Co znaczy POEZJA MIŁOSZA:
Po podjęciu w 1951 r. decyzji o pozostaniu na emigracji we Francji, Czesław Miłosz nawiązał współpracę z paryskim miesięcznikiem "Kultura" i działającym przy nim Instytutem Literackim. Do 1989 r. publikował w nim wszystkie własne książki. W czasie pobytu we Francji (do 1960 r., kiedy pisarz przeniósł się do USA) wydał tam dwa tomy poetyckie - Światło dzienne i Traktat poetycki. W trakcie pobytu w Berkeley (USA) opublikował następujące tomy wierszy: Władca Popiel i inne wiersze, Gucio zaczarowany, Miasto bez imienia, Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada, Hymn o perle, Nieobjęta ziemia, Kroniki, Dalsze okolice i Na brzegu rzeki. Za własną twórczość poetycką Miłosz uhonorowany był różnymi nagrodami literackimi - międzynarodowymi, emigracyjnymi i krajowymi, w 1980 r. został laureatem literackiej Nagrody Nobla. Wg powszechnej oceny jest najwybitniejszym pisarzem j. polskiego w XX w.
Ewolucja powojennej literaturze Miłosza, zapowiadana już tomem Ocalenie (1945), polegała (na poziomie języka poetyckiego) na stopniowym odchodzeniu od poetyki awangardowej na rzecz coraz silniejszych związków z różnorodną tradycją polskiego języka poetyckiego - barokową i oświeceniową - "przedromantyczną". Zaś na poziomie idei była kontynuacją i rozwinięciem problematyki zapowiedzianej już w debiutanckich tomach - Poemacie o czasie zastygłym (1933) i Trzech zimach (1936) - raczej dotyczącej relacji człowieka do historii i stosunku pomiędzy człowiekiem a naturą. Od tomów wydanych w latach 60. coraz istotniejszego znaczenia w wierszach Miłosza nabierają także wątki: autobiograficzny i autotematyczny. W pochodzącym z Miasta bez imienia wierszu Ars poetica? ów wątek autotematyczny i "poszukujący" relacja Miłosza do języka i formy poetyckiej określony został w następujący sposób: "Zawsze tęskniłem do formy bardziej pojemnej, / która nie byłaby zanadto literaturą ani zanadto prozą." Spełnieniem tej tęsknoty zdają się być wszystkie potem opublikowane tomy poetyckie autora Trzech zim, coraz bardziej pod względem kompozycji odchodzące od tradycyjnej formuły składania tomu poetyckiego, w coraz większym stopniu stające się poetyckimi "brulionami" zawierającymi - w okolicy nowych wierszy - fragmenty prozy, notatki na marginesie bieżącej lektury, fragmenty wspomnień, a również cudze utwory. W taki także sposób skomponowany jest - uchodzący za najwybitniejsze w dorobku Miłosza dokonanie poetyckie - poemat Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada, nawiązujący równocześnie do tradycji romantycznego poematu dygresyjnego i barokowego silva rerum.
Historiozofia Miłosza ewoluowała od międzywojennego katastrofizmu, przez okupacyjną poezję "spełnionej apokalipsy", do eschatologii emigracyjnych tomów (gł. Miasto bez imienia, Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada i Dla Heraklita z tomu Kroniki). Fascynacja relacją pomiędzy człowiekiem a naturą miała własne skutki w języku poetyckim (niezwykła wrażliwość Miłosza na szczegół, konkret). Zaś przypadek wyobcowania i osamotnienia pisarza związana z jego emigracją wpłynęła na obecność w jego twórczości wielu odmian toposu arkadyjskiego i na czynny relacja do polskiej tradycji literackiej - szczególnie na radykalnie dokonaną rewizję tradycji romantycznej - i literackiej polszczyzny. Wszystkie te przedmioty ukształtowały wyobraźnię poetycką Miłosza, gdzie konkretność przeciwstawiona jest dążeniu do uniwersalnego abstraktu, "tu i teraz" poetyckiego bohatera - dziejowej perspektywie, widzenie świata w skali mikro (jedną z ulubionych figur poetyckich Miłosza jest opis świata z perspektywy owadziej, na przykład Gucio zaczarowany, Pamiętnik naturalisty z Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada) przeciwstawione perspektywie oglądu świata z lotu ptaka.
Kolejnym elementem wyróżniającym poezję Miłosza jest silna obecność w jego wierszach motywu epifanii (= nagłego objawienia, olśnienia). Jest on widoczny już w wierszach napisanych w momencie międzywojennym (na przykład w Opowieści, Pieśni, Powolnej rzece), jego frekwencja wzrasta w liryce okupacyjnej zebranej w tomie pt. Ocalenie, zaś w utworach stworzonych w latach 70. (szczególnie w poemacie Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada) wyraźnie już dominuje. Tę skłonność do epifanii daje się wyjaśnić przez rekonstrukcję Miłoszowego światopoglądu. Jego podstawą jest przekonanie, Iż jedyną drogą poznania ogólnych praw rządzących: historią, naturą, losem jednostkowym człowieka, dziejami zbiorowości, kulturą jest obserwacja tego, co nadzwyczajne, jednokrotne, objawiające się poprzez chwilę, Iż w momentalnym olśnieniu gestem, "nieważnym" detalem krajobrazu czy stroju, momentalnym doznaniu szczęścia, miłości, rozkoszy, bólu, trwogi, można odczytać ogólne reguły rządzące światem. Skutki takiego światoobrazu dla języka poetyckiego są głębokie i różnorodne. J. Błoński nazwał poezję Miłosza "antysymboliczną", ponieważ jego skłonność do operowania szczegółem, jednokrotnym konkretem; wiara w to, Iż poetyckie to jest, co unikalne; stoi w jawnej opozycji z programem sztuki symbolistycznej, wg którego konkret podporządkowany był zagadkom wszechbytu, reprezentantem porządku świata czy archetypem. W czasie gdy istotą konkretu jest jego ulotność, jednorazowość, wyłączność i niepowtarzalność. Rolą literaturze jest - zdaje się mówić "emigracyjny" Miłosz - rejestrowanie owych momentalnych olśnień, jak w pochodzącym z 1953 r. wierszu Notatnik: Bon nad Lemanem: "A kto w tym, co jest / Znajduje spokój, ład i okres wieczny / Mija bez śladu. Godzisz się co jest / Niszczyć i z ruchu podjąć okres wieczny / Jak blask na wodach czarnej rzeki? Tak." Miłosz jest więc pisarzem metonimii - jego ulubione figury poetyckie oparte są na synekdosze, pars pro toto, rzadko operuje on metaforą i porównaniem. Bliższy jest postulatowi lapidarności języka poetyckiego, jaki daje się wywieść z tradycji XX wiecznych awangard literackich i tradycji klasycznej, niż kwiecistości i ozdobności rodem z baroku czy modernizmu.
Tę obserwację potwierdza także przegląd ulubionych poprzez autora Trzech zim literackich gatunków i odwołań do tradycji wersyfikacji polskiej. Znowu korzenie tkwią w klasycyzmie.
Miłosz jest pierwszym pisarzem, który na taką skalę dokonał w literaturze polskiej rewizji tradycji romantycznej (na terenie prozy dzieła tego dokonał W. Gombrowicz), a dokładniej - rewizji romantycznego pojmowania literaturze i jej roli, jaka w poezji polskiej dominowała poprzez powyżej sto lat. Odrzucenie modelu romantycznego oznaczało przywrócenie literaturze modelu dyskursu dominującego w okresach przedromantycznych. Pisarz wyzwolony z romantycznej tradycji odzyskuje w twórczości Miłosza umiejętność ścisłego, logicznego rozumowania (= dyskursu) w tworzeniu literaturze i prawo do "bezpośredniości" - identyfikowania albo oddzielania podmiotu lirycznego od autora (Miłosz wciąż oscyluje między liryką skrajnie autobiograficzną a liryką maski).
Twórczość emigracyjna Miłosza - mimo wielkich trudności w docieraniu do czytelnika krajowego w momencie od 1951 do 1980 r. - wywarła ogromny wpływ na kierunki rozwoju polskiej literaturze współczesnej. Miłoszowy patronat wydaje się oczywisty odnosząc się do programu współczesnego klasycyzmu formułowanego i realizowanego poprzez J.M. Rymkiewicza. Bliskie Miłoszowi są także pasje stylizatorskie w twórczości S. Grochowiaka, J. Harasymowicza czy E. Brylla. Autor Traktatu poetyckiego przeciwstawia się romantycznemu pojmowaniu poety i literaturze, lecz także paradoksalnie przywraca literaturze i poecie - dzięki uzyskanemu autorytetowi moralnemu i politycznemu i niekwestionowanej charyzmie mędrca - ich wysoki status socjalny.
(Józef Olejniczak)
Zobacz także: MOJA WIERNA MOWO MIŁOSZA; SROCZOŚĆ MIŁOSZA
Ewolucja powojennej literaturze Miłosza, zapowiadana już tomem Ocalenie (1945), polegała (na poziomie języka poetyckiego) na stopniowym odchodzeniu od poetyki awangardowej na rzecz coraz silniejszych związków z różnorodną tradycją polskiego języka poetyckiego - barokową i oświeceniową - "przedromantyczną". Zaś na poziomie idei była kontynuacją i rozwinięciem problematyki zapowiedzianej już w debiutanckich tomach - Poemacie o czasie zastygłym (1933) i Trzech zimach (1936) - raczej dotyczącej relacji człowieka do historii i stosunku pomiędzy człowiekiem a naturą. Od tomów wydanych w latach 60. coraz istotniejszego znaczenia w wierszach Miłosza nabierają także wątki: autobiograficzny i autotematyczny. W pochodzącym z Miasta bez imienia wierszu Ars poetica? ów wątek autotematyczny i "poszukujący" relacja Miłosza do języka i formy poetyckiej określony został w następujący sposób: "Zawsze tęskniłem do formy bardziej pojemnej, / która nie byłaby zanadto literaturą ani zanadto prozą." Spełnieniem tej tęsknoty zdają się być wszystkie potem opublikowane tomy poetyckie autora Trzech zim, coraz bardziej pod względem kompozycji odchodzące od tradycyjnej formuły składania tomu poetyckiego, w coraz większym stopniu stające się poetyckimi "brulionami" zawierającymi - w okolicy nowych wierszy - fragmenty prozy, notatki na marginesie bieżącej lektury, fragmenty wspomnień, a również cudze utwory. W taki także sposób skomponowany jest - uchodzący za najwybitniejsze w dorobku Miłosza dokonanie poetyckie - poemat Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada, nawiązujący równocześnie do tradycji romantycznego poematu dygresyjnego i barokowego silva rerum.
Historiozofia Miłosza ewoluowała od międzywojennego katastrofizmu, przez okupacyjną poezję "spełnionej apokalipsy", do eschatologii emigracyjnych tomów (gł. Miasto bez imienia, Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada i Dla Heraklita z tomu Kroniki). Fascynacja relacją pomiędzy człowiekiem a naturą miała własne skutki w języku poetyckim (niezwykła wrażliwość Miłosza na szczegół, konkret). Zaś przypadek wyobcowania i osamotnienia pisarza związana z jego emigracją wpłynęła na obecność w jego twórczości wielu odmian toposu arkadyjskiego i na czynny relacja do polskiej tradycji literackiej - szczególnie na radykalnie dokonaną rewizję tradycji romantycznej - i literackiej polszczyzny. Wszystkie te przedmioty ukształtowały wyobraźnię poetycką Miłosza, gdzie konkretność przeciwstawiona jest dążeniu do uniwersalnego abstraktu, "tu i teraz" poetyckiego bohatera - dziejowej perspektywie, widzenie świata w skali mikro (jedną z ulubionych figur poetyckich Miłosza jest opis świata z perspektywy owadziej, na przykład Gucio zaczarowany, Pamiętnik naturalisty z Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada) przeciwstawione perspektywie oglądu świata z lotu ptaka.
Kolejnym elementem wyróżniającym poezję Miłosza jest silna obecność w jego wierszach motywu epifanii (= nagłego objawienia, olśnienia). Jest on widoczny już w wierszach napisanych w momencie międzywojennym (na przykład w Opowieści, Pieśni, Powolnej rzece), jego frekwencja wzrasta w liryce okupacyjnej zebranej w tomie pt. Ocalenie, zaś w utworach stworzonych w latach 70. (szczególnie w poemacie Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada) wyraźnie już dominuje. Tę skłonność do epifanii daje się wyjaśnić przez rekonstrukcję Miłoszowego światopoglądu. Jego podstawą jest przekonanie, Iż jedyną drogą poznania ogólnych praw rządzących: historią, naturą, losem jednostkowym człowieka, dziejami zbiorowości, kulturą jest obserwacja tego, co nadzwyczajne, jednokrotne, objawiające się poprzez chwilę, Iż w momentalnym olśnieniu gestem, "nieważnym" detalem krajobrazu czy stroju, momentalnym doznaniu szczęścia, miłości, rozkoszy, bólu, trwogi, można odczytać ogólne reguły rządzące światem. Skutki takiego światoobrazu dla języka poetyckiego są głębokie i różnorodne. J. Błoński nazwał poezję Miłosza "antysymboliczną", ponieważ jego skłonność do operowania szczegółem, jednokrotnym konkretem; wiara w to, Iż poetyckie to jest, co unikalne; stoi w jawnej opozycji z programem sztuki symbolistycznej, wg którego konkret podporządkowany był zagadkom wszechbytu, reprezentantem porządku świata czy archetypem. W czasie gdy istotą konkretu jest jego ulotność, jednorazowość, wyłączność i niepowtarzalność. Rolą literaturze jest - zdaje się mówić "emigracyjny" Miłosz - rejestrowanie owych momentalnych olśnień, jak w pochodzącym z 1953 r. wierszu Notatnik: Bon nad Lemanem: "A kto w tym, co jest / Znajduje spokój, ład i okres wieczny / Mija bez śladu. Godzisz się co jest / Niszczyć i z ruchu podjąć okres wieczny / Jak blask na wodach czarnej rzeki? Tak." Miłosz jest więc pisarzem metonimii - jego ulubione figury poetyckie oparte są na synekdosze, pars pro toto, rzadko operuje on metaforą i porównaniem. Bliższy jest postulatowi lapidarności języka poetyckiego, jaki daje się wywieść z tradycji XX wiecznych awangard literackich i tradycji klasycznej, niż kwiecistości i ozdobności rodem z baroku czy modernizmu.
Tę obserwację potwierdza także przegląd ulubionych poprzez autora Trzech zim literackich gatunków i odwołań do tradycji wersyfikacji polskiej. Znowu korzenie tkwią w klasycyzmie.
Miłosz jest pierwszym pisarzem, który na taką skalę dokonał w literaturze polskiej rewizji tradycji romantycznej (na terenie prozy dzieła tego dokonał W. Gombrowicz), a dokładniej - rewizji romantycznego pojmowania literaturze i jej roli, jaka w poezji polskiej dominowała poprzez powyżej sto lat. Odrzucenie modelu romantycznego oznaczało przywrócenie literaturze modelu dyskursu dominującego w okresach przedromantycznych. Pisarz wyzwolony z romantycznej tradycji odzyskuje w twórczości Miłosza umiejętność ścisłego, logicznego rozumowania (= dyskursu) w tworzeniu literaturze i prawo do "bezpośredniości" - identyfikowania albo oddzielania podmiotu lirycznego od autora (Miłosz wciąż oscyluje między liryką skrajnie autobiograficzną a liryką maski).
Twórczość emigracyjna Miłosza - mimo wielkich trudności w docieraniu do czytelnika krajowego w momencie od 1951 do 1980 r. - wywarła ogromny wpływ na kierunki rozwoju polskiej literaturze współczesnej. Miłoszowy patronat wydaje się oczywisty odnosząc się do programu współczesnego klasycyzmu formułowanego i realizowanego poprzez J.M. Rymkiewicza. Bliskie Miłoszowi są także pasje stylizatorskie w twórczości S. Grochowiaka, J. Harasymowicza czy E. Brylla. Autor Traktatu poetyckiego przeciwstawia się romantycznemu pojmowaniu poety i literaturze, lecz także paradoksalnie przywraca literaturze i poecie - dzięki uzyskanemu autorytetowi moralnemu i politycznemu i niekwestionowanej charyzmie mędrca - ich wysoki status socjalny.
(Józef Olejniczak)
Zobacz także: MOJA WIERNA MOWO MIŁOSZA; SROCZOŚĆ MIŁOSZA
- Co znaczy POETYCKA REFLEKSJA EGZYSTENCJALNA:
- Porównanie uporządkować zjawiska poetyckie ostatnich lat, Edward Balcerzan zaproponował w szkicu Ubytki, przedłużenia, trójkąty ujęcie lirycznych doświadczeń ostatnich lat w dwie konfiguracje: metafizyka poezja miłosza co znaczy.
- Krzyżówka POEZJA KOBIECA:
- Dlaczego żeńska budzi nieufność na skutek niechlubnej aury, jaką wytworzyły stereotypowe epitety, przyznawane pisarstwu kobiecemu. Określane zazwyczaj jako dekoracyjne paplanie, opisywane dzięki różnych poezja miłosza krzyżówka.
- Co to jest POETKI MŁODEJ POLSKI:
- Jak lepiej poetyzujących - legion, tyle ich bodaj, co pianistek domowych - zauważył Wilhelm Feldman w jednym z inicjalnych podsumowań dorobku młodopolskiej literaturze (1985: 186). Po okresie pozytywistycznej poezja miłosza co to jest.
- Słownik POWIEŚCI I OPOWIADANIA ŻEROMSKIEGO:
- Kiedy opowiadaniami publikowanymi od 1890 r. w Głosie . Te pierwsze teksty to: Po Sedanie, Złe przeczucie, Pokusa, Cokolwiek się zdarzy, niech uderza we mnie, Ananke, Zapomnienie, Siłaczka. Wyrastały one poezja miłosza słownik.
- Czym jest PAN COGITO HERBERTA:
- Od czego zależy Myślę, bohater liryczny (zobacz) literaturze Zbigniewa Herberta, w pierwszej kolejności tomiku Pan Cogito (1974), gdzie został powołany do życia, określił swój rodowód, życiorys i światopogląd; lecz poezja miłosza czym jest.
Czym jest poezja miłosza znaczenie w Motywy literatura P .
