Definicja KOMEDIE ALEKSANDRA FREDRY

Co znaczy KOMEDIE ALEKSANDRA FREDRY: Aleksander Fredro, urodzony w roku 1793, zawsze kroczył swoją drogą, niezależną od panujących ówcześnie konwencji literackich. Zaczynał tworzyć jeszcze w czasach klasycyzmu postanisławowskiego (pierwsza spośród zachowanych komedii - jednoaktówka Intryga na prędce - powstała w r. 1815), a ostatnie sztuki pisał już po upadku romantyzmu, w latach 60. XIX w., gdy rozpoczynała się dominacja nurtu pozytywistycznego. Na skutek swoistości dzieł Fredry toczyły się długookresowe duży o to, czy komediopisarz jest klasykiem (Ignacy Chrzanowski), czy romantykiem (Eugeniusz Kucharski). Aktualnie przeważnie podzielany jest sąd Bogdana Zakrzewskiego, który uważa, Iż "(...) twórczość Fredry nie mieści się bez reszty ani w dziedzictwie tradycji oświeceniowej, ani we współczesności literackiej romantyzmu, ani nie prezentuje obojnactwa literackiego czy uschematyzowanej opozycyjności". Podkreślana jest w szczególności odrębność drugiego okresu twórczości Fredry, kiedy z jego sztuk znikają zarówno powinowactwa z poezją klasycyzmu, jak i inspiracje wypływające z romantyzmu.
Majątek Fredry dzielony jest zazwyczaj na dwa fazy. Komediopisarz nie tworzył nigdy w sposób ciągły i okresy, gdy intensywnie pisał, przeplatały się z czasami, kiedy milczał. Jednak poprzez kilkanaście lat (1839-1852) w ogóle nie pisał, a po roku 1854 zdecydował się nie przedstawiać swoich sztuk publiczności i nie publikować. Sam autor przypisywał to postanowienie swojej reakcji na niesprawiedliwą krytykę, a w szczególności rozczarowaniu faktem, Iż nikt nie stanął w jego obronie. W prasie ukazywały się gdyż pamflety na twórczość Fredry, zarzucano mu obojętność wobec spraw narodowych. Autor jednego z nich, Seweryn Goszczyński, w r. 1835 stwierdzał, Iż Fredro posługuje się językiem w sposób nieoryginalny, na wzór francuski, bez indywidualizacji mowy postaci, wdzięku i jędrności charakterystycznej dla polszczyzny prawdziwie narodowych pisarzy. W okolicy naśladownictwa - za włoskimi i francuskimi sztukami - stylu i intrygi, oskarżył go także o niemoralność, brak wyższych uczuć i narodowości. Sugerując, Iż Fredro ma mierny talent, pisał: "Nazwiska polskie nie są tym samym, co charaktery polskie; kilka osób, kilka scen narodowych nie rozleją barwy narodowej na wiersz czterech tomów; pasztet przysłów, bez związku z charakterami i z całością dzieła, jest tylko słownikiem przysłów; miłosna strona narodu to jest rys jego kosmopolityczny - a tj. właśnie wszystko, co ma stanowić polskość komedii Fredra. Lecz cnoty, wady, śmieszności, charaktery pojedyncze, fizjonomia ogólna, zgoła cokolwiek tworzy pomniki prawdziwie narodowej indywidualności, tego na próżno byś tam szukał".
Najsłynniejsze komedie pierwszego okresu to Pan Geldhab, Mąż i żona, Cudzoziemczyzna, Śluby panieńskie, Pan Jowialski, Zemsta i Dożywocie. Fredro tworzył wówczas również wodewile i farsy, jak na przykład Damy i huzary i Gwałtu, co się dzieje! Z komedii pisanych po wspomnianej przerwie na uwagę zasługują: Ogromny człowiek do małych interesów, Wychowanka, Rewolwer.
Związki Fredry z oświeceniem wypływały z tradycji, gdzie się wychował, zarówno domowej, jak i legionowej, bo młody Aleksander zaciągnął się do armii Księstwa Warszawskiego i brał udział w kampanii napoleońskiej. Z komediopisarstwem oświeceniowym łączyło Fredrę w początkach jego twórczości kreowanie postaci w oparciu o jedną, stypizowaną cechę charakteru, podejmowanie problematyki obyczajowo socjalnej (problemy wyboru wzorów kulturowych i obyczajowych w toku walki z sarmatyzmem w Cudzoziemczyźnie, przenikanie mieszczaństwa do sfery szlacheckiej w Panu Geldhabie, zdrady małżeńskie i pozamałżeńskie czwórki bohaterów komedii Mąż i żona), wykorzystywanie nazwisk znacznych (Raptusiewicz, Milczek, Birbancki). Regularnie wykorzystuje zdobycze lekkiej i żartobliwej, dążącej jedynie do wywołania w widzu uczucia przyjemności, komedii rokokowej, a nie sentymentalnej czy klasycystycznej. Od komediopisarzy tych ostatnich nurtów oświeceniowych odróżnia go niechęć do natrętnego dydaktyzmu i moralizatorstwa. Fredro twierdził, Iż "komedia wyłącznie tendencyjna nic nie nauczy, nikogo nie poprawi." Kreacje jego postaci są bardziej zindywidualizowane i pogłębione psychologicznie. To one wpływają na kształt intrygi. Z gustem klasycystycznym sprzeczne było stosowanie jako miejsc, gdzie odbywa się akcja utworu - oberż, hoteli, zajazdów. Również słownictwo Fredry nie przystawało do tych gustów, używał prowincjonalizmów, terminologii myśliwskiej, języka ludowego, żołnierskiego, stylizował dialogi na mowę potoczną. W wyniku tych ostatnich zabiegów wprowadzał do utworów nowości wersyfikacyjne.
Komedie Fredry nie były również utworami romantycznymi. Pisał je autor dla przeciętnej publiczności, a nie wyrobionych koneserów, preferujących dramat jako gatunek w pełni oddający tragizm świata. Z romantyzmem wiąże go dwoiste widzenie świata jako terenu, gdzie pierwiastki tragiczne ścierają się z komicznymi. W inny sposób niż romantycy wykorzystuje ludowość, folklor. Nie traktuje go jako źródła narodowości, a wprowadza do swoich utworów przedmioty farsowe, jasełka, przysłowia, i tym podobne W Panu Jowialskim żartował z folklorystycznych wypraw romantyków. Niewątpliwie był Fredro patriotą, lecz nie głosił haseł narodowowyzwoleńczych, był konserwatystą, a nie demokratą. Nie podzielał uznania dla bohatera walczącego o dobro ojczyzny czy świata, narodowego męczennika. Komedie Fredry kończy zazwyczaj happy end na ślubnym kobiercu, bohaterzy nie przeżywają tragicznych miłości jak romantycy, lecz - jak oni - kierują się głosem uczucia w wyborze partnera, "magnetyzmem serca" (taki podtytuł noszą Śluby panieńskie). Chętnie kpi z romantycznych stereotypów w kreowaniu postaci (samobójców, znudzonych życiem, zżeranych poprzez melancholię, indywidualistów, samotników) i sytuacji (wiary w moc literaturze, donkiszoterii, idealizowania przyjaźni). Jednak Fredro patrzy na świat pobłażliwie, regularnie nie krytykuje, a jedynie pokazuje humorystyczne strony rzeczywistości, którą oddaje z prawdziwym talentem realisty.
Szczyt twórczości Fredry przypada na lata 30., powstają wtedy jego najsłynniejsze komedie. Śluby panieńskie - ukazują budzenie się miłości dwóch par, żartując ze staropolskich, sentymentalnych i romantycznych konwencji obyczajowych. Młodzi bohaterzy etapowo wyzwalają się z nich, odkrywając wartość autentycznych przeżyć i uczuć. Pan Jowialski, podobnie jak pozostałe komedie z tego okresu, prezentuje różne postawy pokoleniowe. Ta komedia wzbudzała największe duży krytyków literackich. Tytułowego bohatera nazywano i mędrcem (Tadeusz Peiper), i bezmyślnym staruszkiem, automatem do wygłaszania bajek i przysłów (Ignacy Chrzanowski). Stanisław Pigoń, jeden z w najwyższym stopniu wnikliwych badaczy twórczości Fredy, postawił hipotezę, Iż w komedii Fredro pokazał, w jaki sposób ziemiaństwo Galicji broniło się przed nieszczęściami, świadomością rozbiorów, klęski państwa, z kolei nie aprobował takiej postawy moralnej (motto utworu brzmi: "Głodnego żołądka bajką nie zabawić, racją nie odbyć"). Zemsta - oparta na sporze dwóch szlachciców o mur, konfrontuje staropolską obyczajowość starszego pokolenia z preromantycznymi, stylizowanymi na wzór powieści gotyckiej, zachowaniami młodych.
Późne komedie Fredry regularnie są utworami nowego typu, zbliża się w nich pisarz do ówczesnych realistycznych sztuk lat 50. i 60. Pokazują one okrutny świat, a akcja dąży do zaprezentowania tendencji moralnej. Szczęśliwy finał nie współbrzmi już z radosnym nastrojem całego dzieła, jak miało to miejsce przedtem.
(Anna Krysztofiak)
Zobacz także: ZEMSTA