Co znaczy LIST O GUŚCIE, CZYLI SMAKU:
Autorem Listu o guście jest Józef Szymanowski (1748-1801), pisarz rokokowy. Tekst Listu włączony został do Listów krytycznych o różnych literatury rodzajach i dziełach, opublikowanych jako bonus do komedii A.K. Czartoryskiego pt. Kawa (1779). Za prawdopodobnego adresata Listu uznaje się właśnie autora Kawy, A.K. Czartoryskiego.
W Liście pierwszym Szymanowski zdefiniował definicja smaku, wyróżniając w nim następujące przedmioty: "czułość, delikatność, trafność". "Czułość", zdaniem Szymanowskiego, to zdolność dostrzegania tego rodzaju piękna, które "tkliwym duszom podobać się może". "Czułość" wychwytuje także te wady występujące "w piśmie", które sprawiają "przykrość". Tak więc "czułość" należałoby kojarzyć z psychologicznym kryterium piękna. Natomiast "delikatność" - wg autora - to obiekt smaku odpowiedzialny za artystyczny powab dzieła. "Delikatność", pisze Szymanowski - "najprzyjemniejszych dobiera kolorów"; dalej stwierdza: "[delikatność] stara się pisać dzieła, które [...] najlepszą pięknością umysł w zachwyceniu [...] utrzymywać umieją". Następny z wymienionych składników - "trafność" - ma podłoże zdecydowanie racjonalistyczne. Za jego pośrednictwem artysta (a również odbiorca) dzieła dokonuje istotnych "operacji": między innymi rozróżnia "pozór od istoty, czułość od słabości, delikatność od wytworności"; porównuje "jeden sentyment z drugim i w tym każdy osadza miejscu, które mu [się] sprawiedliwie należy".
Szymanowski próbuje także określić stosunki między smakiem a "imaginacją" i "geniuszem", kategoriami symbolizującymi w ówczesnych teoriach "twórczą spontaniczność". Wobec obu tych dyspozycji smak pełni funkcję swoiście "powściągającą". Utrzymuje "imaginację" - w "przyzwoitych granicach", ?Xeby "płonne rojąc marzenia w szkodliwe piszącego nie wprowadzała błędy". Natomiast "geniusz" - "zbujałby się częstokroć, gdyby smak wiernie mu towarzysząc lekkim nie wstrzymywał go hamulcem".
W Liście drugim autor zastanawia się nad metodami wydoskonalenia smaku. Jednym z nich jest lektura dzieł. Szymanowski czyni jednak zastrzeżenie, że "wybór dzieł, które nam służyć mają do ukształtowania takowego w imaginacji wzoru, z ogromną czyniony powinien być ostrożnością". Nie wszystkie utwory zawierają gdyż "ukryte wady", które mogą przyczynić się do wypaczenia smaku. Przeciwny jest również zdecydowanie poglądowi, typowemu dla przedstawicieli klasycyzmu, głoszącemu, Iż dzieła autorów starożytnych są najdoskonalsze i dlatego współcześni pisarze powinni je naśladować, starając się zbliżyć do ich doskonałości. W Liście drugim Szymanowski przyjął także krytyczną postawę wobec rygorystycznego przestrzegania reguł, stanowiących podstawę klasycystycznego pisarstwa:
Zbytnia skrupulatność jest nikczemnością smaku i w takich pospolicie znajduje się ludziach, którzy brak przymiotów od natury sobie odmówionych pracowitą chcąc zastąpić edukacją mniemają, Iż wyborne doskonalą dzieło, kiedy najmniejszego w niczym nie uchybili regulaminu.
Zdaniem autora Listu, najskuteczniej "do wyczyszczenia gustu" przyczynić się mogą "częste ze znającymi świat ludźmi posiedzenia". Te "posiedzenia" - to niewątpliwie zgromadzenia salonowe, w trakcie których wykształceni przedstawiciele ówczesnych elit i artysty wypowiadali się na różne tematy, między innymi powiązane z poezją, upodobaniami i gustami estetycznymi. Wówczas, jak stwierdza Szymanowski - "każdy popisuje się z owocem długoletniej regularnie pracy, każdy własne czyni uwagi, na nowe przypadkiem trafia postrzeżenia [...]". Miłość swoja i "emulacja" (rywalizacja) - tak typowe dla oświeceniowych bywalców salonowych posiedzeń - przyczyniają się, wg autora, do tego, że formułowane sądy są "gładkie i przystojne" (by przynieść uznanie).
W większym jeszcze stopniu niż salonowe rozmowy, do wydoskonalenia smaku, zdaniem autora Listu, może przyczynić się "obcowanie" z kobietami:
Szczodre dla niej nieba nie tylko w powierzchowne ubogaciły ją powaby, lecz dały nadto łatwość słodką wymowę w uroczne przystrajać wdzięki tak dalece, Iż piękne usta i własnym kosztem tkliwą w nich budzą czułość, i miłe ich wyjaśnienie się prawdziwej delikatności regularnie doskonałym być może wzorem.
W Liście o guście Szymanowski sformułował (jedyny w czasach stanisławowskich) program literaturze rokokowej. Rokokowy charakter mają tutaj w szczególności: wyraźnie estetyczny pkt. widzenia na literaturę i przypisanie rozmowom salonowym i kobietom wiodącej roli w kształtowaniu dobrego gustu. Szymanowski wyraził także bliską rokokowym autorom myśl, że, by pisać dzieła, nie trzeba znać reguł tworzenia.
Przedstawione w Liście o guście poglądy Szymanowski stosował w swojej literaturze. Jego twórczość poetycka i teoretyczne rozważania, zawarte w Liście, wzajemnie się dopełniają.
(Janusz Ryba)
Zobacz także: ROKOKO, SZYMANOWSKI JÓZEF
W Liście pierwszym Szymanowski zdefiniował definicja smaku, wyróżniając w nim następujące przedmioty: "czułość, delikatność, trafność". "Czułość", zdaniem Szymanowskiego, to zdolność dostrzegania tego rodzaju piękna, które "tkliwym duszom podobać się może". "Czułość" wychwytuje także te wady występujące "w piśmie", które sprawiają "przykrość". Tak więc "czułość" należałoby kojarzyć z psychologicznym kryterium piękna. Natomiast "delikatność" - wg autora - to obiekt smaku odpowiedzialny za artystyczny powab dzieła. "Delikatność", pisze Szymanowski - "najprzyjemniejszych dobiera kolorów"; dalej stwierdza: "[delikatność] stara się pisać dzieła, które [...] najlepszą pięknością umysł w zachwyceniu [...] utrzymywać umieją". Następny z wymienionych składników - "trafność" - ma podłoże zdecydowanie racjonalistyczne. Za jego pośrednictwem artysta (a również odbiorca) dzieła dokonuje istotnych "operacji": między innymi rozróżnia "pozór od istoty, czułość od słabości, delikatność od wytworności"; porównuje "jeden sentyment z drugim i w tym każdy osadza miejscu, które mu [się] sprawiedliwie należy".
Szymanowski próbuje także określić stosunki między smakiem a "imaginacją" i "geniuszem", kategoriami symbolizującymi w ówczesnych teoriach "twórczą spontaniczność". Wobec obu tych dyspozycji smak pełni funkcję swoiście "powściągającą". Utrzymuje "imaginację" - w "przyzwoitych granicach", ?Xeby "płonne rojąc marzenia w szkodliwe piszącego nie wprowadzała błędy". Natomiast "geniusz" - "zbujałby się częstokroć, gdyby smak wiernie mu towarzysząc lekkim nie wstrzymywał go hamulcem".
W Liście drugim autor zastanawia się nad metodami wydoskonalenia smaku. Jednym z nich jest lektura dzieł. Szymanowski czyni jednak zastrzeżenie, że "wybór dzieł, które nam służyć mają do ukształtowania takowego w imaginacji wzoru, z ogromną czyniony powinien być ostrożnością". Nie wszystkie utwory zawierają gdyż "ukryte wady", które mogą przyczynić się do wypaczenia smaku. Przeciwny jest również zdecydowanie poglądowi, typowemu dla przedstawicieli klasycyzmu, głoszącemu, Iż dzieła autorów starożytnych są najdoskonalsze i dlatego współcześni pisarze powinni je naśladować, starając się zbliżyć do ich doskonałości. W Liście drugim Szymanowski przyjął także krytyczną postawę wobec rygorystycznego przestrzegania reguł, stanowiących podstawę klasycystycznego pisarstwa:
Zbytnia skrupulatność jest nikczemnością smaku i w takich pospolicie znajduje się ludziach, którzy brak przymiotów od natury sobie odmówionych pracowitą chcąc zastąpić edukacją mniemają, Iż wyborne doskonalą dzieło, kiedy najmniejszego w niczym nie uchybili regulaminu.
Zdaniem autora Listu, najskuteczniej "do wyczyszczenia gustu" przyczynić się mogą "częste ze znającymi świat ludźmi posiedzenia". Te "posiedzenia" - to niewątpliwie zgromadzenia salonowe, w trakcie których wykształceni przedstawiciele ówczesnych elit i artysty wypowiadali się na różne tematy, między innymi powiązane z poezją, upodobaniami i gustami estetycznymi. Wówczas, jak stwierdza Szymanowski - "każdy popisuje się z owocem długoletniej regularnie pracy, każdy własne czyni uwagi, na nowe przypadkiem trafia postrzeżenia [...]". Miłość swoja i "emulacja" (rywalizacja) - tak typowe dla oświeceniowych bywalców salonowych posiedzeń - przyczyniają się, wg autora, do tego, że formułowane sądy są "gładkie i przystojne" (by przynieść uznanie).
W większym jeszcze stopniu niż salonowe rozmowy, do wydoskonalenia smaku, zdaniem autora Listu, może przyczynić się "obcowanie" z kobietami:
Szczodre dla niej nieba nie tylko w powierzchowne ubogaciły ją powaby, lecz dały nadto łatwość słodką wymowę w uroczne przystrajać wdzięki tak dalece, Iż piękne usta i własnym kosztem tkliwą w nich budzą czułość, i miłe ich wyjaśnienie się prawdziwej delikatności regularnie doskonałym być może wzorem.
W Liście o guście Szymanowski sformułował (jedyny w czasach stanisławowskich) program literaturze rokokowej. Rokokowy charakter mają tutaj w szczególności: wyraźnie estetyczny pkt. widzenia na literaturę i przypisanie rozmowom salonowym i kobietom wiodącej roli w kształtowaniu dobrego gustu. Szymanowski wyraził także bliską rokokowym autorom myśl, że, by pisać dzieła, nie trzeba znać reguł tworzenia.
Przedstawione w Liście o guście poglądy Szymanowski stosował w swojej literaturze. Jego twórczość poetycka i teoretyczne rozważania, zawarte w Liście, wzajemnie się dopełniają.
(Janusz Ryba)
Zobacz także: ROKOKO, SZYMANOWSKI JÓZEF
- Co znaczy LALKA:
- Porównanie Kurierze Codziennym powieść Bolesława Prusa (wydanie książkowe w 1890 r.) miała początkowo nosić tytuł Trzy pokolenia. Autor pragnął zasygnalizować łączność pomiędzy trzema postaciami idealistów list o guście, czyli smaku co znaczy.
- Krzyżówka LINDE SAMUEL BOGUMIŁ (1771-1847):
- Dlaczego rodzimej kultury przeszedł jako autor pierwszego Słownika j. polskiego (t. 1-6, 1807-1815). Urodził się w Toruniu, w zniemczonej rodzinie pochodzenia szwedzkiego. Po ukończeniu studiów w Lipsku list o guście, czyli smaku krzyżówka.
- Co to jest LITERATURA MAŁYCH OJCZYZN:
- Jak lepiej zobacz PROZA NOSTALGICZNA list o guście, czyli smaku co to jest.
- Słownik LUDOWOŚĆ:
- Kiedy epoki romantyzmu ludowość stała się jednym z naczelnych haseł, związanym ściśle z postulatem narodowości literatury. Lud dostąpił literackiego awansu, stając się nie tylko obiektem zainteresowania list o guście, czyli smaku słownik.
- Czym jest LUDZIE BEZDOMNI ŻEROMSKIEGO:
- Od czego zależy powieść Stefana Żeromskiego wydana w 1899 z datą 1900, uznana natychmiast za ogromne wydarzenie artystyczne, jak także społeczno polityczne. Zostało odczytane jako manifest ideowy pisarza list o guście, czyli smaku czym jest.
Czym jest list o guście, czyli smaku znaczenie w Motywy literatura L .
