Co znaczy KABARET MŁODOPOLSKI:
Jego pojawienie się jest oznaką dezaktualizowania się problematyki, stylu uprawiania literatury i metody celebrowania eksponowanej pisarskiej roli. Treści ówczesnej filozofii, założenia estetyki, style zachowań członków artystycznej bohemy wspólnie z charakterystycznymi elementami tekstów przenikały do "kawiarnianej" atmosfery, zderzały się ze zdroworozsądkowym nastawieniem szerokiej publiczności. Ideał sięgał bruku, patetyczna wzniosłość zestawiona z trywialną przyziemnością codziennego życia, niepoetycznych pragnień i potrzeb, interesów, zabiegów, które dotyczyły również środowiska "kapłanów sztuki" - wypadała nieokazale i trochę nieprawdziwie. Być może fenomen rodzenia się kabaretu właśnie w kręgach artystycznej bohemy świadczy o ich potrzebie posiadania swego rodzaju "odtrutki" w formie humoru, satyry, śmiechu, który godził właśnie w nadęte do ostateczności ideały, absoluty, bezmiary okresu. Nie jest przypadkiem fakt tworzenia kabaretów w drugiej, "rekonwalescencyjnej" fazie Młodej Polski, gdzie stłamszone poprzednio prawa życia, konkurującego z wampiryczną sztuką, znów dochodzą do głosu. Kabaret podważa koturnową autokreację twórcy, pozytywnie waloryzując przypominaną teraz socjalną funkcję clowna, błazna, wesołka. Liberalizm i racjonalizm tekstów zapowiada kolejną epokę. Zalążki kabaretu powstały w krakowskiej kawiarni Turlińskiego "Paon", gdzie gromadzili się literaci, muzycy, malarze i wielbiciele S. Przybyszewskiego, świeżo importowanego z Berlina. Produkcje bawiących tam twórców, przypominające nieco happeningi współczesne, opisał Przybyszewski w I tomie powieści Synowie ziemi (1904), zatytułowanym Malaria. Podobne amatorskie próby działań o charakterze kabaretowym podejmowano w warszawskiej pracowni malarskiej L. Kaufmana. Brali w nich udział C. Jellenta, T. Ulanowski, Z. Nałkowska, M. Mickun). Wzorem dla polskich artystów kabaretu były przedsięwzięcia francuskie ("Le Chat Noir" R. Salisa, "Le Mirliton" A. Bruanta 1885-1900), niemieckie nadscenki (Uberbrettl): "Buntes Theater" E. Volzogena (1901-1902) w Berlinie i "Elf Scharfrichter" w Monachium, z którymi byli związani O.J. Bierbaum i F. Wedekind.
Pierwszy kabaret powstał w "Cukierni Lwowskiej" Jana Apolinarego Michalika przy ulicy Floriańskiej w Krakowie. Lokal ten nazywano Jamą Michalikową; przeważnie gościli w nim malarze, z racji na bliskość Akademii Sztuk Pięknych. Inicjatorami założenia "Zielonego Balonika" byli: dramaturg Jan August Kisielewski, urzędnik E. Żeleński (brat Tadeusza) i rysownik S. Kuczborski. Początkowo improwizowano tam w trakcie nocnych zgromadzeń malarzy, początkujących literatów, aktorów, urzędników, dziennikarzy, a potem także uczonych z uniwersytetu, jakieś zabawne scenki. Gdy do towarzystwa kabaretowego dołączył Tadeusz Boy Żeleński, zaczęto luźno trzymać się przedtem opracowanego scenariusza. Przedstawiane tam formy kabaretowe: piosenki, melorecytacje, skecze, wiersze posługujące się chwytem parodii, parafrazy, trawestacji, pastiszu w krzywym zwierciadle satyry przedstawiały dostojne tematy sztuki, twórcy, tradycji literackiej (Gwiżdżę na waszą romantyczną trójcę A. Nowaczyńskiego), problematyki narodowej, drażliwe punkty konserwatywnej obyczajowości i mieszczańskiej moralności (Ernestynka Boya Żeleńskiego), krakowskie rytuały, staromodny styl uprawiania edukacji o poezji (O bardzo niegrzecznej poezji polskiej i jej strapionej ciotce Boya Żeleńskiego). Odrębnym i kompletnie oryginalnym osiągnięciem polskiej sztuki kabaretowej była szopka, czerpiąca własne środki artystyczne z tradycji ludowych szopek bożonarodzeniowych. Polegała ona na satyrycznej prezentacji charakterystycznych postaci krakowskich, odznaczających się nieodpartą "vis comica", w formie kukiełek wygłaszających zabawne przemowy albo śpiewających kuplety na nutę powszechnie znanych melodii. Szopki "Zielonego Balonika" zaopatrywali w teksty: W. Noskowski (1906), potem współpracowali z nim T. Boy Żeleński i T. Żuk Skarszewski (1907, 1908, 1911, 1912). Utwory przedstawiane w krakowskim kabarecie, w okolicy innych tekstów nurtu satyrycznego epoki (bajki, fraszki i baśnie Jana Lemańskiego publikowane w "Chimerze", Meandry Nowaczyńskiego, teksty satyryczne B. Hertza, G. Glassa, E. Leszczyńskiego) uważane są, na równi z wypowiedziami Brzozowskiego i Irzykowskiego, za wydarzenia literackie, które przyśpieszyły tak zwany "likwidację Młodej Polski". Efekt nowego typu działalności rozrywkowo artystycznej osiągnięto przy znacznej współpracy krakowskich plastyków: Karola Frycza, Kazimierza Sichulskiego, Jana Stanisławskiego, który okazał się niezastąpionym konferansjerem, i ludzi teatru: Juliusza Osterwy, Leona Schillera i Teofila Trzcińskiego, który wypracował odrębny styl aktorstwa kabaretowego. "Zielony Balonik" był kabaretem autorów - oni sami, z wyjątkiem tego, jak wypadali na scenie, prezentowali własne teksty. W tym najsłynniejszym kabarecie polskim wykrystalizowała się forma spektaklu - składanki różnych "numerów" przeplatanej dowcipnym słowem wiążącym konferansjera. Było to przedsięwzięcie o charakterze w pierwszej kolejności ludycznym (dochody czerpano z ogólnodostępnej i płatnej szopki z 1911 r.) i towarzyskim, organizowane w zamkniętym, elitarnym kręgu zaproszonych osób.
Kabarety powstające potem ewoluują w kierunku profesjonalizacji występów i uczynienia "teatrzyku" przedsięwzięciem dochodowym. Taki charakter miały efemeryczne "Figliki" - Teatr pod Marchołtem (1906) Arnolda Szyfmana, estradowy teatrzyk miniatur, który działał miesiąc. "Kabaretiasis" (Nowaczyński) - epidemiczna dolegliwość kabaretowa dotknęła również inne polskie miasta. Kolejny kabaret został założony w Warszawie poprzez Arnolda Szyfmana w 1908 r. Był to "Momus", który miał własną siedzibę w sali znanej restauracji "U Stępka" przy ulicy Wierzbowej 9. Proponował publiczne i płatne występy zawodowych twórców, dbał o wysoki poziom artystyczny swoich produkcji. Pojawiali się tu również autorzy tekstów w roli wykonawców, o ile podobali się publiczności. To samo w znacznym stopniu dotyczyło utworów - zaczęto w doborze tekstów brać pod uwagę oczekiwania widzów, od których zależał byt instytucji. Dbano o scenografię, rekwizyty (w "Zielonym Baloniku" ikonograficznym akompaniamentem programu były satyryczne rysunki, zdobiące ściany "Jamy Michalikowej"). W "Momusowym" teatrze małych form powstało tak zwany revue, numer komediowo rewiowy, którego rozbudowana fabuła służy za pretekst do aktualnej satyrycznej publicystyki. W "Momusie" wykreowano pierwsze gwiazdy estrady - M. Mrozińską, A. Lubelskiego, L. Schillera (zarazem autora tekstów). Rodzi się w tym czasie nowa profesja - dostarczyciela tekstów kabaretowych, kabaretowego satyryka. Takimi autorami byli pracujący dla "Momusa" L. Choromański, T. Modrzejewski, L. Konarski, nieregularnie pisali teksty J. Lemański, A. Nowaczyński, T. Boy Żeleński, B. Hertz; T. Ulanowski występował w podwójnej roli autora i konferansjera. W powszechnej świadomości kulturalnej zapisały się nostalgiczne piosenki "Momusa", stwarzające aktorowi szansę estradowej, melodramatycznej interpretacji - najsłynniejszy zapewne Dymek z papierosa L. Konarskiego i Moja peleryna M. Srokowskiego. Do warszawskiej, plebejskiej tradycji zabawowej odwoływał się program Stara Warszawa. Z krakowskich doświadczeń szopkowych korzystał program Kukiełki warszawskie. W wielu programach można dostrzec ostrożne (cenzura) akcenty satyry politycznej, która rozwinie się bujnie w Polsce niepodległej.
W latach wojennych powstają w Warszawie następne teatrzyki kabaretowe, które nie osiągają już poziomu poprzednich przedsięwzięć. To są "Miraż" (1915) otwarty w lokalu kina "Mirage" na rogu Nowego Światu i Świętokrzyskiej, z gwiazdorem Karolem Hanuszem; "Czarny Kot", "Sfinks" i "Argus" - działające w latach 1916-1921. Grawitowały one ku małym formom teatralnym i lżejszym - muzycznym, wystawiając w okolicy typowej kabaretowej "składanki" - również jednoaktówki, niewielkie rozmiarami operetki, miniatury sceniczne. Popisy kabaretowe nasycone są wycieczkami satyrycznymi, godzącymi w niemieckich okupantów i w negatywne zjawiska życia gospodarczego i społecznego w uwarunkowaniach wojennych.
Próbowano powtórzyć efekt "Zielonego Balonika" i "Momusa" we Lwowie, gdzie w latach 1910-1911 działał kabaret "Ul", założony poprzez autorów tekstów H. Zbierzchowskiego, S. Wasylewskiego, A. Schrodera, którzy potem prowadzili także teatrzyki kukiełkowe (opublikowali ich materiał literacki w zbiorach Marionetki wojenne i Marionetki pokojowe). Znakomitymi lwowskimi aktorami kabaretowymi byli L. Lawiński i A. Kitschman. Casus wojennych kabaretowych teatrzyków warszawskich zaprzecza do pewnego stopnia ogólnej tendencji - przed wybuchem I wojny światowej "kabaretomania" słabnie; potrzeba inteligentnej rozrywki, na mocy paradoksu rośnie w obliczu wielostronnego, wojennego zagrożenia. Zarysowują się nowe tendencje ewolucji kabaretu polskiego, który z jednej strony kontynuuje krakowskie tradycje dobrej zabawy autorów i wybranych przyjaciół, podkreślając z celową ostentacją komercyjny, handlowy rodzaj przedsięwzięcia, z drugiej - ulega wpływom innych futurystycznych form prowokowania publiczności. W chronologicznych ramach okresu mieści się założony w 1917 r. krakowski kabaret futurystów "Katarynka". W 1918 r. na pograniczu Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego powstaje w Warszawie słynna kawiarnia pisarzy "Pod Pikadorem", zlokalizowana w niewielkiej mleczarni Karola Życkiego przy ul. Nowy Świat 57. Zorganizował ją młody pisarz (późniejszy wzięty adwokat) Tadeusz Raabe, założycielami i współtwórcami całościowej koncepcji spektaklu byli początkujący poeci (przyszli skamandryci, pośród nich: J. Lechoń, J. Tuwim i A. Słonimski, później również J. Iwaszkiewicz i K. Wierzyński), futuryści i malarze formiści (K. Witkowski i A. Świdwiński), "Indianie warszawscy", których niesamowite malowidła, wg recenzji zamieszczonej w postępowym "Robotniku" inspiruje "wicher rewolucji". Epatowano tu mieszczucha agresywnie manifestowanym demokratyzmem, ogłaszano "dyktaturę proletariatu", dążono w satyrycznym stylu do traktowanej serio odnowy literaturze, do rewolucji artystycznej. Atakowano nadęte pozy pisarzy minionej epoki, nawiązywano familiarne (lecz ujęte w kluby systemem pisanych reguł), acz ściśle wycenione relacje z publicznością. Pojawiała się także satyra polityczna. Kawiarnia "Pod Pikadorem" działała raptem kilka miesięcy. O jej sukcesie, oprócz występów gwiazdy recytatorki Marii Morskiej, zadecydował wysoki poziom wygłaszanych tu tekstów poetyckich i niezwykłe osobowości produkujących się autorów (por. T. Stępień).
(Krystyna Kralkowska Gątkowska)
Pierwszy kabaret powstał w "Cukierni Lwowskiej" Jana Apolinarego Michalika przy ulicy Floriańskiej w Krakowie. Lokal ten nazywano Jamą Michalikową; przeważnie gościli w nim malarze, z racji na bliskość Akademii Sztuk Pięknych. Inicjatorami założenia "Zielonego Balonika" byli: dramaturg Jan August Kisielewski, urzędnik E. Żeleński (brat Tadeusza) i rysownik S. Kuczborski. Początkowo improwizowano tam w trakcie nocnych zgromadzeń malarzy, początkujących literatów, aktorów, urzędników, dziennikarzy, a potem także uczonych z uniwersytetu, jakieś zabawne scenki. Gdy do towarzystwa kabaretowego dołączył Tadeusz Boy Żeleński, zaczęto luźno trzymać się przedtem opracowanego scenariusza. Przedstawiane tam formy kabaretowe: piosenki, melorecytacje, skecze, wiersze posługujące się chwytem parodii, parafrazy, trawestacji, pastiszu w krzywym zwierciadle satyry przedstawiały dostojne tematy sztuki, twórcy, tradycji literackiej (Gwiżdżę na waszą romantyczną trójcę A. Nowaczyńskiego), problematyki narodowej, drażliwe punkty konserwatywnej obyczajowości i mieszczańskiej moralności (Ernestynka Boya Żeleńskiego), krakowskie rytuały, staromodny styl uprawiania edukacji o poezji (O bardzo niegrzecznej poezji polskiej i jej strapionej ciotce Boya Żeleńskiego). Odrębnym i kompletnie oryginalnym osiągnięciem polskiej sztuki kabaretowej była szopka, czerpiąca własne środki artystyczne z tradycji ludowych szopek bożonarodzeniowych. Polegała ona na satyrycznej prezentacji charakterystycznych postaci krakowskich, odznaczających się nieodpartą "vis comica", w formie kukiełek wygłaszających zabawne przemowy albo śpiewających kuplety na nutę powszechnie znanych melodii. Szopki "Zielonego Balonika" zaopatrywali w teksty: W. Noskowski (1906), potem współpracowali z nim T. Boy Żeleński i T. Żuk Skarszewski (1907, 1908, 1911, 1912). Utwory przedstawiane w krakowskim kabarecie, w okolicy innych tekstów nurtu satyrycznego epoki (bajki, fraszki i baśnie Jana Lemańskiego publikowane w "Chimerze", Meandry Nowaczyńskiego, teksty satyryczne B. Hertza, G. Glassa, E. Leszczyńskiego) uważane są, na równi z wypowiedziami Brzozowskiego i Irzykowskiego, za wydarzenia literackie, które przyśpieszyły tak zwany "likwidację Młodej Polski". Efekt nowego typu działalności rozrywkowo artystycznej osiągnięto przy znacznej współpracy krakowskich plastyków: Karola Frycza, Kazimierza Sichulskiego, Jana Stanisławskiego, który okazał się niezastąpionym konferansjerem, i ludzi teatru: Juliusza Osterwy, Leona Schillera i Teofila Trzcińskiego, który wypracował odrębny styl aktorstwa kabaretowego. "Zielony Balonik" był kabaretem autorów - oni sami, z wyjątkiem tego, jak wypadali na scenie, prezentowali własne teksty. W tym najsłynniejszym kabarecie polskim wykrystalizowała się forma spektaklu - składanki różnych "numerów" przeplatanej dowcipnym słowem wiążącym konferansjera. Było to przedsięwzięcie o charakterze w pierwszej kolejności ludycznym (dochody czerpano z ogólnodostępnej i płatnej szopki z 1911 r.) i towarzyskim, organizowane w zamkniętym, elitarnym kręgu zaproszonych osób.
Kabarety powstające potem ewoluują w kierunku profesjonalizacji występów i uczynienia "teatrzyku" przedsięwzięciem dochodowym. Taki charakter miały efemeryczne "Figliki" - Teatr pod Marchołtem (1906) Arnolda Szyfmana, estradowy teatrzyk miniatur, który działał miesiąc. "Kabaretiasis" (Nowaczyński) - epidemiczna dolegliwość kabaretowa dotknęła również inne polskie miasta. Kolejny kabaret został założony w Warszawie poprzez Arnolda Szyfmana w 1908 r. Był to "Momus", który miał własną siedzibę w sali znanej restauracji "U Stępka" przy ulicy Wierzbowej 9. Proponował publiczne i płatne występy zawodowych twórców, dbał o wysoki poziom artystyczny swoich produkcji. Pojawiali się tu również autorzy tekstów w roli wykonawców, o ile podobali się publiczności. To samo w znacznym stopniu dotyczyło utworów - zaczęto w doborze tekstów brać pod uwagę oczekiwania widzów, od których zależał byt instytucji. Dbano o scenografię, rekwizyty (w "Zielonym Baloniku" ikonograficznym akompaniamentem programu były satyryczne rysunki, zdobiące ściany "Jamy Michalikowej"). W "Momusowym" teatrze małych form powstało tak zwany revue, numer komediowo rewiowy, którego rozbudowana fabuła służy za pretekst do aktualnej satyrycznej publicystyki. W "Momusie" wykreowano pierwsze gwiazdy estrady - M. Mrozińską, A. Lubelskiego, L. Schillera (zarazem autora tekstów). Rodzi się w tym czasie nowa profesja - dostarczyciela tekstów kabaretowych, kabaretowego satyryka. Takimi autorami byli pracujący dla "Momusa" L. Choromański, T. Modrzejewski, L. Konarski, nieregularnie pisali teksty J. Lemański, A. Nowaczyński, T. Boy Żeleński, B. Hertz; T. Ulanowski występował w podwójnej roli autora i konferansjera. W powszechnej świadomości kulturalnej zapisały się nostalgiczne piosenki "Momusa", stwarzające aktorowi szansę estradowej, melodramatycznej interpretacji - najsłynniejszy zapewne Dymek z papierosa L. Konarskiego i Moja peleryna M. Srokowskiego. Do warszawskiej, plebejskiej tradycji zabawowej odwoływał się program Stara Warszawa. Z krakowskich doświadczeń szopkowych korzystał program Kukiełki warszawskie. W wielu programach można dostrzec ostrożne (cenzura) akcenty satyry politycznej, która rozwinie się bujnie w Polsce niepodległej.
W latach wojennych powstają w Warszawie następne teatrzyki kabaretowe, które nie osiągają już poziomu poprzednich przedsięwzięć. To są "Miraż" (1915) otwarty w lokalu kina "Mirage" na rogu Nowego Światu i Świętokrzyskiej, z gwiazdorem Karolem Hanuszem; "Czarny Kot", "Sfinks" i "Argus" - działające w latach 1916-1921. Grawitowały one ku małym formom teatralnym i lżejszym - muzycznym, wystawiając w okolicy typowej kabaretowej "składanki" - również jednoaktówki, niewielkie rozmiarami operetki, miniatury sceniczne. Popisy kabaretowe nasycone są wycieczkami satyrycznymi, godzącymi w niemieckich okupantów i w negatywne zjawiska życia gospodarczego i społecznego w uwarunkowaniach wojennych.
Próbowano powtórzyć efekt "Zielonego Balonika" i "Momusa" we Lwowie, gdzie w latach 1910-1911 działał kabaret "Ul", założony poprzez autorów tekstów H. Zbierzchowskiego, S. Wasylewskiego, A. Schrodera, którzy potem prowadzili także teatrzyki kukiełkowe (opublikowali ich materiał literacki w zbiorach Marionetki wojenne i Marionetki pokojowe). Znakomitymi lwowskimi aktorami kabaretowymi byli L. Lawiński i A. Kitschman. Casus wojennych kabaretowych teatrzyków warszawskich zaprzecza do pewnego stopnia ogólnej tendencji - przed wybuchem I wojny światowej "kabaretomania" słabnie; potrzeba inteligentnej rozrywki, na mocy paradoksu rośnie w obliczu wielostronnego, wojennego zagrożenia. Zarysowują się nowe tendencje ewolucji kabaretu polskiego, który z jednej strony kontynuuje krakowskie tradycje dobrej zabawy autorów i wybranych przyjaciół, podkreślając z celową ostentacją komercyjny, handlowy rodzaj przedsięwzięcia, z drugiej - ulega wpływom innych futurystycznych form prowokowania publiczności. W chronologicznych ramach okresu mieści się założony w 1917 r. krakowski kabaret futurystów "Katarynka". W 1918 r. na pograniczu Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego powstaje w Warszawie słynna kawiarnia pisarzy "Pod Pikadorem", zlokalizowana w niewielkiej mleczarni Karola Życkiego przy ul. Nowy Świat 57. Zorganizował ją młody pisarz (późniejszy wzięty adwokat) Tadeusz Raabe, założycielami i współtwórcami całościowej koncepcji spektaklu byli początkujący poeci (przyszli skamandryci, pośród nich: J. Lechoń, J. Tuwim i A. Słonimski, później również J. Iwaszkiewicz i K. Wierzyński), futuryści i malarze formiści (K. Witkowski i A. Świdwiński), "Indianie warszawscy", których niesamowite malowidła, wg recenzji zamieszczonej w postępowym "Robotniku" inspiruje "wicher rewolucji". Epatowano tu mieszczucha agresywnie manifestowanym demokratyzmem, ogłaszano "dyktaturę proletariatu", dążono w satyrycznym stylu do traktowanej serio odnowy literaturze, do rewolucji artystycznej. Atakowano nadęte pozy pisarzy minionej epoki, nawiązywano familiarne (lecz ujęte w kluby systemem pisanych reguł), acz ściśle wycenione relacje z publicznością. Pojawiała się także satyra polityczna. Kawiarnia "Pod Pikadorem" działała raptem kilka miesięcy. O jej sukcesie, oprócz występów gwiazdy recytatorki Marii Morskiej, zadecydował wysoki poziom wygłaszanych tu tekstów poetyckich i niezwykłe osobowości produkujących się autorów (por. T. Stępień).
(Krystyna Kralkowska Gątkowska)
- Co znaczy KABARET LITERACKI:
- Porównanie swoiste zdarzenie kulturowe i specyficzna organizacja artystyczna wywodzi się z zamkniętych spotkań towarzyskich twórców, improwizacji o charakterze satyryczno rozrywkowym odbywających się w wybranej kabaret młodopolski co znaczy.
- Krzyżówka KOMEDIE ALEKSANDRA FREDRY:
- Dlaczego urodzony w roku 1793, zawsze kroczył swoją drogą, niezależną od panujących ówcześnie konwencji literackich. Zaczynał tworzyć jeszcze w czasach klasycyzmu postanisławowskiego (pierwsza spośród kabaret młodopolski krzyżówka.
- Co to jest KWADRYGA:
- Jak lepiej ugrupowanie poetyckie działające w Warszawie na przełomie lat 20. i 30. (czasopismo Kwadryga 1927-1931). Ekipa ukształtowała się w towarzyskim kręgu gimnazjalno - uniwersyteckim i złączona była kabaret młodopolski co to jest.
- Słownik KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ:
- Kiedy istotną dla dziejów polskiej oświaty i kultury instytucję powołał sejm delegacyjny 14 października 1773 r. dzięki staraniom Stanisława Augusta i ekipy współpracujących z nim patriotów. Na rzecz KEN kabaret młodopolski słownik.
- Czym jest KINO:
- Od czego zależy niepodległości kinematograf był już trwałym elementem krajobrazu największych miast. Do mieszkańców miasteczek i wielu wsi regularnie docierało tylko kino wędrowne , które od 1903 r. na terenach kabaret młodopolski czym jest.
Czym jest kabaret młodopolski znaczenie w Motywy literatura K .
