Co znaczy OBLEŻENIE JASNEJ GÓRY CZĘSTOCHOWSKIEJ I OJCZYSTE:
Dzieje badań nad Obleżeniem Jasnej Góry Częstochowskiej - poematem heroicznym z drugiej połowy XVII stulecia - aż nadto dobitnie świadczą o tym, jak trudna bywa walka ze stereotypem, notabene do historii dawnej literatury polskiej wprowadzonym poprzez Claude´a Backvisa, który nazbyt pochopnie sformułował sąd o "drugorzędnym przykładzie barokowej epopei". Renarda Ocieczek, przedkładając analizę i interpretację "jasnogórskiego" poematu nad oceny wartościujące, konstatuje: "Zarówno wynikiem swej pracy, jak i wyłożonymi przemyśleniami wpisywał się artysta Obleżenia... w dyskusję na temat kształtu narodowego poematu. Dał propozycję, która zespoliła dwa rozwiązania potwierdzone tradycją literacką: przyswojony poprzez Piotra Kochanowskiego schemat heroiczno romansowej opowieści i wypracowany na gruncie rodzimym wzorzec "ojczystego heroicum", sięgający do historii własnego państwie, w ogóle niezbyt odległej, poprzez [...] twórcę mocno obudowanej religijnie motywowaną cudownością i - raczej w partiach romansowych - obarczonej dydaktyką i moralizatorstwem". Obleżenie... stało się pierwszym na gruncie naszej literatury udanym połączeniem eposu (jego modelu tassowego: homerycko wergiliańskiego i lukanowego) i tematu polskiego (ważkiego ze względu dramatycznego splotu nieodległych wydarzeń historycznych, decyzyjnych o "być, lub nie być" Rzeczypospolitej szlacheckiej).
La Gerusalemme liberata Torquata Tassa przetłumaczona poprzez Piotra Kochanowskiego i opublikowana w 1618 r. jako Goffred abo Jeruzalem wyzwolona stanowiła wybitny, zakorzeniony w tradycji eposu antycznego wzór opracowania poematu heroicznego. Każdy artysta, który podejmował się relacjonowania niegdysiejszych wojen i bitew i opisu zmagań rycerskich w słusznej sprawie, musiał się z tym wzorem liczyć, co oznaczało bądź naśladowanie rozwiązań w nim zawartych i inwencyjną modyfikację, bądź także sprzeciw wobec nich. Autor Obleżenia Jasnej Góry... zdecydował się (o czym świadczy tekst) na naśladowanie modelu epickiego Tassa. Wergiliuszowe: Arma virumque cano..., które Piotr Kochanowski w Goffredzie spolszczył jako: "Wojnę pobożną śpiewam i hetmana" (I, 1), epickie pióro autora Obleżenia... pokryło werniksem tyleż chrześcijańskim, co sarmackim:
Wojnę niezbożną powiem i tyrana,
Który przeciwko czci Chrystusa Pana
Na Jasną Górę gwałtem następował
W ten czas, gdy Gustaw Sarmaty wojował,
Pakta zdradziwszy, złamawszy przymierze,
Przeciw przysiędze i przeciwko wierze
[I, 1]
Anonimowy artysta poematu, respektujący oczekiwania czytelnika polskiego drugiej połowy XVII stulecia, nie kryje ani mechanizmu wartości chrześcijańskich, któremu hołduje, ani opcji katolika i Sarmaty, które kształtują ocenę postaw moralnych najeźdźców i obrońców.
Tym, co różni "jasnogórski" poemat od Władysława IV i Wojny domowej... Samuela Twardowskiego czy od Transakcyji wojny chocimskiej Wacława Potockiego, a co zarazem zbliża go do Goffreda Tassa Kochanowskiego, jest pomysł wprowadzenia w obręb narracji w okolicy fabuły heroicznej (którą stanowi stosunek o obronie Częstochowy w 1655 r., konfrontowana z Nową gigantomachią Augustyna Kordeckiego) rozbudowanych wątków romansowych (interwałów dopełniających "świat" zdarzeń historycznych fikcyjną sferą uczuć). Innymi słowy - Obleżenie... wydaje się być wiernym, lecz i twórczym imitowaniem Tassowego wzorca kompozycyjnego (polegającym na harmonijnym połączeniu dopełniających się, aczkolwiek nie równoważnych warstw: bohaterskiej i romansowej), wzorca, jaki do dawnej epiki polskiej z powodzeniem, jednak nie bez oporów sarmackiego odbiorcy wprowadził Kochanowski. Współzależność obu warstw objaśnia autor w przedmowie Do czytelnika tyleż prezentującej hierarchiczne uporządkowanie poematu, co projektującej jego pobożną lekturę:
Więc, łaskawy czytelniku, są tu dwa metody w obleżeniu Jasnej Góry; obaczysz jeden, jako nieprzyjaciel poprzez szturmy klasztora dobyć usiłuje, drugi, jako namowami poprzez poddanie dostać się go spodziewa. Gdyż się ten w takich dwóch sposobach aż do uprzykrzenia (tak Szwedzi klasztorowi uprzykrzeni byli) ciągnie, tedy umyśliłem częścią pomiędzy pomienione szturmy, częścią pomiędzy namowy wg licencyjej poetyckiej wprowadzić poemata dlatego, jeśliby komu ustawiczność jednejże materyjej uprzykrzyć się miała, ?Xeby wmieszanym poniekąd konceptem do dalszego zachęcił się czytania.
Obleżenie Jasnej Góry... złożona jest więc z dwóch przenikających się i dopełniających poziomów (sygnalizowanych adekwatnie spreparowanymi marginaliami): pierwszy stanowią "prawdziwe historyje", spisane ku nauce i przestrodze, drugi zaś tworzą fikcyjne "poemata", wykorzystywane zabawie, uciesze i przyjemności. Autor (podążając tropem Goffreda Tassa Kochanowskiego) stworzył dzieło opiewające godnych naśladowania bohaterów, nieustraszonych szermierzy wiary i wolności, którzy przez słowa i gesty, oracje, wyznania i modlitwy, potyczki i bitwy ujawniają swoje sądy i przekonania, pragnienia i namiętności, marzenia i oczekiwania. Powstało więc dzieło przywołujące godne ocalenia przed niepamięcią wydarzenia, wojnę ze szwedzkim najeźdźcą i heretykiem i obronę sanktuarium maryjnego. W poemacie dokonało się połączenie sacrum /i/i/i/i/ii profanum, świata boskiego i ludzkiego, wiary, nadziei i miłości, etyki i retoryki, cudowności chrześcijańskiej i wierności faktom historycznym.
W części heroicznej Obleżenia... autor posiłkuje się Nową gigantomachią, kreśląc wierszem "potopowe" dzieje częstochowskiego klasztoru: przetworzone w poemacie zostały wszystkie wiadomości ks. Kordeckiego dotyczące przebiegu oblężenia i obrony, oczywiście w sposób literacki, poddany wymogom gatunku. Zależność poematu od dzieła paulińskiego przeora ujawnia się szczególnie wyraziście we fragmentach batalistycznych - te partie częstokroć przeistaczają się w diariusz wojenny, w relację o ruchach wojsk, stanie oblężonego klasztoru i planach obrony, taktyce, strategii i uzbrojeniu, utratach i zdobyczach. Zdarzają się także w Obleżeniu Jasnej Góry takie momenty, i to nawet dość regularnie - jak dowodzi Marek Prejs - kiedy w autorze nad historykiem i wojskowym górę bierze twórca. Pękają ramy suchej stosunku kronikarskiej i do utworu wlewa się czar poetyckiego widzenia, które materię historyczną przeistacza w epicką fikcję. Pod murami jasnogórskiego sanktuarium okrutna Bellona pojawia się w oprawie światłocieni rodem z malarstwa niderlandzkiego, w rozbłyskach karnawałowych fajerwerków, wśród rekwizytów jakby ze sceny barokowego teatru czy baletu. Monumentalne sceny bitewne - zdominowane poprzez zionące pociskami armaty i błyszczące purpurową łuną pancerze - dopełnia utrzymany w poetyce drobiazgu opis kropli krwi, zakrzepłej na śniegu i lśniącej niczym klejnoty czyniące z pola bitwy drogocenną mozaikę - są jak "miejsca rubinowe", które "po białych śniegach blaski czynią nowe" (IV, 113).
W Obleżeniu Jasnej Góry... dopełnieniem wątku heroicznego jest wątek romansowy; ma on w poemacie sporą samodzielność i jako jego część wymyślona nie podlega rygorom tematu historycznego. Poszerza świat epicki, stwarza pozory pełni. Uformowany sielankowo (świadczą o tym imiona bohaterów: Lidora, Liobe, Amir, Ludgierd) stanowi bardzo silny kontrast wobec scen bitewnych. Warstwa romansowa "jasnogórskiego" heroicum pozostaje pod znacząco silniejszy wpływem Goffreda niż partie batalistyczne: ucieczka Lidory (przebranej za polskiego szlachcica) przed oficerem szwedzkim Medardem przypomina ucieczkę Erminii (odzianej w zbroję Kloryndy) przed krzyżowcami; wjazd pięknej Lidory do obozu Szwedów i oczarowanie żołnierzy króla Karola Gustawa wzorowane są na wjeździe Armidy do obozu krzyżowców; generał szwedzki Horn opłakujący zmarłą narzeczoną Krystynę bliski jest Tankredowi rozpaczającemu nad grobem Kloryndy. Twórcze nawiązania do Jerozolimy wyzwolonej ujawniają szczególnie wizerunki heroin: powabna i dzielna Lidora jest powinowatą tyleż przebiegłej i czarującej Armidy, co odważnej i walecznej Kloryndy; strachliwa i niezaradna melancholiczka Liobe ma siostrę przyrodnią w nieszczęśliwej i pokrzywdzonej poprzez los Erminii. Warto tu zaznaczyć, Iż zdarzenie zapożyczania pewnych sytuacji i motywów z dzieła Tassa prawie zawsze łączy się w Obleżeniu... z przejmowaniem poszczególnych słów albo nawet całych zwrotów pochodzących z polskiego tłumaczenia pióra Piotra Kochanowskiego. Nawiązania do Goffreda nie są automatycznymi zapożyczeniami, mechanicznymi cytatami. Autor Obleżenia... wielokroć stara się odświeżyć brzmienie i znaczenia obrazów i motywów z Tassa Kochanowskiego, regularnie z lepszym albo gorszym skutkiem nadaje im odmienne sensy i swoją dykcję uczuciową. Do najpiękniejszych fragmentów Pieśni XI należy ten, gdzie Liobe opisuje własne "zaświatowe" spotkanie z ukochanym Ludgierdem.
W przedmowie autor Obleżenia Jasnej Góry..., ujawniając znamienną dla kultury dawnej wrażliwość retoryczną, stwierdza, Iż wyraz mówione niebezpieczniejsze bywa od czynu:
Ogromna tj. rzecz i odważna bronić się nieprzyjacielowi, widome od siebie odwracać niebeśpieczeństwa [...]. Lecz odpór dać skrytym i wieloma smakami przyprawnym namowom [...], nie ustępować strachom i pogróżkom, nie dać się uwodzić ?Xagodnym nieprzyjacielskim perswazjom, co większa, swoimże [...] nie ufać - tj. nad wszystkie niebeśpieczeństwa największe męstwo (s. 3).
W Obleżeniu... rzeczywistość mówiona jest pierwszoplanowa, centralna, "dzianie się" zepchnięto na plan drugi. Zdarzenia i sytuacje prowokowane są poprzez mówców albo agitatorów. Retoryczny gust epika patronuje galerii sarmackich oratorów, wśród których miejsce niepoślednie zajmuje Hieronim Radziejowski. Jego mowa agitacyjna (I, 44-65), wspierająca stronników króla szwedzkiego Karola Gustawa, zasiała pośród Polaków ziarno niezgody, z którego natychmiast wykiełkowała zdrada. Autor moralista rozpatruje sprawę kapitulacji pod Ujściem nie w kontekście grzechów teologicznych, lecz socjalnych. Wojnie towarzyszy upadek wartości i grzechy socjalne, a więc złe gesty ludzkie, występujące masowo, rozprzestrzeniające się i zagrażające bytowi państwa i narodu, a zatem godne napiętnowania i ukarania poprzez Stwórcę. Dla napiętnowania tego czynu ważne staje się podkreślenie powszechnego przyzwolenia, zbiorowej akceptacji dla protektoratu szwedzkiego monarchy, a tym samym złamania uroczystych zobowiązań wobec własnego władcy (zawarowanych poprzez pacta conventa, usankcjonowanych statusem "pomazańca Bożego"). Rozjaśniony światłem eschatologicznym problem odpowiedzialności moralnej i religijnej Polaków, którzy opuścili króla Jana Kazimierza i zaniechali obrony Rzeczypospolitej Obojga Narodów raz jeszcze pojawił się i mocno zabrzmiał w wizyjno dygresyjnej Pieśni XI.
Autor Obleżenia Jasnej Góry Częstochowskiej ożywia mit triumfującego chrześcijaństwa, kreśli zbiorowy portret rycerzy Chrystusowych walczących w obronie Boga i wiary - pokrywa je "werniksem sarmackim", odwołując się do idei "przedmurza chrześcijaństwa" (antemurale christianitatis) i polskich "wojen pobożnych", niedawnych zapasów z Półksiężycem. Podąża on tropem apologetów eposu chrześcijańskiego: Antonia Possevina i Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, zalecających obraz Kościoła walczącego i triumfującego jako temat godny wyniesienia na epickie ołtarze.
Zobacz także: GOFFRED ABO JERUZALEM WYZWOLONA TASSA KOCHANOWSKIEGO
La Gerusalemme liberata Torquata Tassa przetłumaczona poprzez Piotra Kochanowskiego i opublikowana w 1618 r. jako Goffred abo Jeruzalem wyzwolona stanowiła wybitny, zakorzeniony w tradycji eposu antycznego wzór opracowania poematu heroicznego. Każdy artysta, który podejmował się relacjonowania niegdysiejszych wojen i bitew i opisu zmagań rycerskich w słusznej sprawie, musiał się z tym wzorem liczyć, co oznaczało bądź naśladowanie rozwiązań w nim zawartych i inwencyjną modyfikację, bądź także sprzeciw wobec nich. Autor Obleżenia Jasnej Góry... zdecydował się (o czym świadczy tekst) na naśladowanie modelu epickiego Tassa. Wergiliuszowe: Arma virumque cano..., które Piotr Kochanowski w Goffredzie spolszczył jako: "Wojnę pobożną śpiewam i hetmana" (I, 1), epickie pióro autora Obleżenia... pokryło werniksem tyleż chrześcijańskim, co sarmackim:
Wojnę niezbożną powiem i tyrana,
Który przeciwko czci Chrystusa Pana
Na Jasną Górę gwałtem następował
W ten czas, gdy Gustaw Sarmaty wojował,
Pakta zdradziwszy, złamawszy przymierze,
Przeciw przysiędze i przeciwko wierze
[I, 1]
Anonimowy artysta poematu, respektujący oczekiwania czytelnika polskiego drugiej połowy XVII stulecia, nie kryje ani mechanizmu wartości chrześcijańskich, któremu hołduje, ani opcji katolika i Sarmaty, które kształtują ocenę postaw moralnych najeźdźców i obrońców.
Tym, co różni "jasnogórski" poemat od Władysława IV i Wojny domowej... Samuela Twardowskiego czy od Transakcyji wojny chocimskiej Wacława Potockiego, a co zarazem zbliża go do Goffreda Tassa Kochanowskiego, jest pomysł wprowadzenia w obręb narracji w okolicy fabuły heroicznej (którą stanowi stosunek o obronie Częstochowy w 1655 r., konfrontowana z Nową gigantomachią Augustyna Kordeckiego) rozbudowanych wątków romansowych (interwałów dopełniających "świat" zdarzeń historycznych fikcyjną sferą uczuć). Innymi słowy - Obleżenie... wydaje się być wiernym, lecz i twórczym imitowaniem Tassowego wzorca kompozycyjnego (polegającym na harmonijnym połączeniu dopełniających się, aczkolwiek nie równoważnych warstw: bohaterskiej i romansowej), wzorca, jaki do dawnej epiki polskiej z powodzeniem, jednak nie bez oporów sarmackiego odbiorcy wprowadził Kochanowski. Współzależność obu warstw objaśnia autor w przedmowie Do czytelnika tyleż prezentującej hierarchiczne uporządkowanie poematu, co projektującej jego pobożną lekturę:
Więc, łaskawy czytelniku, są tu dwa metody w obleżeniu Jasnej Góry; obaczysz jeden, jako nieprzyjaciel poprzez szturmy klasztora dobyć usiłuje, drugi, jako namowami poprzez poddanie dostać się go spodziewa. Gdyż się ten w takich dwóch sposobach aż do uprzykrzenia (tak Szwedzi klasztorowi uprzykrzeni byli) ciągnie, tedy umyśliłem częścią pomiędzy pomienione szturmy, częścią pomiędzy namowy wg licencyjej poetyckiej wprowadzić poemata dlatego, jeśliby komu ustawiczność jednejże materyjej uprzykrzyć się miała, ?Xeby wmieszanym poniekąd konceptem do dalszego zachęcił się czytania.
Obleżenie Jasnej Góry... złożona jest więc z dwóch przenikających się i dopełniających poziomów (sygnalizowanych adekwatnie spreparowanymi marginaliami): pierwszy stanowią "prawdziwe historyje", spisane ku nauce i przestrodze, drugi zaś tworzą fikcyjne "poemata", wykorzystywane zabawie, uciesze i przyjemności. Autor (podążając tropem Goffreda Tassa Kochanowskiego) stworzył dzieło opiewające godnych naśladowania bohaterów, nieustraszonych szermierzy wiary i wolności, którzy przez słowa i gesty, oracje, wyznania i modlitwy, potyczki i bitwy ujawniają swoje sądy i przekonania, pragnienia i namiętności, marzenia i oczekiwania. Powstało więc dzieło przywołujące godne ocalenia przed niepamięcią wydarzenia, wojnę ze szwedzkim najeźdźcą i heretykiem i obronę sanktuarium maryjnego. W poemacie dokonało się połączenie sacrum /i/i/i/i/ii profanum, świata boskiego i ludzkiego, wiary, nadziei i miłości, etyki i retoryki, cudowności chrześcijańskiej i wierności faktom historycznym.
W części heroicznej Obleżenia... autor posiłkuje się Nową gigantomachią, kreśląc wierszem "potopowe" dzieje częstochowskiego klasztoru: przetworzone w poemacie zostały wszystkie wiadomości ks. Kordeckiego dotyczące przebiegu oblężenia i obrony, oczywiście w sposób literacki, poddany wymogom gatunku. Zależność poematu od dzieła paulińskiego przeora ujawnia się szczególnie wyraziście we fragmentach batalistycznych - te partie częstokroć przeistaczają się w diariusz wojenny, w relację o ruchach wojsk, stanie oblężonego klasztoru i planach obrony, taktyce, strategii i uzbrojeniu, utratach i zdobyczach. Zdarzają się także w Obleżeniu Jasnej Góry takie momenty, i to nawet dość regularnie - jak dowodzi Marek Prejs - kiedy w autorze nad historykiem i wojskowym górę bierze twórca. Pękają ramy suchej stosunku kronikarskiej i do utworu wlewa się czar poetyckiego widzenia, które materię historyczną przeistacza w epicką fikcję. Pod murami jasnogórskiego sanktuarium okrutna Bellona pojawia się w oprawie światłocieni rodem z malarstwa niderlandzkiego, w rozbłyskach karnawałowych fajerwerków, wśród rekwizytów jakby ze sceny barokowego teatru czy baletu. Monumentalne sceny bitewne - zdominowane poprzez zionące pociskami armaty i błyszczące purpurową łuną pancerze - dopełnia utrzymany w poetyce drobiazgu opis kropli krwi, zakrzepłej na śniegu i lśniącej niczym klejnoty czyniące z pola bitwy drogocenną mozaikę - są jak "miejsca rubinowe", które "po białych śniegach blaski czynią nowe" (IV, 113).
W Obleżeniu Jasnej Góry... dopełnieniem wątku heroicznego jest wątek romansowy; ma on w poemacie sporą samodzielność i jako jego część wymyślona nie podlega rygorom tematu historycznego. Poszerza świat epicki, stwarza pozory pełni. Uformowany sielankowo (świadczą o tym imiona bohaterów: Lidora, Liobe, Amir, Ludgierd) stanowi bardzo silny kontrast wobec scen bitewnych. Warstwa romansowa "jasnogórskiego" heroicum pozostaje pod znacząco silniejszy wpływem Goffreda niż partie batalistyczne: ucieczka Lidory (przebranej za polskiego szlachcica) przed oficerem szwedzkim Medardem przypomina ucieczkę Erminii (odzianej w zbroję Kloryndy) przed krzyżowcami; wjazd pięknej Lidory do obozu Szwedów i oczarowanie żołnierzy króla Karola Gustawa wzorowane są na wjeździe Armidy do obozu krzyżowców; generał szwedzki Horn opłakujący zmarłą narzeczoną Krystynę bliski jest Tankredowi rozpaczającemu nad grobem Kloryndy. Twórcze nawiązania do Jerozolimy wyzwolonej ujawniają szczególnie wizerunki heroin: powabna i dzielna Lidora jest powinowatą tyleż przebiegłej i czarującej Armidy, co odważnej i walecznej Kloryndy; strachliwa i niezaradna melancholiczka Liobe ma siostrę przyrodnią w nieszczęśliwej i pokrzywdzonej poprzez los Erminii. Warto tu zaznaczyć, Iż zdarzenie zapożyczania pewnych sytuacji i motywów z dzieła Tassa prawie zawsze łączy się w Obleżeniu... z przejmowaniem poszczególnych słów albo nawet całych zwrotów pochodzących z polskiego tłumaczenia pióra Piotra Kochanowskiego. Nawiązania do Goffreda nie są automatycznymi zapożyczeniami, mechanicznymi cytatami. Autor Obleżenia... wielokroć stara się odświeżyć brzmienie i znaczenia obrazów i motywów z Tassa Kochanowskiego, regularnie z lepszym albo gorszym skutkiem nadaje im odmienne sensy i swoją dykcję uczuciową. Do najpiękniejszych fragmentów Pieśni XI należy ten, gdzie Liobe opisuje własne "zaświatowe" spotkanie z ukochanym Ludgierdem.
W przedmowie autor Obleżenia Jasnej Góry..., ujawniając znamienną dla kultury dawnej wrażliwość retoryczną, stwierdza, Iż wyraz mówione niebezpieczniejsze bywa od czynu:
Ogromna tj. rzecz i odważna bronić się nieprzyjacielowi, widome od siebie odwracać niebeśpieczeństwa [...]. Lecz odpór dać skrytym i wieloma smakami przyprawnym namowom [...], nie ustępować strachom i pogróżkom, nie dać się uwodzić ?Xagodnym nieprzyjacielskim perswazjom, co większa, swoimże [...] nie ufać - tj. nad wszystkie niebeśpieczeństwa największe męstwo (s. 3).
W Obleżeniu... rzeczywistość mówiona jest pierwszoplanowa, centralna, "dzianie się" zepchnięto na plan drugi. Zdarzenia i sytuacje prowokowane są poprzez mówców albo agitatorów. Retoryczny gust epika patronuje galerii sarmackich oratorów, wśród których miejsce niepoślednie zajmuje Hieronim Radziejowski. Jego mowa agitacyjna (I, 44-65), wspierająca stronników króla szwedzkiego Karola Gustawa, zasiała pośród Polaków ziarno niezgody, z którego natychmiast wykiełkowała zdrada. Autor moralista rozpatruje sprawę kapitulacji pod Ujściem nie w kontekście grzechów teologicznych, lecz socjalnych. Wojnie towarzyszy upadek wartości i grzechy socjalne, a więc złe gesty ludzkie, występujące masowo, rozprzestrzeniające się i zagrażające bytowi państwa i narodu, a zatem godne napiętnowania i ukarania poprzez Stwórcę. Dla napiętnowania tego czynu ważne staje się podkreślenie powszechnego przyzwolenia, zbiorowej akceptacji dla protektoratu szwedzkiego monarchy, a tym samym złamania uroczystych zobowiązań wobec własnego władcy (zawarowanych poprzez pacta conventa, usankcjonowanych statusem "pomazańca Bożego"). Rozjaśniony światłem eschatologicznym problem odpowiedzialności moralnej i religijnej Polaków, którzy opuścili króla Jana Kazimierza i zaniechali obrony Rzeczypospolitej Obojga Narodów raz jeszcze pojawił się i mocno zabrzmiał w wizyjno dygresyjnej Pieśni XI.
Autor Obleżenia Jasnej Góry Częstochowskiej ożywia mit triumfującego chrześcijaństwa, kreśli zbiorowy portret rycerzy Chrystusowych walczących w obronie Boga i wiary - pokrywa je "werniksem sarmackim", odwołując się do idei "przedmurza chrześcijaństwa" (antemurale christianitatis) i polskich "wojen pobożnych", niedawnych zapasów z Półksiężycem. Podąża on tropem apologetów eposu chrześcijańskiego: Antonia Possevina i Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, zalecających obraz Kościoła walczącego i triumfującego jako temat godny wyniesienia na epickie ołtarze.
Zobacz także: GOFFRED ABO JERUZALEM WYZWOLONA TASSA KOCHANOWSKIEGO
- Co znaczy O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ ANDRZEJA FRYCZA MODRZ:
- Porównanie zastanawiać, czy twórczość Andrzeja Frycza Modrzewskiego należy do historii literatury, czy także raczej do historii prawa i historii myśli socjalnej. Trzeba jednak pamiętać, Iż definicja literatury obleżenie jasnej góry częstochowskiej i ojczyste co znaczy.
- Krzyżówka O KLASYCZNOŚCI I ROMANTYCZNOŚCI TUDZIEŻ O DUCHU P:
- Dlaczego rozprawa Kazimierza Brodzińskiego, opublikowana w Pamiętniku Warszawskim (1818), wyrosła z jego zainteresowań poezją niemiecką i z przemyśleń nad dziejami i perspektywami rozwoju rodzimej literaturze obleżenie jasnej góry częstochowskiej i ojczyste krzyżówka.
- Co to jest OSOBOWOŚCI PISARSKIE:
- Jak lepiej ostatnich 10-15 lat sprawia pewne problemy przy próbach narzucenia jej klasyfikacji czy typologii. Różnorodne osobowości, odmienne dykcje, zróżnicowana dziedzina, niejednorodne techniki, nareszcie obleżenie jasnej góry częstochowskiej i ojczyste co to jest.
- Słownik ODA DO WˇSÓW:
- Kiedy tekstu taki właśnie tytuł Franciszek Dionizy Kniaźnin nadał jednemu ze swych najpopularniejszych wierszy. W poetyckiej wypowiedzi, łączącej wątek patriotyczny i polemiczny, podkreślił naturalny obleżenie jasnej góry częstochowskiej i ojczyste słownik.
- Czym jest ORIENTALIZM:
- Od czego zależy różnych formach zainteresowania Wschodem, jego kulturą, krajobrazem i historią, należał do głownych tendencji literatury wczesnoromantycznej, również w Polsce. Zainteresowania te wynikały zarówno z obleżenie jasnej góry częstochowskiej i ojczyste czym jest.
Czym jest obleżenie jasnej góry częstochowskiej i ojczyste znaczenie w Motywy literatura O .
