Co znaczy PERIODYZACJA:
Przyjmuje się zwykle, Iż epoka renesansu w dziejach kultury trwała w Italii od wieku XIV do początku wieku XVI (historycy przyjmują tu jako datę końcową rok 1527, tak zwany Sacco di Roma, kiedy to nastąpiło zdobycie i zniszczenie Rzymu poprzez niemiecko hiszpańskie wojska cesarza Karola V walczące między innymi z papieżem Klemensem VII i miastami włoskimi).
Tak zwany renesans północny, a więc renesans w państwach na północ od Alp, trwał zdaniem większości historyków od końca XV w. do końca wieku XVI, aczkolwiek nieraz nawet - na przykład w razie Polski - przedłuża się ten moment aż do początków XVII w., kiedy tendencje renesansowe zanikały już w zetknięciu z tendencjami manierystycznymi i barokowymi w poezji, sztukach plastycznych i architekturze. Definicja "renesansu północnego" (pisał o nim u nas Andrzej Borowski) kształtowało się etapowo w historiografii już od czasów, gdy Niemcy, Francuzi, Anglicy, Polacy czy Niderlandczycy - a więc "północni barbarzyńcy" - kształtowali swoje definicje kulturalne w opozycji do ośrodka południowego, śródziemnomorskiego. Na postęp świadomości ideologicznej renesansu północnego miały wpływ reformy religijne owych czasów - protestancka, a w dalszym ciągu katolicka, które rodziły się wtedy, gdy we Włoszech renesans znajdował się w fazie schyłkowej, a na północy Europy, w tym w Polsce, wręcz przeciwnie - wystąpienie Marcina Lutra wiąże się z początkową fazą dominacji tendencji renesansowych w kulturze.
Pośród propozycji periodyzacji literatury polskiego renesansu w najwyższym stopniu przekonująca i najlepiej udokumentowana jest ta, którą przestawił w swoich pracach Janusz Pelc. Odznacza on tutaj pięć okresów - po pierwsze "początki renesansowego humanizmu w Polsce" (od połowy XV w. do około 1510 r.), które można aby także określić jako prerenesans, w szczególności Iż w XV wiecznej Polsce wzajemnie przeplatały się inicjalne wpływy renesansu włoskiego ze średniowiecznym jeszcze humanizmem (o czym pisał Stefan Zabłocki). Początki renesansowego humanizmu to w pierwszej kolejności moment popularności humanistycznych nowinek w Akademii Krakowskiej w 2. połowie XV w. Powstają wówczas także - w okolicy pierwszych przykładów humanistycznej literaturze nowołacińskiej tworzonej poprzez cudzoziemców (Celtisa i Kallimacha) - kunsztowne oracje polskich dostojników państwowych (Jan z Ludziska, Jan Ostroróg), a humaniści skupieni w Sodalitas Litteraria Vistulana pielęgnują humanistyczny styl literacki, czytają pisarzy antycznych i Erazma z Rotterdamu. Zakres wpływów nowego prądu był wówczas jednak bardzo ograniczony.
Następny moment, wg określeń J. Pelca, to lata od około 1510 do 1543, a więc "pierwsza etap dominacji renesansu". Wtedy debiutują pierwsi polscy poeci nowołacińscy - Jan Dantyszek, Andrzej Krzycki, Jan z Wiślicy i Mikołaj Hussowski, wtedy trwają starania o zaproszenie do Krakowa najwybitniejszego humanisty ówczesnej Europy, Erazma z Rotterdamu, wtedy wreszcie tworzy najwybitniejszy pisarz nowołaciński polskiego renesansu, Klemens Janicki. Twórczość polska reprezentowana jest poprzez pierwociny, które nie osiągnęły poziomu ogromnych dokonań Reja i Kochanowskiego, a więc między innymi poprzez Stanisława Gąsiorka zwanego Kleryką i Biernata z Lublina.
Start nowego okresu, nazwanego poprzez J. Pelca "drugą fazą dominacji renesansu" (1543 - około 1565), wyznacza istotny dla historii literatury polskiej rok 1543. Wtedy ukazują się trzy istotne dzieła polskiego renesansu: De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) Mikołaja Kopernika - które jest w dziedzinie nauk ścisłych szczytowym osiągnięciem astronomicznej szkoły krakowskiej - a w dziedzinie literatury: Krótka rozprawa miedzy trzemi osobami: Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja, mowa Andrzeja Frycza Modrzewskiego - jego debiut literacki pt. Lascius sive de poena homicidii (Łaski, a więc o karze za mężobójstwo), a również istotne dzieło innego wybitnego pisarza - publicysty owych czasów, Stanisława Orzechowskiego, Turcyki. W tym okresie powstają główne dzieła Mikołaja Reja i wspomnianego Orzechowskiego, a również największe dokonanie Andrzeja Frycza Modrzewskiego - jego pięcioczęściowy traktat Commentariorum de republica emendanda libri quinque (Rozważań o poprawie Rzeczypospolitej ksiąg pięć). Wówczas także zostają opublikowane główne osiągnięcia renesansowej historiografii - dzieła Marcina Bielskiego i Marcina Kromera.
Następną cezurę stanowi moment około 1565 r. W okolicy pisarzy starszego pokolenia - Frycza Modrzewskiego, Reja, Orzechowskiego, Bielskiego i Kromera rozpoczyna dojrzewać pokolenie wybitnych pisarzy młodszych - Jana Kochanowskiego (około 1530-1584), Łukasza Górnickiego (1527-1603) czy Andrzeja Patrycego Nideckiego (1522-1587) - w pierwszej kolejności świetnego filologa. Wszyscy trzej pozostawali pod wpływem studiów padewskich i atmosfery dworu Zygmunta Augusta. I mimo Iż w momencie określanym poprzez Pelca jako "apogeum renesansu w poezji polskiej" (około 1565-1590) tworzą liczni wybitni pisarze pokolenia starszego, ukazuje się równocześnie słynny Dworzanin polski Łukasza Górnickiego (1566), to jest w pierwszej kolejności moment rozkwitu twórczości Jana Kochanowskiego - wtedy powstają jego główne dzieła - przewarzająca część fraszek i pieśni, Odprawa posłów greckich, Psałterz Dawidów, Treny, a również utwory łacińskie. Trzeba wszakże zaznaczyć, Iż w tym okresie tworzy także Mikołaj Sęp Szarzyński, którego lirykę z racji na styl, obrazowanie i tematykę zaliczamy do epoki baroku, a ściślej do wczesnego baroku a również - jak chcą niektórzy - do nurtu tak zwany "literaturze metafizycznej". A przecież poezje te powstawały jeszcze za życia Kochanowskiego, przed napisaniem Trenów. Dobitnie to świadczy o tym, Iż do wszelkich periodyzacji należy podchodzić z ostrożnością i zastrzeżeniami.
Odznacza się gdyż jeszcze późniejszą, ostatnią fazę renesansu ustalaną jako "zmierzch renesansu w poezji polskiej (lata od 1590 do około 1614-1618). Tworzą wtedy następcy Kochanowskiego, najczęściej - poza Sebastianem Klonowicem i Szymonem Szymonowicem - znacząco ustępujący mistrzowi: Andrzej i Piotr Zbylitowscy, Adam Czachrowski, Erazm Otwinowski, Jan Rybiński, Jan Smolik. Należy wyróżnić w tym okresie, nazwanym poprzez J. Pelca "renesansem po Kochanowskim", twórczość dwu pisarzy - Sebastiana Fabiana Klonowica (około 1542-1602) i Szymona Szymonowica. Klonowic to autor Żalów nagrobnych (1585) napisanych pod wrażeniem Zgonu Kochanowskiego, opisowego poematu napisanego po polsku pt. Flis tj. spuszczanie statków Wisłą i inszymi rzekami do niej przypadającymi (1595) i łacińskiego poematu opisowego o Rusi Czerwonej zatytułowanego Roxolania. Pod koniec życia Klonowic napisał satyryczny poemat alegoryczny Worek Judaszów. W osobnym haśle omawiamy twórczość innego wybitnego artysty tej etapy renesansu, Szymona Szymonowica, a w szczególności jego Sielanki.
1618 r., gdzie ukazała się epopeja Piotra Kochanowskiego Gofred abo Jezruzalem wyzwolona (przekład Gerusalemme liberata Torquata Tassa), symbolicznie wyznacza start nowej epoki w poezji polskiej - baroku.
Zobacz także: KOCHANOWSKI
Tak zwany renesans północny, a więc renesans w państwach na północ od Alp, trwał zdaniem większości historyków od końca XV w. do końca wieku XVI, aczkolwiek nieraz nawet - na przykład w razie Polski - przedłuża się ten moment aż do początków XVII w., kiedy tendencje renesansowe zanikały już w zetknięciu z tendencjami manierystycznymi i barokowymi w poezji, sztukach plastycznych i architekturze. Definicja "renesansu północnego" (pisał o nim u nas Andrzej Borowski) kształtowało się etapowo w historiografii już od czasów, gdy Niemcy, Francuzi, Anglicy, Polacy czy Niderlandczycy - a więc "północni barbarzyńcy" - kształtowali swoje definicje kulturalne w opozycji do ośrodka południowego, śródziemnomorskiego. Na postęp świadomości ideologicznej renesansu północnego miały wpływ reformy religijne owych czasów - protestancka, a w dalszym ciągu katolicka, które rodziły się wtedy, gdy we Włoszech renesans znajdował się w fazie schyłkowej, a na północy Europy, w tym w Polsce, wręcz przeciwnie - wystąpienie Marcina Lutra wiąże się z początkową fazą dominacji tendencji renesansowych w kulturze.
Pośród propozycji periodyzacji literatury polskiego renesansu w najwyższym stopniu przekonująca i najlepiej udokumentowana jest ta, którą przestawił w swoich pracach Janusz Pelc. Odznacza on tutaj pięć okresów - po pierwsze "początki renesansowego humanizmu w Polsce" (od połowy XV w. do około 1510 r.), które można aby także określić jako prerenesans, w szczególności Iż w XV wiecznej Polsce wzajemnie przeplatały się inicjalne wpływy renesansu włoskiego ze średniowiecznym jeszcze humanizmem (o czym pisał Stefan Zabłocki). Początki renesansowego humanizmu to w pierwszej kolejności moment popularności humanistycznych nowinek w Akademii Krakowskiej w 2. połowie XV w. Powstają wówczas także - w okolicy pierwszych przykładów humanistycznej literaturze nowołacińskiej tworzonej poprzez cudzoziemców (Celtisa i Kallimacha) - kunsztowne oracje polskich dostojników państwowych (Jan z Ludziska, Jan Ostroróg), a humaniści skupieni w Sodalitas Litteraria Vistulana pielęgnują humanistyczny styl literacki, czytają pisarzy antycznych i Erazma z Rotterdamu. Zakres wpływów nowego prądu był wówczas jednak bardzo ograniczony.
Następny moment, wg określeń J. Pelca, to lata od około 1510 do 1543, a więc "pierwsza etap dominacji renesansu". Wtedy debiutują pierwsi polscy poeci nowołacińscy - Jan Dantyszek, Andrzej Krzycki, Jan z Wiślicy i Mikołaj Hussowski, wtedy trwają starania o zaproszenie do Krakowa najwybitniejszego humanisty ówczesnej Europy, Erazma z Rotterdamu, wtedy wreszcie tworzy najwybitniejszy pisarz nowołaciński polskiego renesansu, Klemens Janicki. Twórczość polska reprezentowana jest poprzez pierwociny, które nie osiągnęły poziomu ogromnych dokonań Reja i Kochanowskiego, a więc między innymi poprzez Stanisława Gąsiorka zwanego Kleryką i Biernata z Lublina.
Start nowego okresu, nazwanego poprzez J. Pelca "drugą fazą dominacji renesansu" (1543 - około 1565), wyznacza istotny dla historii literatury polskiej rok 1543. Wtedy ukazują się trzy istotne dzieła polskiego renesansu: De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) Mikołaja Kopernika - które jest w dziedzinie nauk ścisłych szczytowym osiągnięciem astronomicznej szkoły krakowskiej - a w dziedzinie literatury: Krótka rozprawa miedzy trzemi osobami: Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja, mowa Andrzeja Frycza Modrzewskiego - jego debiut literacki pt. Lascius sive de poena homicidii (Łaski, a więc o karze za mężobójstwo), a również istotne dzieło innego wybitnego pisarza - publicysty owych czasów, Stanisława Orzechowskiego, Turcyki. W tym okresie powstają główne dzieła Mikołaja Reja i wspomnianego Orzechowskiego, a również największe dokonanie Andrzeja Frycza Modrzewskiego - jego pięcioczęściowy traktat Commentariorum de republica emendanda libri quinque (Rozważań o poprawie Rzeczypospolitej ksiąg pięć). Wówczas także zostają opublikowane główne osiągnięcia renesansowej historiografii - dzieła Marcina Bielskiego i Marcina Kromera.
Następną cezurę stanowi moment około 1565 r. W okolicy pisarzy starszego pokolenia - Frycza Modrzewskiego, Reja, Orzechowskiego, Bielskiego i Kromera rozpoczyna dojrzewać pokolenie wybitnych pisarzy młodszych - Jana Kochanowskiego (około 1530-1584), Łukasza Górnickiego (1527-1603) czy Andrzeja Patrycego Nideckiego (1522-1587) - w pierwszej kolejności świetnego filologa. Wszyscy trzej pozostawali pod wpływem studiów padewskich i atmosfery dworu Zygmunta Augusta. I mimo Iż w momencie określanym poprzez Pelca jako "apogeum renesansu w poezji polskiej" (około 1565-1590) tworzą liczni wybitni pisarze pokolenia starszego, ukazuje się równocześnie słynny Dworzanin polski Łukasza Górnickiego (1566), to jest w pierwszej kolejności moment rozkwitu twórczości Jana Kochanowskiego - wtedy powstają jego główne dzieła - przewarzająca część fraszek i pieśni, Odprawa posłów greckich, Psałterz Dawidów, Treny, a również utwory łacińskie. Trzeba wszakże zaznaczyć, Iż w tym okresie tworzy także Mikołaj Sęp Szarzyński, którego lirykę z racji na styl, obrazowanie i tematykę zaliczamy do epoki baroku, a ściślej do wczesnego baroku a również - jak chcą niektórzy - do nurtu tak zwany "literaturze metafizycznej". A przecież poezje te powstawały jeszcze za życia Kochanowskiego, przed napisaniem Trenów. Dobitnie to świadczy o tym, Iż do wszelkich periodyzacji należy podchodzić z ostrożnością i zastrzeżeniami.
Odznacza się gdyż jeszcze późniejszą, ostatnią fazę renesansu ustalaną jako "zmierzch renesansu w poezji polskiej (lata od 1590 do około 1614-1618). Tworzą wtedy następcy Kochanowskiego, najczęściej - poza Sebastianem Klonowicem i Szymonem Szymonowicem - znacząco ustępujący mistrzowi: Andrzej i Piotr Zbylitowscy, Adam Czachrowski, Erazm Otwinowski, Jan Rybiński, Jan Smolik. Należy wyróżnić w tym okresie, nazwanym poprzez J. Pelca "renesansem po Kochanowskim", twórczość dwu pisarzy - Sebastiana Fabiana Klonowica (około 1542-1602) i Szymona Szymonowica. Klonowic to autor Żalów nagrobnych (1585) napisanych pod wrażeniem Zgonu Kochanowskiego, opisowego poematu napisanego po polsku pt. Flis tj. spuszczanie statków Wisłą i inszymi rzekami do niej przypadającymi (1595) i łacińskiego poematu opisowego o Rusi Czerwonej zatytułowanego Roxolania. Pod koniec życia Klonowic napisał satyryczny poemat alegoryczny Worek Judaszów. W osobnym haśle omawiamy twórczość innego wybitnego artysty tej etapy renesansu, Szymona Szymonowica, a w szczególności jego Sielanki.
1618 r., gdzie ukazała się epopeja Piotra Kochanowskiego Gofred abo Jezruzalem wyzwolona (przekład Gerusalemme liberata Torquata Tassa), symbolicznie wyznacza start nowej epoki w poezji polskiej - baroku.
Zobacz także: KOCHANOWSKI
- Co znaczy POEZJA SKAMANDRYCKICH SATELITÓW:
- Porównanie ogromnej piątki Skamandra z ekipą związani byli poeci drukujący na łamach Skamandra i informacje Literackich . Związek ten daje się określić w dwojaki sposób: jako towarzyski i poetycki periodyzacja co znaczy.
- Krzyżówka PRZEŁOM ANTYPOZYTYWISTYCZNY:
- Dlaczego początku lat 90. obserwować można krytykę pozytywizmu nie tylko jako programu społecznego, lecz i jego klimatu kulturalnego i intelektualnego i samej literatury z jej zadaniami wychowawczymi i periodyzacja krzyżówka.
- Co to jest PROZATORSKIE "ROZRACHUNKI INTELIGENCKIE":
- Jak lepiej rozrachunki inteligenckie wprowadził K. Wyka, nazywając w ten sposób grupę powieści wydanych bezpośrednio po II wojnie, które łączyła zarówno problematyka, jak i zbliżona perspektywa narracyjna periodyzacja co to jest.
- Słownik PA¬DZIERNIK 1956:
- Kiedy symbolicznych polskiej kultury powojennej październik roku 1956 zajmuje miejsce nadzwyczajne. Właśnie wtedy, po raz pierwszy po doktrynalnej nocy stalinizmu, ujawniła się w sposób powszechny periodyzacja słownik.
- Czym jest POLKA I EUROPEJKA MANUELI GRETKOWSKIEJ:
- Od czego zależy Iż dwie szczególnie wyróżniające się książki Manueli Gretkowskiej - Polkę i Europejkę - postrzegać można jako znaczne zerwanie z tym, co w powszechnej czytelniczej świadomości funkcjonuje jako periodyzacja czym jest.
Czym jest periodyzacja znaczenie w Motywy literatura P .
