Co znaczy POEZJA ROMANTYCZNEGO PRZEŁOMU:
Wybuch i upadek stworzenia listopadowego wywołał w poezji polskiego romantyzmu przełom o podwójnym charakterze. Po pierwsze, odtąd wymienia się struktura życia literackiego, gdyż twórczość rozpoczyna trwale dzielić się na krajową (dzieła pisarzy pozostałych w państwie po upadku stworzenia, również późniejsza twórczość literatów reprezentujących pokolenia młodsze od "belwederczyków") i emigracyjną (dzieła polistopadowych uchodźców). Poezja krajowa i emigracyjna rozwijają się w innych uwarunkowaniach i mają inny charakter. Po drugie, z wydarzeń lat 1830-31 wynika przełom światopoglądowy, który zaważył na kształcie dzieł emigracyjnych - czas tych wydarzeń stanowi więc datę orientacyjną, wyznaczającą okres pojawienia się nowych idei (w szczególności w historiozofii) i nowych tendencji w literaturze.
Romantyzm przedlistopadowy formułował tezę o niemożności poznania świata w sposób systemowy i kompletny. Ilustracji tej tezy służyła w dziełach kompozycja fragmentaryczna, stwarzająca wizję "rozczłonkowanego", niezbornego obrazu świata, a również ludzkiego losu - niezrozumiałego, toczącego się niezgodnie z planami i zamiarami bohatera, wreszcie odmienianego poprzez świat i innych ludzi. Wszelakie mechanizmy, prawa i normy, wszelakie "punkty orientacyjne" w świecie zostały podane w niepewność, opatrzone znakiem zapytania. To świat bez gotowych reguł, zarówno poruszania się w nim, jak i postępowania. Na przywołujące Gustawa do porządku pytanie księdza w IV części Dziadów Adama Mickiewicza: "Znasz ty Ewangeliją?", udręczony bohater odpowiada pytaniem: "A znasz ty nieszczęście?" Nie ma gdyż uniwersalnego mechanizmu wartości, jednoznacznej normy moralnej, choćby wywiedzionej z powszechnie wyznawanej religii i jej świętych ksiąg. Motywy ściśle chrześcijańskie pojawiają się zresztą w poezji tego okresu rzadko.
Bohater tej literatury to zbrodniarz, mściciel, człowiek podstępny. Jego postępowanie nie daje się mimo to jednoznacznie potępić ani nawet osądzić. Punktem wyjścia w jego biografii jest sielanka, którą ktoś albo coś zniszczyło. Bohater nie może jej odbudować - harmonijne włączenie jednostki w organizm socjalny, co proponowało oświecenie, przestało być możliwe, skoro społeczeństwo odrzuciło i skrzywdziło indywidualność. Ta ostatnia pozostaje od tego momentu we władaniu emocji: rozpaczy i żądzy zemsty. Jej zbrodniczość zyskuje umotywowanie i, co najmniej częściowe, usprawiedliwienie, a jej działania, aczkolwiek potępiane z perspektywy chrześcijańskiej, są regularnie prezentowane jako jedyna możliwa reakcja w obronie honoru, wywiedzionego z etyki rycerskiej.
Nie uwalnia jej to jednak od moralnych dylematów. Przeciwnie, człowiek w tej poezji pozostaje w stanie permanentnego konfliktu sumienia. Jest gdyż postawiony w wypadku tragicznego wyboru: z jednej strony - bierność postrzegana jako hańba i usankcjonowanie niesprawiedliwości, z drugiej - aktywność sprowadzająca się do zemsty i innych nieetycznych działań. I. Opacki pisze o rozpięciu człowieka "pomiędzy ´ewangeliją´, powszechnym przepisem etycznym - i pomiędzy ´nieszczęściem´, jednostkowym, konkretnym uwikłaniem w świat". Wobec takiego rozdarcia romantycy opowiadają się raczej po stronie człowieka niż mechanizmu norm.
Romantyzm polistopadowy powróci do systemowej wizji świata. Będzie to jednak mechanizm religijny, a nie przyrodniczy, jak w oświeceniu. Refleksja nad upadkiem stworzenia prowadzi wielu pisarzy emigrantów do przekonania, Iż klęska Polaków była częścią Bożego planu. Ten plan jest właśnie systemem, który tłumaczy świat, a w szczególności prawa historii. Dlatego należy go poznać i w zgodzie z nim objaśniać rzeczywistość. Tak rodzi się mesjanizm - przekonanie, że Polacy są narodem wybranym, który zginął dla zbawienia świata, by później zmartwychwstać i świat odrodzić. W poezji pojawiają się regularnie, prawie nieobecne dotąd motywy sielskie i ewangeliczne. Romantycy widzą w Ewangelii odpowiedź na narodowe "nieszczęście". Jest ona gdyż przecież "radosną nowiną", nadzieją zmartwychwstania, jak chcieli poeci, również narodowego. Dokonuje się, wedle słów I. Opackiego, "ewangelizacja nieszczęścia". Takie systemowe "wyjaśnienie świata" jest widoczne w pierwszej kolejności w dramacie romantycznym, przedstawiającym świat na podobieństwo średniowiecznych moralitetów - jako arenę walki dobra ze złem, Boga z szatanem. Wydarzenia historyczne, osobiste i narodowe nieszczęścia wpisują się w tę religijną perspektywę i zyskują sedno. Podobny, chrześcijański sedno może zyskać polityka i wszelakie ludzkie działania lub jako właściwe z bożym planem, lub mu przeciwne, czyli w istocie "nieboskie", szatańskie.
O ile o romantyzmie przedlistopadowym można powiedzieć, że był antropocentryczny, skupiony na człowieku i świecie doczesnym, to po 1830 r. pkt. ciężkości przesuwa się w stronę zaświatów. Podmiotem lirycznym wierszy regularnie staje się duch, ktoś przemawiający z zaświatowej perspektywy, umiejący ogarniać spojrzeniem "ten" i "tamten" świat. Romantyczna fascynacja zaświatami przybierała przedtem (np. w balladach) kształt bliski wyobrażeniom ludowym: "tamten świat" ukazywano na podobieństwo "tego", upiory i zjawy miały bardzo materialny i w swojej istocie ziemski charakter. Teraz zaakcentowano odmienny i niezrozumiały kształt zaświatów i pozaracjonalnych fenomenów. Specjalne zainteresowanie budzą zjawiska na granicy dwu światów i momenty przejścia w zaświaty. Dopiero gdyż zaświatowa perspektywa pozwala zrozumieć zło i niesprawiedliwość świata, a wczesnoromantyczne zastrzeżenia i pytania pozwala zastąpić charakterystycznym dla dojrzałego romantyzmu religijnym systemem.
(Maciej Szargot)
Zobacz także: BOHATER ROMANTYCZNY, BÓG W Poezji, DRAMAT ROMANTYCZNY, DZIADÓW CZĘŚCI II, IV i III, EMIGRACJA, EWANGELIA, HISTORIOZOFIA, MESJANIZM, Literatura ROMANTYZMU KRAJOWEGO, Stworzenie LISTOPADOWE, ROMANTYZM - TERMINOLOGIA I PERIODYZACJA
Romantyzm przedlistopadowy formułował tezę o niemożności poznania świata w sposób systemowy i kompletny. Ilustracji tej tezy służyła w dziełach kompozycja fragmentaryczna, stwarzająca wizję "rozczłonkowanego", niezbornego obrazu świata, a również ludzkiego losu - niezrozumiałego, toczącego się niezgodnie z planami i zamiarami bohatera, wreszcie odmienianego poprzez świat i innych ludzi. Wszelakie mechanizmy, prawa i normy, wszelakie "punkty orientacyjne" w świecie zostały podane w niepewność, opatrzone znakiem zapytania. To świat bez gotowych reguł, zarówno poruszania się w nim, jak i postępowania. Na przywołujące Gustawa do porządku pytanie księdza w IV części Dziadów Adama Mickiewicza: "Znasz ty Ewangeliją?", udręczony bohater odpowiada pytaniem: "A znasz ty nieszczęście?" Nie ma gdyż uniwersalnego mechanizmu wartości, jednoznacznej normy moralnej, choćby wywiedzionej z powszechnie wyznawanej religii i jej świętych ksiąg. Motywy ściśle chrześcijańskie pojawiają się zresztą w poezji tego okresu rzadko.
Bohater tej literatury to zbrodniarz, mściciel, człowiek podstępny. Jego postępowanie nie daje się mimo to jednoznacznie potępić ani nawet osądzić. Punktem wyjścia w jego biografii jest sielanka, którą ktoś albo coś zniszczyło. Bohater nie może jej odbudować - harmonijne włączenie jednostki w organizm socjalny, co proponowało oświecenie, przestało być możliwe, skoro społeczeństwo odrzuciło i skrzywdziło indywidualność. Ta ostatnia pozostaje od tego momentu we władaniu emocji: rozpaczy i żądzy zemsty. Jej zbrodniczość zyskuje umotywowanie i, co najmniej częściowe, usprawiedliwienie, a jej działania, aczkolwiek potępiane z perspektywy chrześcijańskiej, są regularnie prezentowane jako jedyna możliwa reakcja w obronie honoru, wywiedzionego z etyki rycerskiej.
Nie uwalnia jej to jednak od moralnych dylematów. Przeciwnie, człowiek w tej poezji pozostaje w stanie permanentnego konfliktu sumienia. Jest gdyż postawiony w wypadku tragicznego wyboru: z jednej strony - bierność postrzegana jako hańba i usankcjonowanie niesprawiedliwości, z drugiej - aktywność sprowadzająca się do zemsty i innych nieetycznych działań. I. Opacki pisze o rozpięciu człowieka "pomiędzy ´ewangeliją´, powszechnym przepisem etycznym - i pomiędzy ´nieszczęściem´, jednostkowym, konkretnym uwikłaniem w świat". Wobec takiego rozdarcia romantycy opowiadają się raczej po stronie człowieka niż mechanizmu norm.
Romantyzm polistopadowy powróci do systemowej wizji świata. Będzie to jednak mechanizm religijny, a nie przyrodniczy, jak w oświeceniu. Refleksja nad upadkiem stworzenia prowadzi wielu pisarzy emigrantów do przekonania, Iż klęska Polaków była częścią Bożego planu. Ten plan jest właśnie systemem, który tłumaczy świat, a w szczególności prawa historii. Dlatego należy go poznać i w zgodzie z nim objaśniać rzeczywistość. Tak rodzi się mesjanizm - przekonanie, że Polacy są narodem wybranym, który zginął dla zbawienia świata, by później zmartwychwstać i świat odrodzić. W poezji pojawiają się regularnie, prawie nieobecne dotąd motywy sielskie i ewangeliczne. Romantycy widzą w Ewangelii odpowiedź na narodowe "nieszczęście". Jest ona gdyż przecież "radosną nowiną", nadzieją zmartwychwstania, jak chcieli poeci, również narodowego. Dokonuje się, wedle słów I. Opackiego, "ewangelizacja nieszczęścia". Takie systemowe "wyjaśnienie świata" jest widoczne w pierwszej kolejności w dramacie romantycznym, przedstawiającym świat na podobieństwo średniowiecznych moralitetów - jako arenę walki dobra ze złem, Boga z szatanem. Wydarzenia historyczne, osobiste i narodowe nieszczęścia wpisują się w tę religijną perspektywę i zyskują sedno. Podobny, chrześcijański sedno może zyskać polityka i wszelakie ludzkie działania lub jako właściwe z bożym planem, lub mu przeciwne, czyli w istocie "nieboskie", szatańskie.
O ile o romantyzmie przedlistopadowym można powiedzieć, że był antropocentryczny, skupiony na człowieku i świecie doczesnym, to po 1830 r. pkt. ciężkości przesuwa się w stronę zaświatów. Podmiotem lirycznym wierszy regularnie staje się duch, ktoś przemawiający z zaświatowej perspektywy, umiejący ogarniać spojrzeniem "ten" i "tamten" świat. Romantyczna fascynacja zaświatami przybierała przedtem (np. w balladach) kształt bliski wyobrażeniom ludowym: "tamten świat" ukazywano na podobieństwo "tego", upiory i zjawy miały bardzo materialny i w swojej istocie ziemski charakter. Teraz zaakcentowano odmienny i niezrozumiały kształt zaświatów i pozaracjonalnych fenomenów. Specjalne zainteresowanie budzą zjawiska na granicy dwu światów i momenty przejścia w zaświaty. Dopiero gdyż zaświatowa perspektywa pozwala zrozumieć zło i niesprawiedliwość świata, a wczesnoromantyczne zastrzeżenia i pytania pozwala zastąpić charakterystycznym dla dojrzałego romantyzmu religijnym systemem.
(Maciej Szargot)
Zobacz także: BOHATER ROMANTYCZNY, BÓG W Poezji, DRAMAT ROMANTYCZNY, DZIADÓW CZĘŚCI II, IV i III, EMIGRACJA, EWANGELIA, HISTORIOZOFIA, MESJANIZM, Literatura ROMANTYZMU KRAJOWEGO, Stworzenie LISTOPADOWE, ROMANTYZM - TERMINOLOGIA I PERIODYZACJA
- Co znaczy POTOCKI JAN (1761-1815):
- Porównanie jednego z najznaczniejszych rodów arystokratycznych w Rzeczypospolitej szlacheckiej. Syn Józefa, krajczego koronnego, i Anny Teresy z Ossolińskich, znanej w europejskich kręgach towarzyskich. W wieku poezja romantycznego przełomu co znaczy.
- Krzyżówka POEZJA FILOMATÓW I FILARETÓW:
- Dlaczego Wilnie, w najwcześniejszym okresie formowania się polskiego romantyzmu, w kręgu przyjaciół, którzy zrazu zorganizowali się w tajnym Towarzystwie Filomatów (na wzór Warszawskiego Towarzystwa poezja romantycznego przełomu krzyżówka.
- Co to jest POEZJA SKAMANDRYCKICH SATELITÓW:
- Jak lepiej ogromnej piątki Skamandra z ekipą związani byli poeci drukujący na łamach Skamandra i informacje Literackich . Związek ten daje się określić w dwojaki sposób: jako towarzyski i poetycki poezja romantycznego przełomu co to jest.
- Słownik POEZJA LINGWISTYCZNA:
- Kiedy lingwistyczna to jedna z głownych orientacji w polskiej literaturze powojennej. Literatura lingwistyczna rodziła się na przełomie lat 50. i 60. Wyodrębnił ją, scharakteryzował i nazwał Janusz poezja romantycznego przełomu słownik.
- Czym jest POEZJA LEŚMIANA:
- Od czego zależy należy do czołowych klasyków literaturze polskiej. Jego twórczość poetycka, odosobniona i w zasadzie niedoceniana w okresie powstawania, jest bezsprzecznie fenomenem w literaturze polskiej XX w. Jest poezja romantycznego przełomu czym jest.
Czym jest poezja romantycznego przełomu znaczenie w Motywy literatura P .
