono - sfera dolegliwości, bólu i cierpienia, dokonujący się bez pośpiechu rozkład, zwłoki. Obrazom Zgonu w formie trupa, zwłok, portretu umarłego towarzyszą obrazy wiwisekcji i "wędrówek w głąb ciała". Tradycją dla tej literaturze jest liryka barokowa, lecz również Baka, Baudelaire, Gałczyński, Tuwim, jest ona tworzona pod mocnym wpływem Kafki i egzystencjalizmu.
Człowiek jako ciało, biologia, jako dolegliwość i powolny rozkład to również temat wierszy Bursy. Piętnem okaleczenia i Zgonu w tej literaturze naznaczony jest także świat. W region literaturze zostaje wprowadzona zwyczajna, kolokwialna, szara rzeczywistość. Fascynacja chorobą, stanami depresji, obserwacja form depersonalizacji to ważne przedmioty literaturze Wojaczka. I tu również człowiek zostaje sprowadzony do ciała. Ono staje się źródłem poznania. To, co przynależne ciału - instynkt, zmysłowość, odczuwanie, seksualność, głód, pożądanie, cierpienie i rozkosz, rozkład jawią się w wierszach jako element refleksji, miara świata i sposób jego rozumienia. Egzystencja ludzka zostaje zredukowana do fizjologii ciała, do odruchów, instynktu, zadawania i odczuwania bólu, odczuwania i zaspokajania głodu, pożądania i nasycania. Sprawdzianem istnienia staje się lęk, ból i jego inna strona - rozkosz. Podobnie rzecz się ma z miłością, która zostaje sprowadzona do aktu płciowego. Obrazom przekraczającym tabu obyczajowe, erotyczne i estetyczne towarzyszy język nasycony obscenami, kolokwializmami i słownictwem potocznym.
Fascynacja chorobą i stanami depresji jest widoczna również w wierszach Białoszewskiego. Tu chociaż turpizm przejawia się w pierwszej kolejności w zainteresowaniu obiektami kalekimi, pozbawionymi swoich naturalnych funkcji, a równocześnie obiektami powszednimi, codziennymi, światem rupieci i staroci i rzeczy podręcznych. Przez mityzujący sposób widzenia rzeczywistość ta zostaje uwznioślona i włączona w sferę wartości estetycznych, a regularnie podlega także sakralizacji, zachwyt dotyczy codzienności. Komplementarna wobec tego zjawiska jest adaptacja do języka literaturze przedmiotów mowy potocznej, codziennej, niekiedy bełkotliwej, pełnej błędów, kalekiej i niegramatycznej (tomy: Obroty rzeczy, Rachunek zachciankowy, Mylne wzruszenia). W widzeniu świata jako rupieciarni Białoszewski jest bliski turpistycznemu oglądowi świata jako śmietnika w literaturze Różewicza, oglądowi, który uzupełnia obrazy stosów ciał i wysypisk i motywy somatyczne z wczesnej, powojennej liryki autora Ocalenia. Motyw trupa, rozkładającego się ciała, grobu i ludzkich zwłok jest ważny w Anatomii Rymkiewicza, poety neoklasycysty, który przedmioty turpistyczne pożytkuje w refleksji metafizycznej nad przemijaniem i śmiercią.
(Romuald Cudak)
Zobacz także: Literatura PRZEŁOMU 1956
Termin "turpizm" wprowadził do krytyki literackiej Julian Przyboś w utworze Oda do turpistów ("Przegląd Kulturalny" 1962, nr 45), zaliczając do grona pisarzy turpistów artystów poszerzających zasób tematyczny literaturze o motywy brzydoty, elementy kalekie i nieestetyczne. Oda była pamfletem. Przyboś zarzucał poetom (z wiersza i późniejszego szkicu Radość sporu można się domyślać, Iż chodzi o Różewicza, Białoszewskiego, Grochowiaka, Iredyńskiego i Kuśniewicza) nadmierny kult i niczym nie umotywowaną fascynację brzydotą, dominację tego motywu w wierszach, lecz również nieoryginalny i nietwórczy charakter samego zjawiska, epigonizm i bezrozumne naśladownictwo, powielanie starych prób epatowania odbiorcy i wstrząsania estetycznego czytelnikiem mieszczańskim.
Na wiersz Przybosia i na szkic Radość sporu odpowiedział Grochowiak artykułem Turpizm - realizm - mistycyzm ("Współczesność" 1963, nr 2). Replikował również wierszem Traktat o kazaniu Iredyński. Turpizm Grochowiaka był w istocie wystąpieniem programowym, które wskazywało na świadome wprowadzanie estetyki turpizmu do literaturze i uzasadniało rację jej bytu. Artykuł polemizował również z zarzutami Przybosia.
Grochowiak wskazywał, Iż spór o turpizm jest w istocie sporem o widzenie życia i świata i o rolę poety w tym świecie. Dokumentował, Iż sama ideologia turpistyczna nie jest kultem i fascynacją brzydotą, lecz próbą całościowego widzenia świata i życia - widzenia zarówno rzeczy wzniosłych, jak i niskich, pięknych i nieładnych. Widzenia tego, co kto wie, czy nie stanowi istoty świata - nędzy. W ten sposób turpizm miał być metodą odmitologizowania literaturze i urealnienia widzenia świata, przywrócenia literaturze tego, co głęboko ludzkie i afirmacją tego, co jest w odróżnieniu do tego, co może być albo co się jedynie zdarza. Wiersz, gdzie świat jest uzupełniony w swej całości poprzez rehabilitację zwykłego przedmiotu, gdzie człowiek jest postrzegany jako ciało, daje - zdaniem Grochowiaka - pełną wiedzę człowiekowi o świecie i o sobie samym, wiedzę ocalającą. Tak widziany i rozumiany turpizm jest wersją realizmu poetyckiego, uzasadnionego w takiej postaci poprzez ledwo miniony czas pieców krematoryjnych i doświadczeń stalinizmu.
W istocie w sporze po części rację mieli obaj adwersarze, albowiem turpizm od poczatku był zjawiskiem niejednorodnym. Przejawiał się także nieco inaczej w literaturze poszczególnych artystów, w szczególności tam, gdzie występuje niejako przygodnie.
Otóż można powiedzieć najogólniej, Iż turpizm naprawdę wyraża się w estetycznej i artystycznej postawie ostentacyjnego zainteresowania zjawiskami uchodzącymi normalnie za nieestetyczne albo także tymi, które nie leżą zwyczajnie w sferze zainteresowania dotychczasowej sztuki. To są więc motywy brzydoty, kalectwa, ułomności, nędzy, dolegliwości, Zgonu i związanego z nią rozkładu ciała, zwłok, elementów odrażających, zniszczonych, pozbawionych funkcji i porzuconych, lecz również elementów, rzeczy, stanów codziennych i powszednich. Jest także turpizm poszerzaniem kanonu estetycznego i zakresu tematów i motywów przez włączanie tych zjawisk w region literaturze.
Bywa tak, Iż istotnie w wierszach są nagromadzone motywy brzydoty. One stanowią dominantę świata poetyckiego, a piękno jest ledwo tłem wyeksponowanego pierwszego planu (przykładowym utworem jest Ikar Grochowiaka). W tych utworach dochodzi równocześnie do "przewartościowania" pojęć i "nieładne" jest odczytywane jako "piękne", a "piękne" jako "nieładne". Niemniej jednak turpizm to w pierwszej kolejności estetyka budowania napięć między brzydotą a pięknem, estetyka konstrukcji obrazu poetyckiego, gdzie to, co estetyczne i nieestetyczne współistnieje w dynamicznej dialektyce, estetyka koegzystencji rzeczy wzniosłych i niskich. W konkretnych realizacjach efekty te są uzyskiwane między innymi dzięki wprowadzeniu groteski i parodystycznego łamania konwencji.
Sztandarową realizacją założeń turpizmu, w szczególności w formie wyłożonej w szkicu Turpizm - realizm - mistycyzm, jest inicjalna liryka Grochowiaka zawarta w tomach Ballada rycerska (1956), Menuet z pogrzebaczem (1958), Rozbieranie do snu (1959) i Agresty (1963). Tematem tych wierszy jest świat i człowiek jako rzeczywistości gotowe, zastane, niezmienne, uchwycone w swoim istnieniu; to właśnie co jest w opozycji do tego, co może być albo co się zdarzy. Wartością istnienia jest jednak jego przemijalność i z tym związana zostaje obrzydliwość bytu. Człowiek jest widziany w swej cielesności. Ciało to jedyny dorobek człowieka, jedyne źródło doświadczeń i jedyna rzeczywistość. Poetyckiej obserwacji i demonstracji podlega właśnie ono - sfera dolegliwości, bólu i cierpienia, dokonujący się bez pośpiechu rozkład, zwłoki. Obrazom Zgonu w formie trupa, zwłok, portretu umarłego towarzyszą obrazy wiwisekcji i "wędrówek w głąb ciała". Tradycją dla tej literaturze jest liryka barokowa, lecz również Baka, Baudelaire, Gałczyński, Tuwim, jest ona tworzona pod mocnym wpływem Kafki i egzystencjalizmu.
Człowiek jako ciało, biologia, jako dolegliwość i powolny rozkład to również temat wierszy Bursy. Piętnem okaleczenia i Zgonu w tej literaturze naznaczony jest także świat. W region literaturze zostaje wprowadzona zwyczajna, kolokwialna, szara rzeczywistość. Fascynacja chorobą, stanami depresji, obserwacja form depersonalizacji to ważne przedmioty literaturze Wojaczka. I tu również człowiek zostaje sprowadzony do ciała. Ono staje się źródłem poznania. To, co przynależne ciału - instynkt, zmysłowość, odczuwanie, seksualność, głód, pożądanie, cierpienie i rozkosz, rozkład jawią się w wierszach jako element refleksji, miara świata i sposób jego rozumienia. Egzystencja ludzka zostaje zredukowana do fizjologii ciała, do odruchów, instynktu, zadawania i odczuwania bólu, odczuwania i zaspokajania głodu, pożądania i nasycania. Sprawdzianem istnienia staje się lęk, ból i jego inna strona - rozkosz. Podobnie rzecz się ma z miłością, która zostaje sprowadzona do aktu płciowego. Obrazom przekraczającym tabu obyczajowe, erotyczne i estetyczne towarzyszy język nasycony obscenami, kolokwializmami i słownictwem potocznym.
Fascynacja chorobą i stanami depresji jest widoczna również w wierszach Białoszewskiego. Tu chociaż turpizm przejawia się w pierwszej kolejności w zainteresowaniu obiektami kalekimi, pozbawionymi swoich naturalnych funkcji, a równocześnie obiektami powszednimi, codziennymi, światem rupieci i staroci i rzeczy podręcznych. Przez mityzujący sposób widzenia rzeczywistość ta zostaje uwznioślona i włączona w sferę wartości estetycznych, a regularnie podlega także sakralizacji, zachwyt dotyczy codzienności. Komplementarna wobec tego zjawiska jest adaptacja do języka literaturze przedmiotów mowy potocznej, codziennej, niekiedy bełkotliwej, pełnej błędów, kalekiej i niegramatycznej (tomy: Obroty rzeczy, Rachunek zachciankowy, Mylne wzruszenia). W widzeniu świata jako rupieciarni Białoszewski jest bliski turpistycznemu oglądowi świata jako śmietnika w literaturze Różewicza, oglądowi, który uzupełnia obrazy stosów ciał i wysypisk i motywy somatyczne z wczesnej, powojennej liryki autora Ocalenia. Motyw trupa, rozkładającego się ciała, grobu i ludzkich zwłok jest ważny w Anatomii Rymkiewicza, poety neoklasycysty, który przedmioty turpistyczne pożytkuje w refleksji metafizycznej nad przemijaniem i śmiercią.
(Romuald Cudak)
Zobacz także: Literatura PRZEŁOMU 1956
- Co znaczy TEATR:
- Porównanie które mimo rozmiaru strat ruszyło zaraz po zakończeniu wojny, w roku 1947 zdaje się nabierać pewnej stabilizacji. Wydarzeniem nie tylko artystycznym staje się ogólnopolski Festiwal Szekspirowski turpizm co znaczy.
- Krzyżówka TRADYCJA LITERACKA:
- Dlaczego 1918 r., w nowej sytuacji socjalnej i estetycznej, musiała określić się nie tylko wobec powstających dopiero (niejednokrotnie w sposób żywiołowy) propozycji artystycznych, ale również wobec zastanego turpizm krzyżówka.
- Co to jest TWÓRCZOŚĆ ADOLFA DYGASIŃSKIEGO:
- Jak lepiej polskich naturalistów zalicza się majątek literacki Adolfa Dygasińskiego (1839-1902), którą Henryk Markiewicz ustala jako spontaniczną, literacka niemal samorodną, czerpiącą ze źródeł wspomnieniowych turpizm co to jest.
- Słownik TRAGEDIA:
- Kiedy klasycyzmu i w rozważaniach poświęconych koncepcji teatru tragedię plasowano bardzo wysoko (nawet wyżej niż epopeję). Oświeceniowa teoria owego gatunku nawiązywała do tradycji antyku (raczej Poetyki turpizm słownik.
- Czym jest TEKA STAŃCZYKA:
- Od czego zależy Krakowie ukazywało się czasopismo Przegląd Polski . Linię tego pisma w owym czasie można określić jako lewicę konserwatywną . Start działalności gazety należy wiązać z polemiką, którą wobec młodych turpizm czym jest.
Czym jest turpizm znaczenie w Motywy literatura T .
