Co znaczy LITERATURA WOBEC WOJNY:
Proza polska powstała w okresie II wojny światowej i tuż po jej zakończeniu stanowi, pomimo łączącego je tematu, zespół tekstów nadzwyczajnie różnorodnych. Obserwujemy w takich latach zarówno dalszą działalność artystów okresu dwudziestolecia, jak i debiuty pisarzy urodzonych w latach 1920-1925. Majątek literacki tego okresu możemy uszeregować wg mierników formalnych i tematycznych. Dla części artystów temat wojny stanowi materiał dla literatury o charakterze realistycznym, ukazującym wyjątkowość i niepowtarzalność doświadczeń tego czasu. Inni wpisują tę tematykę w szerszy zakres problemów, wykorzystując wojnę tylko jako pretekst do mówienia o kwestiach zasadniczych i ponadczasowych. Wojna, stanowiąc w tym przypadku swoistą parabolę ludzkiego losu, jest tylko jedną z sytuacji granicznych, wobec których staje w swoim życiu człowiek. Na to rozróżnienie możemy nałożyć drugie, podejmujące zagadnienia powiązane z "językiem" tej literatury. Z jednej strony obserwujemy język tradycyjny, korzystający z dorobku i doświadczeń literatury dotychczasowej. Z drugiej język "przebudowany" - wyrosły z poczucia nieprzystawalności zastanych sposobów narracji do nowych doświadczeń (J. Sławiński). W roku 1941 powstaje opowiadanie Jerzego Andrzejewskiego Przed sądem, a w roku kolejnym Apel. Znalazły się one w tomie opowiadań Noc wydanym w 1945 r. Zbudowane są wg podobnego schematu. Z jednej strony widzimy hitlerowskich oprawców - "sędziów", obóz koncentracyjny - z drugiej niewinne i bezbronne ofiary, które ponoszą wprawdzie fizyczną klęskę, jednak moralnie zwyciężają. Andrzejewski wykorzystuje tradycyjną technikę psychologicznej narracji, ukazującej wewnętrzne przeżycia i uczucia bohaterów.
Adolf Rudnicki w swych opowiadaniach ze zbiorów Szekspir i Ucieczka z Jasnej Polany podejmuje pomiędzy innymi problem tragicznych losów ludności żydowskiej w Polsce. Zadaje pytanie o powody, które wywołały tak wielkie zaskoczenie ofiar i brak z ich strony czynnego oporu. Rudnicki stosuje w takich opowiadaniach specyficzną technikę narracyjną polegającą na wymieszaniu ze sobą autentycznych wydarzeń historycznych z losem pojedynczych postaci, będących kreacjami literackimi. Widać w tej prozie świadomość pisarza, co do nieadekwatności środków literackich wobec ujawnionych poprzez wojnę faktów ludzkiego bestialstwa i zaniku wszelkich wartości. Przez wzgląd na tym komentarz twórczy regularnie przeważa nad tekstem artystycznym.
1946 r. przynosi druk w miesięczniku "Twórczość" dwóch opowiadań Tadeusza Borowskiego Dzień na Harmenzach i Transport Sosnowiec - Będzin (tytuł późniejszy Proszę państwa do gazu). Opowiadania te weszły w dalszym ciągu do zbioru pt. Pożegnanie z Marią. Teksty te zostały poprzedzone komentarzem redakcyjnym, gdzie stwierdzono, że nie oddają one poglądów redaktorów pisma, stanowiąc jedynie specyficzne i odosobnione spojrzenie autora na świat obozu koncentracyjnego. W opowiadaniach Borowskiego zanika zupełnie opozycja świat normalny - świat obozowy, obóz staje się światem jedynym, gdzie rządzą nowe, inne, lecz spójne prawa, gdzie bohater - narrator znajduje własne miejsce. Borowski sięga w swych utworach do narracji behawioralnej znanej z literatury amerykańskiej, polegającej na ukazywaniu człowieka od strony jego czynów, ignorującej zupełnie całą sferę jego psychiki i uczuć. Tak także przedstawia swoich bohaterów Borowski. Nie mają oni przeszłości ani przyszłości, żyją z dnia dziennie, jedynym ich pragnieniem jest zdobycie jedzenia i uniknięcie wyniszczającej pracy. Nie istnieje miłość, współczucie, litość czy bezinteresowność. Ofiara może w każdej chwili przemienić się w kata, bo fundamentalnym prawem obozu jest: przeżyć za wszelaką cenę. Wspólnie z pojawieniem się opowiadań Borowskiego wszedł na stałe do krytyki literackiej termin "człowiek zlagrowany", tzn. człowiek zredukowany psychicznie do najprostszych zachowań potrzebnych, by utrzymać się przy życiu, prowadzący się instynktem, dbający tylko o własne "dobro", wysługujący się silniejszym i z pogardą traktujący słabszych.
W tym samym roku co opowiadania Borowskiego ukazują się Medaliony Zofii Nałkowskiej, pisarki znanej z utworów o pogłębionej charakterystyce psychologicznej bohaterów, szczegółowo obserwującej świat przeżyć wewnętrznych i uczuć tworzonych poprzez siebie postaci literackich. Medaliony stanowią między innymi rezultat pracy autorki w Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich i są świadomą rezygnacją z dotychczasowego modelu narracji i metody pisania. Autorka redukuje do minimum nadrzędnego narratora, oddaje kompletnie głos bohaterom, konkretnym ludziom, z którymi zetknęła się, pracując w Komisji. Metoda ta jest skutkiem świadomości autorki, Iż dotychczasowe środki literackie nie są w stanie oddać nowego typu doświadczeń przyniesionych poprzez wojnę. Na Medaliony złożona jest siedem krótkich tekstów stanowiących zamknięte całostki, z których każda jest zapisem losów jednej osoby. Zwięzłe, regularnie nieporadne stosunki ofiar są dlatego bardziej wstrząsające i lepiej oddają koszmar hitlerowskiego terroru niż teksty artystycznie przygotowane. Widzimy także, jak wojna wpłynęła na psychikę ofiar, okaleczyła je wewnętrznie, napiętnowała do końca życia.
W okolicy prozy Borowskiego i Nałkowskiej sytuują się teksty będące po części zapisem dokumentarnym czasu wojny, na przykład: Dymy nad Birkenau Seweryny Szmaglewskiej, będące relacją więźniarki Oświęcimia, i wydana przedtem na emigracji, w dalszym ciągu przedrukowana w państwie podręcznik Zofii Kossak Szczuckiej Z otchłani.
Inną grupę tematyczną stanowią utwory podejmujące problematykę życia w okupowanym państwie, pod ciągłym terrorem, w nieustannym zagrożeniu. Powieścią afirmującą działania zbiorowości jest Miasto niepokonane Kazimierza Brandysa, przedstawiające życie codzienne okupowanej Warszawy.
Osobny zespół tekstów przeznaczony został walce żołnierza polskiego z wrogiem tak w państwie, jak i na emigracji. Swoistym dokumentem w formie powieści są Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego wydane konspiracyjnie w Warszawie w 1943 r. Opowiadają one historię życia i przyjaźni kilku młodych ludzi należących do konspiracyjnych Szarych Szeregów, walczących razem z niemieckim okupantem. Zaraz po wojnie ukazują się, opublikowane w okresie wojny w Anglii, popularne książki o walkach polskich lotników: Janusza Meissnera Żądło Genowefy, L jak Lucy i Arkadego Fiedlera Dywizjon 303. Działalności polskich jednostek marynarki wojennej poświęcił Fiedler powieść Dziękuję ci, kapitanie. W 1944 r. ukazała się w Nowym Jorku podręcznik Kazimierza Wierzyńskiego Pobojowisko. Na tom złożona jest kilkanaście opowiadań, stosunku z bitew i potyczek września 1939 przekazanych autorowi poprzez żołnierzy spotkanych na emigracji. Z tych krótkich i różnych stosunku składa Wierzyński spójną całość, dającą stosunkowo pełny obraz wojny obronnej.
Powieścią podejmującą specyficzny rozrachunek z polskimi mitami narodowymi na tle drugiej wojny światowej jest Jezioro Bodeńskie Stanisława Dygata, pisane w czasie wojny, wydane w 1946 r. Bohater powieści - młody człowiek przebywa w obozie dla internowanych cudzoziemców w Szwajcarii, gdzie musi, a co najmniej tak sądzi, zachowywać się jak Polakowi przystoi. Marzy o ucieczce, o walce i jest szczęśliwy, gdy okazuje się, Iż ucieczka nie jest możliwa. Kazimierz Wyka zaliczył Jezioro Bodeńskie do tak zwany literatury "rozrachunków inteligenckich", a więc do tekstów pokazujących nieadekwatność narodowych stereotypów zachowań patriotycznych biorących swój start w romantyzmie, w relacji do rzeczywistości wojennej.
Młodym człowiekiem jest także bohater - narrator, opartej na wątkach autobiograficznych, powieści Jana Józefa Szczepańskiego Polska jesień. Obserwujemy mechanizm dojrzewania bohatera, który będąc świeżo zmobilizowanym podchorążym przeżywa całą kampanię wrześniową, potyczki z wrogiem, długie marsze, odwroty i ma coraz słabszą nadzieję na zwycięstwo.
Czarny potok to powieść Leopolda Buczkowskiego powstała w roku 1946. Terenem akcji jest pogranicze polsko ukraińskie, gdzie w okresie wojny działały oddziały polskiej partyzantki, wojska niemieckie i oddziały ukraińskie. Z ust jednego z bohaterów dowiadujemy się o zagładzie małego miasta na Podolu, zamieszkałego poprzez ludność polską, ukraińską i żydowską. Mordu dokonały wojska hitlerowskie i faszyści ukraińscy. Opowieść ocalałego świadka jest niespójna, rwie się, teraźniejszość miesza się z przeszłością. Ta fragmentaryczność potęguje dramatyzm opowieści.
(Anna Tramer)
Zobacz także: Poezja FAKTU, Literatura CZASU WOJNY, PROZATORSKIE "ROZRACHUNKI INTELIGENCKIE", PROZATORSKIE ROZLICZANIE SIĘ Z WOJNˇ
Adolf Rudnicki w swych opowiadaniach ze zbiorów Szekspir i Ucieczka z Jasnej Polany podejmuje pomiędzy innymi problem tragicznych losów ludności żydowskiej w Polsce. Zadaje pytanie o powody, które wywołały tak wielkie zaskoczenie ofiar i brak z ich strony czynnego oporu. Rudnicki stosuje w takich opowiadaniach specyficzną technikę narracyjną polegającą na wymieszaniu ze sobą autentycznych wydarzeń historycznych z losem pojedynczych postaci, będących kreacjami literackimi. Widać w tej prozie świadomość pisarza, co do nieadekwatności środków literackich wobec ujawnionych poprzez wojnę faktów ludzkiego bestialstwa i zaniku wszelkich wartości. Przez wzgląd na tym komentarz twórczy regularnie przeważa nad tekstem artystycznym.
1946 r. przynosi druk w miesięczniku "Twórczość" dwóch opowiadań Tadeusza Borowskiego Dzień na Harmenzach i Transport Sosnowiec - Będzin (tytuł późniejszy Proszę państwa do gazu). Opowiadania te weszły w dalszym ciągu do zbioru pt. Pożegnanie z Marią. Teksty te zostały poprzedzone komentarzem redakcyjnym, gdzie stwierdzono, że nie oddają one poglądów redaktorów pisma, stanowiąc jedynie specyficzne i odosobnione spojrzenie autora na świat obozu koncentracyjnego. W opowiadaniach Borowskiego zanika zupełnie opozycja świat normalny - świat obozowy, obóz staje się światem jedynym, gdzie rządzą nowe, inne, lecz spójne prawa, gdzie bohater - narrator znajduje własne miejsce. Borowski sięga w swych utworach do narracji behawioralnej znanej z literatury amerykańskiej, polegającej na ukazywaniu człowieka od strony jego czynów, ignorującej zupełnie całą sferę jego psychiki i uczuć. Tak także przedstawia swoich bohaterów Borowski. Nie mają oni przeszłości ani przyszłości, żyją z dnia dziennie, jedynym ich pragnieniem jest zdobycie jedzenia i uniknięcie wyniszczającej pracy. Nie istnieje miłość, współczucie, litość czy bezinteresowność. Ofiara może w każdej chwili przemienić się w kata, bo fundamentalnym prawem obozu jest: przeżyć za wszelaką cenę. Wspólnie z pojawieniem się opowiadań Borowskiego wszedł na stałe do krytyki literackiej termin "człowiek zlagrowany", tzn. człowiek zredukowany psychicznie do najprostszych zachowań potrzebnych, by utrzymać się przy życiu, prowadzący się instynktem, dbający tylko o własne "dobro", wysługujący się silniejszym i z pogardą traktujący słabszych.
W tym samym roku co opowiadania Borowskiego ukazują się Medaliony Zofii Nałkowskiej, pisarki znanej z utworów o pogłębionej charakterystyce psychologicznej bohaterów, szczegółowo obserwującej świat przeżyć wewnętrznych i uczuć tworzonych poprzez siebie postaci literackich. Medaliony stanowią między innymi rezultat pracy autorki w Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich i są świadomą rezygnacją z dotychczasowego modelu narracji i metody pisania. Autorka redukuje do minimum nadrzędnego narratora, oddaje kompletnie głos bohaterom, konkretnym ludziom, z którymi zetknęła się, pracując w Komisji. Metoda ta jest skutkiem świadomości autorki, Iż dotychczasowe środki literackie nie są w stanie oddać nowego typu doświadczeń przyniesionych poprzez wojnę. Na Medaliony złożona jest siedem krótkich tekstów stanowiących zamknięte całostki, z których każda jest zapisem losów jednej osoby. Zwięzłe, regularnie nieporadne stosunki ofiar są dlatego bardziej wstrząsające i lepiej oddają koszmar hitlerowskiego terroru niż teksty artystycznie przygotowane. Widzimy także, jak wojna wpłynęła na psychikę ofiar, okaleczyła je wewnętrznie, napiętnowała do końca życia.
W okolicy prozy Borowskiego i Nałkowskiej sytuują się teksty będące po części zapisem dokumentarnym czasu wojny, na przykład: Dymy nad Birkenau Seweryny Szmaglewskiej, będące relacją więźniarki Oświęcimia, i wydana przedtem na emigracji, w dalszym ciągu przedrukowana w państwie podręcznik Zofii Kossak Szczuckiej Z otchłani.
Inną grupę tematyczną stanowią utwory podejmujące problematykę życia w okupowanym państwie, pod ciągłym terrorem, w nieustannym zagrożeniu. Powieścią afirmującą działania zbiorowości jest Miasto niepokonane Kazimierza Brandysa, przedstawiające życie codzienne okupowanej Warszawy.
Osobny zespół tekstów przeznaczony został walce żołnierza polskiego z wrogiem tak w państwie, jak i na emigracji. Swoistym dokumentem w formie powieści są Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego wydane konspiracyjnie w Warszawie w 1943 r. Opowiadają one historię życia i przyjaźni kilku młodych ludzi należących do konspiracyjnych Szarych Szeregów, walczących razem z niemieckim okupantem. Zaraz po wojnie ukazują się, opublikowane w okresie wojny w Anglii, popularne książki o walkach polskich lotników: Janusza Meissnera Żądło Genowefy, L jak Lucy i Arkadego Fiedlera Dywizjon 303. Działalności polskich jednostek marynarki wojennej poświęcił Fiedler powieść Dziękuję ci, kapitanie. W 1944 r. ukazała się w Nowym Jorku podręcznik Kazimierza Wierzyńskiego Pobojowisko. Na tom złożona jest kilkanaście opowiadań, stosunku z bitew i potyczek września 1939 przekazanych autorowi poprzez żołnierzy spotkanych na emigracji. Z tych krótkich i różnych stosunku składa Wierzyński spójną całość, dającą stosunkowo pełny obraz wojny obronnej.
Powieścią podejmującą specyficzny rozrachunek z polskimi mitami narodowymi na tle drugiej wojny światowej jest Jezioro Bodeńskie Stanisława Dygata, pisane w czasie wojny, wydane w 1946 r. Bohater powieści - młody człowiek przebywa w obozie dla internowanych cudzoziemców w Szwajcarii, gdzie musi, a co najmniej tak sądzi, zachowywać się jak Polakowi przystoi. Marzy o ucieczce, o walce i jest szczęśliwy, gdy okazuje się, Iż ucieczka nie jest możliwa. Kazimierz Wyka zaliczył Jezioro Bodeńskie do tak zwany literatury "rozrachunków inteligenckich", a więc do tekstów pokazujących nieadekwatność narodowych stereotypów zachowań patriotycznych biorących swój start w romantyzmie, w relacji do rzeczywistości wojennej.
Młodym człowiekiem jest także bohater - narrator, opartej na wątkach autobiograficznych, powieści Jana Józefa Szczepańskiego Polska jesień. Obserwujemy mechanizm dojrzewania bohatera, który będąc świeżo zmobilizowanym podchorążym przeżywa całą kampanię wrześniową, potyczki z wrogiem, długie marsze, odwroty i ma coraz słabszą nadzieję na zwycięstwo.
Czarny potok to powieść Leopolda Buczkowskiego powstała w roku 1946. Terenem akcji jest pogranicze polsko ukraińskie, gdzie w okresie wojny działały oddziały polskiej partyzantki, wojska niemieckie i oddziały ukraińskie. Z ust jednego z bohaterów dowiadujemy się o zagładzie małego miasta na Podolu, zamieszkałego poprzez ludność polską, ukraińską i żydowską. Mordu dokonały wojska hitlerowskie i faszyści ukraińscy. Opowieść ocalałego świadka jest niespójna, rwie się, teraźniejszość miesza się z przeszłością. Ta fragmentaryczność potęguje dramatyzm opowieści.
(Anna Tramer)
Zobacz także: Poezja FAKTU, Literatura CZASU WOJNY, PROZATORSKIE "ROZRACHUNKI INTELIGENCKIE", PROZATORSKIE ROZLICZANIE SIĘ Z WOJNˇ
- Co znaczy LITERATURA SOWIZDRZALSKA I "ŚWIAT NA OPAK WYWRÓCO:
- Porównanie staropolskiej poezja wysoka , oficjalna i elitarna o rodowodzie szlacheckim miała swój naturalny kontrapunkt w formie literatury niskiej , a właściwie piśmiennictwa masowego i popularnego o literatura wobec wojny co znaczy.
- Krzyżówka LEGENDA O ŚW. ALEKSYM:
- Dlaczego Legendy o św. Aleksym (inc. Ach krolu wieliki nasz... ) powstała w początkach XV w., zaś najstarsza znana jej kopia pochodzi z roku 1454. Brakuje w niej zakończenia opisującego lamentacje rodziny i literatura wobec wojny krzyżówka.
- Co to jest LITERATURA FAKTU:
- Jak lepiej światowa niemal do dnia dzisiejszego jest jednym z głównych tematów literatury faktu. Powodem jej nieustannej obecności w twórczości wielu pisarzy, jest nie tylko chęć dania świadectwa zdarzeniom, o literatura wobec wojny co to jest.
- Słownik LITERATURA PLEBEJSKA (MIESZCZAŃSKA I SOWIZDRZALSK:
- Kiedy tego hasła oddaje trudności terminologiczne powiązane z opisem ogromnego obszaru polskiej literatury renesansowej, który jeszcze najpierw XX w. nie znajdował uznania u historyków literatury i aż do literatura wobec wojny słownik.
- Czym jest ŁACINA W KULTURZE EPOKI:
- Od czego zależy zachodnioeuropejskie to średniowiecze łacińskie: chrześcijaństwo i łacina stają się wówczas kluczowymi filarami europejskiej wspólnoty cywilizacyjnej (christianitas, latinitas). Po upadku Rzymu i literatura wobec wojny czym jest.
Czym jest literatura wobec wojny znaczenie w Motywy literatura L .
